Έστεκε αγέρωχος μπροστά απ′ τα επιβλητικά έργα του. Ήταν η μέρα του. Η μέρα των εγκαινίων της έκθεσης «Στοιχεία για τη Δημιουργία πιθανών αριστουργημάτων» στη Θεσσαλονίκη. Χαιρετούσε εγκάρδια τους φίλους που ήρθαν να τον τιμήσουν και απ′ όσο μπόρεσα να λαθρακούσω να τον δουν ύστερα από καιρό. Προσηνής, πρόθυμος να φωτογραφηθεί και ακόμα πιο πρόθυμος να κανονίσουμε τη συνέντευξη που ακολουθεί. Είχα μπροστά μου έναν θρύλο. Και ήθελα να μάθω όσα περισσότερα μπορούσα -ή θα μου επέτρεπε ο ίδιος.
Γεννηθήκατε στην Αθήνα το 1930. Ποια είναι η πιο έντονη παιδική σας ανάμνηση;
Το 1938 μέναμε στο Κουκάκι σ′ ένα άθλιο υπόγειο, εννέα άνθρωποι, οι γονείς μου και τα εφτά παιδιά, φτώχεια και πείνα. Καθώς λοιπόν ο πατέρας μου δεν είχε να πληρώσει το νοίκι, μας έκαναν έξωση και μας πέταξαν τα πράγματα στο δρόμο. Θυμάμαι λοιπόν να γυρίζω από το σχολείο, αργά μεσημέρι και να βλέπω τη μητέρα μου καθισμένη πάνω στους μπόγους με τα ελάχιστα υπάρχοντά μας, απελπισμένη, χαμένη, απούσα. Θυμωμένος έσπασα το τζάμι του υπόγειου, μπήκα μέσα και έβγαλα έναν λαμπτήρα που κρεμόταν ακόμη από ένα καλώδιο, έρημος και τον αντάλλαξα με μια φρατζόλα ψωμί στο διπλανό φούρνο.
Θα ήθελα να θυμηθείτε το πρώτο σας έργο. Και ν′ αναπολήσετε τα πρώτα εκείνα συναισθήματα.
Το πρώτο μου έργο, αυτό που μαρκάρισε τη ζωή μου ολόκληρη, ήταν η αντιγραφή από το βιβλίο της τετάρτης δημοτικού, ενός στρατιώτη που φύλαγε σκοπιά. Το αγόρασε ο πατέρας μου για δύο δραχμές. Από τότε είμαι επαγγελματίας ζωγράφος ή καλύτερα καλλιτέχνης. Δεν υπήρξα ποτέ τίποτα άλλο.
Το 1968 ήρθε για εσάς η διεθνής καταξίωση. Έκτοτε ακολούθησαν πολλές σπουδαίες στιγμές. Ποια στιγμή της ζωής σας νιώσατε περισσότερο περήφανος;
Όταν το 1986, στη Μπιενάλε της Βενετίας, μια μεγάλη ομάδα από δημοσιογράφους από διάφορα μέρη του κόσμου (οι πιο πολλές ήταν γυναίκες) ήταν καθισμένη στα σκαλοπάτια του ελληνικού περίπτερου και μια γερμανίδα με ρώτησε, αν μου είχε ξανατύχει να έχω τόσες γυναίκες στα πόδια μου. Τότε κάτι αισθάνθηκα, που ευτυχώς, φρόντισα γρήγορα να το αποβάλω.
Έχετε πειραματιστεί με διάφορα μέσα έκφρασης. Ποιο είναι αυτό που θεωρείτε πιο οικείο;
Χωρίς αμφιβολία, τη ζωγραφική και το σχέδιο. Αλλά και το Λόγο, αν και δεν διεκδίκησα ποτέ μια θέση σ′ αυτόν τον τομέα.
Έχετε πραγματοποιήσει εκατοντάδες εκθέσεις. Συμπαθείτε τα εγκαίνια;
Βέβαια και συμπαθώ τα εγκαίνια, γιατί, τότε είναι που συναντάς πολλούς φίλους, που κάποιους από αυτούς έχεις να δεις από χρόνια. Είναι ένα είδος γιορτής. Όμως τα εγκαίνια, δεν είναι ώρα για σοβαρές συζητήσεις, ούτε η πιο κατάλληλη στιγμή για να δεις μια έκθεση που έχει πράγματι κάτι να πει. Τα γέλια, οι φωνές και τα φιλιά αλλοιώνουν τη σημασία των έργων, συχνά τα τραυματίζουν, τα αναιρούν, τα προσβάλουν, τα εξομοιώνουν με άλλα κατώτερα ή ανώτερα.
Υπάρχει κάποια ιστορία που δε βαριέστε ν′ αφηγείστε;
Αν βαριέμαι κάτι, είναι να διηγούμαι την ιστορία της ζωής μου, που μόνο αυτήν αδιαλείπτως μου ζητάτε να διηγηθώ, εσείς οι δημοσιογράφοι, σαν να μην σας απασχολεί η αγωνία της δημιουργίας, σαν να μην γνωρίζετε το λεξιλόγιο της Τέχνης. Ας είστε καλά, γιατί καθώς δεν υπάρχει πια κριτική που να ασχολείται μ′ εμάς και να αναλύει το έργο μας, κινδυνεύουμε να χαθούμε στη σιωπή και στην αφάνεια.
Θα ήθελα να μου πείτε για την έκθεση που παρουσιάζετε στη Θεσσαλονίκη: «Στοιχεία για τη δημιουργία πιθανών αριστουργημάτων».
Η έκθεση αυτή είναι ένα μέρος εκείνης που έκανα στο Μέγαρο Μουσικής της Αθήνας το 2015, όπου πρότεινα πράγματι στους συναδέλφους αλλά και στο κοινό να δούμε την υπόθεση της Τέχνης από την αρχή, παίρνοντας σαν αφετηρία τα μέσα που με αυτά οι μεγάλοι ζωγράφοι του παρελθόντος δημιούργησαν αριστουργήματα. Και αυτά τα μέσα είναι: οι ιδέες, τα χρώματα, τα σχήματα και οι γραμμές. Τότε, τα 85 έργα της έκθεσης, αποτελούσαν ένα εικαστικό περιβάλλον, ένα σύνολο, ενώ εδώ παρουσιάζονται σαν αυτόνομα έργα που το καθένα τους περιέχει εις μικρόν ολόκληρη τη σημασία του αρχικού συνόλου.
Καλείτε τους συναδέλφους να δουν την υπόθεση της ζωγραφικής απ′ την αρχή. Αν έπρεπε ν′ αρχίσετε ξανά, με την τώρα εμπειρία σας, τι διαφορετικό θα κάνατε;
Αν πίστευα πως είμαι πραγματικά γεννημένος για τις εικαστικές τέχνες, θα απέφευγα κάθε επαφή με την μέχρι τώρα εικαστική δημιουργία και θα μάθαινα όσα πιο πολλά μπορούσα για τους άλλους τομείς της ζωής μας, όπως σήμερα έχει διαμορφωθεί. Και όταν νόμιζα ότι κάτι γνωρίζω, τότε και μόνο τότε, θα άφηνα το ταλέντο μου να εκδηλωθεί και να μορφοποιήσει, κατά τα πιστεύω του, το σύγχρονο κόσμο. Και τότε αυτό που θα πρότεινα σαν έργο, (θα ήταν καλό ή κακό) το πραγματικά σύγχρονο εικαστικό έργο. Αυτή θα ήταν η μεγάλη ουτοπική μου πρόταση. Φυσικά, αυτά τα λέω εγώ, τώρα, γιατί όταν ήμουν ακόμη παρθένος, δεν βρέθηκε κάποιος να μου τα πει.
Στη συνέντευξη τύπου δηλώσατε: «Με συγκινούν περισσότερο δύο-τρία έργα από αυτά που έκανα όταν ήμουν νέος. Μου αρέσουν πιο πολύ από αυτά που κάνω τώρα, γιατί ως νέος ήμουν πιο παρθένος. Έκανα ζωγραφική γιατί έπρεπε, ήταν φυσική ανάγκη. Αργότερα το έκανα επάγγελμα και σπανίως πια τα έργα μου έχουν μια σπίθα αλήθειας». Νιώσατε κάποια στιγμή να γίνεται η τέχνη σας επάγγελμα;
Η αγνότητα, κόρη μου, έχει δύο στιγμές, δύο φάσεις. Την πλήρη άγνοια και τη σοφία. Όλα τα ενδιάμεσα είναι σπουδές, είναι μελέτες, είναι επάγγελμα. Το δράμα όμως είναι, ότι και οι δύο αυτές στιγμές σε βρίσκουν αδύνατο βιολογικά και αυτό σε δυσκολεύει να τις υπηρετήσεις.
Έχετε φοβηθεί ποτέ ότι θα χάσετε την έμπνευσή σας;
Η έμπνευση δεν εξαρτάται από εσένα. Είναι ένα περιπλανώμενο παιδί που ψάχνει για προστάτη ή μια πουτάνα που ψάχνει για πελάτη. Αν έχεις την τύχη να βρεθείς τη σωστή στιγμή στο σωστό μέρος και διαθέσιμος, μπορεί να την συναντήσεις και αν είσαι ικανός να την εκμεταλλευτείς. Να κάνεις, δηλαδή, αυτό που πρέπει. Να την αξιοποιήσεις. Άρα, δε φοβάμαι μην χάσω κάτι που δεν έχω. Που δεν εξαρτάται από εμένα, αλλά προσπαθώ συνεχώς να είμαι διαθέσιμος και αυτό είναι μια καλή προϋπόθεση.
Συνεχίζετε άοκνα τη δημιουργία. Τι είναι εκείνο που σας παρακινεί και σας δίνει κίνητρο για τον επόμενο πίνακά σας;
Αυτό που με παρακινεί είναι η λαγνεία, αλλά και ο φόβος μη και δεν είπα μέχρι τώρα, το λόγο που όφειλα να πω. Και βέβαια, δε μιλάω για επόμενο πίνακα αλλά για επόμενο έργο με όποια μορφή και με όποια μέσα αυτό πραγματοποιείται.
Τι είναι για εσάς αριστούργημα; Ποια κριτήρια πρέπει να πληροί;
Αριστούργημα είναι το έργο εκείνο που έρχεται να γεμίσει ένα απροσδιόριστο ιστορικό κενό. Το απαραίτητο ιστορικά έργο, το άχρηστο.
Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο ζωγράφο;
Τίποτα.
Ποια είναι η καλύτερη συμβουλή που σας δόθηκε ποτέ;
Να χρησιμοποιώ την ευκαιρία που μου δίνει μια ερώτηση, για να πω αυτό που εγώ θέλω να πω, που εμένα απασχολεί κι όχι αυτό που ο ερωτών περιμένει να ακούσει.
Ποιον πίνακα έχετε ζηλέψει;
«Τις Μενίνας» του Βελάσκεθ, αλλά και την «Κοιμισμένη τσιγγάνα» του Ανρί Ρουσσώ.
Κάποιοι σας θεωρούν αιρετικό. Σας έχουν αποδώσει το χαρακτηρισμό του προκλητικού. Τι είναι για εσάς πρόκληση;
Δεν είμαι προκλητικός. Λέω την αλήθεια μου και αυτό πολλοί δεν το αντέχουν ή δεν συμφωνούν. Και για να με χαρακτηρίσουν, χρησιμοποιούν λάθος λέξη. Πρόκληση νομίζω είναι η πρόθεση αντιπαλότητας ή η αφύπνιση. Στην Τέχνη όμως, δεν υπάρχει άλλος αντίπαλος από τον εαυτό σου. Αυτόν προσπαθείς να αφυπνίσεις, να ξεπεράσεις. Όποιος όμως, μπαίνει απρόσκλητος στη μέση, κινδυνεύει να τραυματιστεί. Το πρόβλημα είναι δικό του.
Υπάρχει κάτι για το οποίο μετανιώνετε;
Μετανιώνω για χιλιάδες πράγματα, λόγια ή πράξεις που έγιναν αφορμή να πικραθεί κάποιος άλλος, όμως ξέρω πια, πως αν έπρεπε, αν ήταν αναγκαίο να τα ξανακάνω, να τα ξαναπώ, θα τα ξανάκανα και θα τα ξανάκανα... ασφαλώς.
Θεωρείτε ότι είμαστε οι επιλογές μας; Τι τελικά είναι αυτό που ορίζει τη ζωή και την πορεία μας;
Ο φόβος της ανυπαρξίας, το DNA μας και οι συμπτώσεις.
Και τέλος, υπάρχει κάποια ερώτηση που δε σας έχει γίνει ποτέ αλλά θα θέλατε ν′ απαντήσετε;
Το γιατί υπάρχω; Όμως, δεν μου έχει γίνει (ευτυχώς) ποτέ μια τέτοια ερώτηση. Και λέω (ευτυχώς) γιατί δε θα ήξερα τι να απαντήσω. Θα έλεγα ψέματα, προσπαθώντας να κατασκευάσω μια απάντηση που να με συμφέρει.
Marianna says: «Η έκθεση του Κώστα Τσόκλη «Στοιχεία για τη Δημιουργία πιθανών αριστουργημάτων» φιλοξενείται έως τις 20 Δεκεμβρίου στην γκαλερί Artionστη Θεσσαλονίκη».
**Οι φωτογραφίες της έκθεσης προέρχονται από την επίσημη σελίδα των Artion Galleries, ενώ οι φωτογραφίες του κ. Τσόκλη αντλήθηκαν από την επίσημη σελίδα του Μουσείου Τσόκλη (και προέρχονται από τη 2η Art Thessaloniki Fair, στην οποία ο κ. Τσόκλης ήταν τιμώμενος καλεσμένος).
**Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε αρχικά στο publiSHIT magazine.