Η πρόταση για ανταλλαγή εδαφών μεταξύ Σερβίας και Κοσόβου με στόχο την ομαλοποίηση των σχέσεων τους παραπέμπει σε μια εκ νέου χάραξη συνόρων των Δυτικών Βαλκανίων και σε ένα ισχυρό διεθνή ανταγωνισμό γεωπολιτικών και οικονομικών συμφερόντων. Δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου αναφέρονται σε ανταλλαγή των σερβικών κοινοτήτων του Βόρειου Κοσόβου και της σερβικής Κοιλάδας του Πρέσεβου που κατοικείται από αλβανόφωνους.
Η προτεινόμενη ανταλλαγή εδαφών βασίζεται σε μια μελέτη που σύνταξε το γνωστό Open Society Foundation του Τζορτζ Σόρος με στόχο να τερματιστεί η διαμάχη Κόσοβου και Σερβίας. Ωστόσο η εφαρμογή της θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολη παρά τις προθέσεις των προέδρων Σερβίας και Κοσόβου Αλεξάντερ Βούτσιτς και Χασίμ Θάτσι αντίστοιχα, να τη διερευνήσουν.
Οι δυο ηγέτες δήλωσαν από το European Forum Alpbach της Αυστρίας ότι εξετάζουν την προοπτική αλλαγής συνόρων προκειμένου να πετύχουν μια ιστορική διευθέτηση των προβλημάτων των δυο κρατών και κάλεσαν την ΕΕ να παράσχει σημαντική στήριξη στις προσπάθειές τους. Ο οικονομικός παράγοντας έχει και αυτός τη δική του σημασία στη διαμόρφωση των ευαίσθητων ισορροπιών μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινα. Το Βόρειο Κόσοβο διαθέτει πλουτοπαραγωγικές πηγές, τα Ορυχεία Trepca και το φράγμα - υδροηλεκτρικό σταθμό στο Gazivode.
Όμως η επαναχάραξη συνόρων επαναφέρει τις αιματηρές μνήμες του παρελθόντος με πολέμους και εθνοκαθάρσεις, υποδηλώνει ανταγωνισμό ανάμεσα σε Βερολίνο Ουάσιγκτον και Μόσχα και εμφανίζει αντιδράσεις εντός Βελιγραδίου και Πρίστινα. Ο πρόεδρος Αλεξάντερ Βούτσιτς αναμένεται να βρεθεί αντιμέτωπος με τον ευρωπαϊκού προσανατολισμού νέο ηγέτη του σερβικού Δημοκρατικού Κόμματος της Σερβίας (DS) Ζόραν Λούτοβατσς ο οποίος έχει εκπονήσει μελέτη για την καντονοποίηση Κοσόβου – Μετόχια. Το μοντέλο της καντονοποίησης προβλέπει στο να γίνει σεβαστή η εθνοτική αναλογία της περιοχής, στη πολυπολιτισμική σύνθεση και στο ότι τα καντόνια με πλειοψηφία σέρβων ή αλβανόφωνων θα απολαμβάνουν ειδικά δικαιώματα.
Παράλληλα ενδιαφέρον παρουσιάζει και η δομή των αλβανόφωνων κοινοτήτων της Κοιλάδας του Πρέσεβο, με τους αστούς αλβανόφωνους από τη μία πλευρά να έχουν ισχυρούς δεσμούς με τη Σερβία, να διαθέτουν ισχυρά ερείσματα στον τοπικό πληθυσμό και να μην επιθυμούν αλλαγές και τη φράξια του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσόβου (UCK) από την άλλη πλευρά να υποστηρίζει την ανταλλαγή εδαφών. Επίσης οι αλβανόφωνοι τοπικοί άρχοντες του Πρέσεβο δεν ενστερνίζονται τις σκληροπυρηνικές απόψεις του αλβανικού εθνικισμού καθώς απολαμβάνουν ειδικό καθεστώς μέσα στη Σερβία
Επιπλέον, και η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία του Κοσόβου δήλωσε κατηγορηματικά αντίθετη σε ενδεχόμενη αλλαγή συνόρων με την αιτιολογία ότι θα αφήσει τις σερβικές κοινότητες του Νότιου Κοσόβου στο έλεος των Αλβανών. Ένας από τους πιο επιφανείς σκληρούς επικριτές της πρότασης είναι ο Σάβα Γιάνιτς ηγούμενος της μεσαιωνικής σερβικής ορθόδοξης χριστιανικής Μονής Βισόκι Ντέτσανι του Κοσόβου.
Ταυτόχρονα ο πρόεδρος Χασίμ Θάτσι από την πλευρά του αντιμετωπίζει ηχηρές αντιδράσεις σε ενδεχόμενη διχοτόμηση του Κοσόβου. O πρωθυπουργός Ράμους Χαραντινάι κατέστησε ήδη σαφές ότι το ζήτημα της αλλαγής των συνόρων είναι απαράδεκτο και ότι τα υφιστάμενα σύνορα είναι αποτέλεσμα πολέμων με τραγικές συνέπειες. Τις απόψεις του ενστερνίζεται και ο αναπληρωτής πρόεδρος του κοινοβουλευτικού κόμματος της φιλελεύθερης Εναλλακτικής Πρωτοβουλίας του Κοσόβου Ιλια Ντέντα προειδοποιώντας ότι η αλλαγή συνόρων δεν πρόκειται να σταματήσει μόνο σε Κόσοβο και Σερβία.
Ωστόσο η διχοτόμηση του Κοσόβου εμπλέκει και ξένες δυνάμεις – Γερμανία - Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία - που διατηρούν μια στάση ανάλογη με την προώθηση των συμφερόντων τους. Η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε ότι η εδαφική ακεραιότητα των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων έχει καθιερωθεί και ότι είναι απαραβίαστη. Το Berlin Process η «αιχμή του δόρατος» της γερμανικής διπλωματίας προωθεί τη σταθεροποίηση της περιοχής, την περιφερειακή συνεργασία των κρατών και την οικονομική σταθερότητα έχοντας στόχο τη μείωση των εντάσεων στην περιοχή.
Η Ουάσιγκτον έχει αντίθετη άποψη και ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας του αμερικανού προέδρου Τζον Μπόλτον ανάφερε ότι η χώρα του δεν θα σταθεί εμπόδιο σε μια συμφωνία Κόσοβου - Σερβίας. Οι Αμερικανοί επιθυμούν να διευθετηθεί σύντομα η διένεξη Κόσοβου – Σερβίας, να κλείσει το θέμα όπως - όπως για να ενταχθεί το Κόσοβο στις ευρωατλαντικές δομές. Αξίζει να επισημανθεί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν στο Κόσοβο τη μεγαλύτερη στρατιωτική βάση των Βαλκανίων το Camp Bondsteel.
Η Μόσχα από την πλευρά της ακολουθεί μια realpolitik ευνοεί την ανταλλαγή εδαφών Κόσοβο και Σερβίας, για να τη χρησιμοποιήσει ως πάτημα για να αναγνωριστεί η προσάρτηση της Κριμαίας και ο πρόεδρος Πούτιν αναμένεται Οκτώβριο ή Νοέμβριο να επισκεφθεί τη Σερβία σε μια προσπάθεια να επηρεάσει τις εξελίξεις.
Η επαναχάραξη συνόρων των Δυτικών Βαλκανίων θεωρείται πλέον ξεπερασμένη καθώς η ιστορία της περιοχής έχει δείξει ότι εντείνει τις εθνοτικές εντάσεις και προκαλεί πολέμους. Αναλυτής των Βαλκανίων σε συνομιλία μας επισήμανε ότι η Απόφαση 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για το Κόσοβο δεν έχει εφαρμοστεί καθώς δεν έχει αποκατασταθεί η ισορροπία μεταξύ των εθνοτήτων του κρατιδίου. Η Απόφαση 1244 περιλαμβάνει την αποτροπή των εχθροπραξιών, την επιβολή εκεχειρίας καθώς και την αποστρατικοποίηση του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσόβου και άλλων ενόπλων ομάδων του.
Οι ισορροπίες των Δυτικών Βαλκανίων παραμένουν εύθραυστες και μια εκ νέου αλλαγή συνόρων αναμένεται να έχει αρνητικές επιπτώσεις όπως:
(α) μπορεί να ευνοήσει τον σκληροπυρηνικό αλβανικό εθνικισμό που ήδη μιλάει για «Μεγάλη Αλβανία» - αν και μπορεί να γίνει μέσω μια οικονομικής ένωσης και ελεύθερης διακίνησης προσώπων των αλβανόφωνων περιοχών.
(β) μπορεί να προκαλέσει διχοτόμηση της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης με αποχώρηση της Σερβικής Δημοκρατίας (Republika Srpska) όπου ο πρόεδρος της Μίλοραντ Ντόντικ έχει στενές σχέσεις με τη Μόσχα
(γ) να ενισχύσει την περαιτέρω την τουρκική διείσδυση σε μια μεγάλη ενωμένη πληθυσμιακή μουσουλμανική κοινότητα και
(δ) να ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων θυλάκων του ISIS στα δυτικά Βαλκάνια.
Το τεχνητό σχέδιο για την ανταλλαγή εδαφών του Open Society Foundation του Σόρος φαίνεται να επιδιώκει να κλείσει εσπευσμένα τη διαμάχη Κοσόβου – Σερβίας βάση μιας «συνταγής» που έχει αιματοκυλήσει τα Δυτικά Βαλκάνια. Η καντονοποίηση για Κόσοβο και Μετόχια που έχει συζητηθεί στο παρελθόν φαίνεται να είναι η πιο ενδεδειγμένη λύση για να μην αποσταθεροποιηθεί η περιοχή. Η επίλυση της διαμάχης Κόσοβου και Σερβίας απαιτεί προσεκτικές κινήσεις καθώς εμπεριέχει δύσκολους πολλαπλούς συντελεστές.