Είναι ένα ζεστό φιορδ, μοναδικό στα γεωγραφικά μας πλάτη- μια κλειστή, ζεστή θάλασσα που περικλείει σιωπηλές, όμως ζωοφόρες λιμνοθάλασσες εντός της. Δημιουργήθηκε πριν δέκα χιλιάδες χρόνια, στα τέλη της Αιγηίδας περιόδου του κόσμου, όταν κατακρημνίστηκε το Αιγαίο πέλαγος και συντελέστηκε η τελευταία πλημμυρίδα στη Μεσόγειο- τα νερά του Ιονίου εισέβαλαν και κατέκτησαν τον τόπο. Ακόμα, εκεί η μακρά σιγή διακόπτεται απ’ τα θαλασσοπούλια, τα σποράδικά τους κρωξίματα, τα τινάγματα των φτερών τους
Ο Αμβρακικός είναι ένας προικισμένος τόπος- διαχρονικά έθρεψε με τα ψάρια και τα «κυνήγια» του, με τα εύφορα χώματα της ενδοχώρας του, μεγάλες κοινότητες ανθρώπων. Στην γενναιόδωρη φύση του στήριξαν τις πολυάνθρωπες ζωές τους πόλεις του αρχαίου κόσμου όπως η αρχαία Αμβρακία (που κείτεται ακριβώς στα θεμέλια της σημερινής Άρτας) και η Νικόπολη, η πόλη που έκτισε ο Αύγουστος Οκταβιανός το 31 π.Χ., λίγα χιλιόμετρα από την σημερινή Πρέβεζα, σαν θρίαμβο της νίκης του στη ναυμαχία του Ακτίου. Σε αυτό το στενό στόμιο που συνδέει τα νερά του Αμβρακικού με το Ιόνιο πέλαγος μετασχηματίστηκε βίαια ολόκληρος ο (ρωμαϊκός) κόσμος- εκεί ξεκίνησε μια περίοδος αυτοκρατορικής διακυβέρνησης που στην ελληνική ιστορία θα λήξει δεκαπέντε αιώνες αργότερα
Σήμερα οι δυο πόλεις, όπως και η Βόνιτσα, η Αμφιλοχία και δεκάδες χωριά στην περίμετρο του κόλπου εξακολουθούν να αλληλεπιδρούν μαζί του- εκμεταλλεύονται τις παραγωγικές του δυνατότητες αλλά και τον επιβαρύνουν με το περιβαλλοντικό κόστος της ανθρώπινης ανάπτυξης.
Παραμένει ο Αμβρακικός ένας τόπος ξεχωριστής ομορφιάς, όμως- τα χρώματα που βάφουν τις εικόνες του έχουν ακόμη μεγάλη πυκνότητα και ένταση, ή άλλοτε απαλότητα και χάρη. Τα ηλιοβασιλέματα είναι εκρηκτικά, οι αυγές ροδοδάχτυλες. Σμήνη αποδημητικών πουλιών ταξιδεύουν ακόμα από τη βόρεια Ευρώπη μέχρι εδώ και συχνά η κρούστα της θάλασσας σπάει από τα ρύγχη των δελφινιών.
Λευκοτσικνιάδες
Πραγματικές εικόνες- όπως και οι ερωτήσεις των ανθρώπων, ειδικά αυτών που ενδιαφέρονται και τον «πονάνε»: κάτω από την ειδυλλιακή επιφάνεια των εικόνων, μήπως κατάντησε μια βρώμικη θάλασσα ο Αμβρακικός, ένα οικοσύστημα που καταπονείται πέραν των δυνάμεων του και φθείρεται επικίνδυνα; Ή η φύση του αντέχει το αναπόδραστο βάρος της πρόοδου; Θα συνεχίσουν να συμπλέκονται εδώ οι ζωές των ανθρώπων με τα πετούμενα του ουρανού και τα πλάσματα της θάλασσας ή βαίνει προς μια κατάσταση «νεκρής ζώνης» αυτή η πανδαισία της ζωής;
Η HuffPost Greece ταξίδεψε στον Αμβρακικό- κατέγραψε εικόνες αλλά προσπάθησε να σηκώσει και το πέπλο τους, για να φανεί καθαρά ένας τόπος που θα μπορούσε να είναι παγκόσμιο περιβαλλοντικό εργαστήρι αλλά και «κήπος του θεού».
«Στον Αμβρακικό ζούνε έξι είδη πτηνών που είναι στη λίστα με τα παγκοσμίως απειλούμενα», μου λέει ο γεωπόνος του Φορέα Διαχείρισης Υγροτόπων Αμβρακικού, Στράτος Φλούδας.
Με ένα από τα τζιπάκια του Φορέα κινούμαστε εντός του Εθνικού Πάρκου Υγρότοπων Αμβρακικού- από τη Ζώνη Πλημμυρών του Λούρου ποταμού, στον βάλτο και, έπειτα, στη λιμνοθάλασσα της Ροδιάς για να καταλήξουμε στη λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό.
Οι στάσεις είναι συνεχείς- κανένα τόσο (ιδι)όμορφο μέρος δεν ενδείκνυται για γρήγορες διαδρομές.
Σε ένα σημείο της φυσικής διακλάδωσης της κοίτης του Λούρου (αυτή είναι η «ζώνη πλημμυρών») ένας αργυροπελεκάνος σηκώνεται εντυπωσιακά απο το νερό.
«Δεν απαντώνται συχνά εδώ, έρχονται κάποιοι μεμονωμένα για να τραφούν. Οι αποικίες τους όμως στα φυσικά νησάκια των λιμνοθαλασσών, στη Λογαρού και το Τσουκαλιό, είναι μοναδικές και αποτελούν «κόσμημα» για το οικοσύστημα», λέει ο Στράτος.
«Στον Αμβρακικό έχουμε δύο σπάνια είδη αετών, τον κραυγαετό και τον στικταετό, τη λαγγόνα, ένα είδος πάπιας που δεν τρώγεται αλλά έχει την ατυχία να κάνει παρέα με άλλα είδη παπιών και την παίρνουν τα σκάγια..., τη βαλτόπαπια, που εξολοθρεύτηκε από το κυνήγι και πλέον αριθμεί 400- 500 ζευγάρια και τον ήταυρο. Αυτός είναι ένα είδος ερωδιού, όπως και οι τσικνιάδες, λιγότερο λεπτεπίλεπτος όμως, και πτηνό κρυπτικό».
Στα τέσσερα χρόνια που ο Στράτος εργάζεται στον Φορέα, μόνο τρεις φορές έχει δει ήταυρο.
«Είναι πολύ επιφυλακτικό πτηνό, ζει στον βάλτο και τα χρώματά του είναι ίδια με των καλαμιών, έχει καφέ ρίγες και καμουφλάρεται τέλεια όταν φοβηθεί. Ο ήχος της φωνής του είναι ένας βρυχυθμός σαν κόρνα καραβιού και μες στη σιωπή της φύσης ακούγεται απόκοσμος. Οι παλιοί όταν τον άκουγαν, «σκιάζονταν», τον θεωρούσαν το κρυμμένο θεριό του βάλτου και κακό οιωνό».
Ο Στράτος Φλούδας, γεωπόνος του Φορέα Διαχείρισης Αμβρακικού
Σε κοντινή απόσταση λευκοτσικνιάδες κυνηγούν την τροφή τους στα ρηχά νερά. Tο αέρινο σουλούπι τους, με τα ψηλά, λεπτοκαμωμένα τους πόδια, και οι σποραδικές, δυνατές κινήσεις του ράμφους πάνω στα μικρά τους «θηράματα» τους καθιστούν από τους κομψότερους κυνηγούς της φύσης.
Δεν είναι μόνο τα απειλούμενα είδη που ζούνε στους υγρότοπους του Αμβρακικού.
Στις λιμνοθάλασσες και τους βάλτους που σχηματίζονται στις εκβολές των μεγάλων ποταμών του- του Άραχθου και του Λούρου. Πολλά είδη γλάρων - ασημόγλαροι, ροδόγλαροι, ποταμογλάρονα, διάφορα είδη ερωδιών και παπιών, λιλιπούτεια και πολύχρωμα αποδημητικά, όπως η αλκυόνη, μεγάλα σμήνη φλαμίνγκο συνθέτουν μια αέρινη κοινωνία πουλιών, κρυμμένη από την βλάστηση, μόνο λίγες εκατοντάδες μέτρα από την εθνική οδό Άρτας- Πρέβεζας.
Στα τελικά όρια του βάλτου της Ροδιάς, μετά τον τεράστιο καλαμιώνα, σε μια αργιλώδη ακτή της ομώνυμης λιμνοθάλασσας, τεράστια σμήνη φλαμίνγκο βαδίζουν στη σειρά μέσα στο νερό. Άλλα σηκώνονται για να πετάξουν σε αεροδυναμικούς σχηματισμούς, άλλα προσθαλασσώνονται με τέλειο συντονισμό. Ο καλαμιώνας της Ροδιάς, που έχουμε αφήσει πίσω μας, είναι ο μεγαλύτερος της Ελλάδας και συνιστά έναν από τους πολλούς επιμέρους οικότοπους που περιλαμβάνει το Εθνικό Πάρκο.
«Ελέγχουμε έναν προς έναν τους οικότοπους, τα είδη και τους αριθμούς των πουλιών, την κατάσταση του οικοσυστήματος και την ενδεδειγμένη διαχείρισή του», λέει ο Στέλιος. «Όλες οι πληροφορίες που συλλέγουμε καταχωρούνται σε μια πανελλαδική και έπειτα σε πανευρωπαϊκή βάση δεδομένων.
Οι ορνιθολόγοι στήνουνε δίχτυα, «συλλαμβάνουν» πουλιά και κάνουν σειρά μετρήσεων- άνοιγμα φτερών, βάρος, από κάποια παίρνουν και ακάρεα για να τσεκάρουν πιθανά νοσήματα, ενώ γίνεται και δακτυλίωση των πτηνών, ώστε αν τα ξαναπιάσουν να συγκρίνουν τα δεδομένα και να εξάγουν συμπεράσματα. Με τη δακτυλίωση έχουνε βρει τα τρία μεταναστευτικά μονοπάτια των πουλιών. Τα σμήνη ταξιδεύουν πάντα παράλια- στις ακτές της δυτικής Ελλάδας, στην ακτογραμμή της ανατολικής ηπειρωτικής χώρας και πάνω από τα παράλια της Μικράς Ασίας. Στον Αμβρακικό περνούν ακριβώς από πάνω και η περιοχή είναι κατάλληλη για να φωλιάσουν και να τραφούν».
Σμήνος φλαμίνγκο σε σχηματισμό
Στο λιμανάκι της Σαλαώρας συναντώ τον Κωνσταντίνο Κουτσικόπουλο, πρόεδρο του Φορέα Διαχείρισης Υγροτόπων Αμβρακικού και καθηγητή «Θαλάσσιας Οικολογίας και Δυναμικής Αλιευτικών Αποθεμάτων» στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Με τους συναδέλφους του Γ. Φερεντίνο και Γ. Παπαθεοδώρου ανέδειξαν το 2008, στα πλαίσια μιας κυρίως αλιευτικής μελέτης, το μέγεθος του προβλήματος της ανοξίας, δηλαδή της έλλειψης οξυγόνου σε εκτεταμένες θαλάσσιες περιοχές του Αμβρακικού.
«Προκαλείται από τον εμπλουτισμό των νερών με θρεπτικά συστατικά- τα λιπάσματα από τα χωράφια, τα οικιακά και βιομηχανικά απόβλητα καταλήγουν στον Αμβρακικό και δημιουργούνε πολύ μεγάλες ποσότητες φυτοπλαγκτόν. Το φυτοπλαγκτόν είναι ένα οργανικό υλικό με πολύ μικρό κύκλο ζωής- όταν πεθάνει για να αποσυντεθεί χρειάζεται μικροοργανισμούς που καταναλώνουν οξυγόνο, στερώντας το από τη θάλασσα σε βάθη μεγαλύτερα των είκοσι μέτρων.
Ειδικά στον Αμβρακικό το πρόβλημα της ανοξικότητας εντείνεται από την γεωμορφολογία του- είναι ένας κόλπος που επικοινωνεί με την ανοικτή θάλασσα μέσω ενός στενού στομίου (Άκτιο), αλλά και στον οποίο χύνονται μεγάλες ποσότητες γλυκού νερού, από τα ποτάμια, τους χειμάρρους και τις πολλές παράκτιες πηγές. Το γλυκό νερό δεν μπορεί να εκτονωθεί εύκολα στην ανοικτή θάλασσα και επειδή είναι πιο ελαφρύ από το θαλασσινό, μένει στην επιφάνεια, δημιουργώντας μια στρωμάτωση που εμποδίζει την ανάμειξη των νερών με αποτέλεσμα μεγαλύτερη έλλειψη οξυγόνου».
«Η συντριπτική πλειονότητα των κλειστών θαλασσών του πλανήτη, ειδικά στις αναπτυγμένες χώρες όπου η ανθρώπινη επίδραση είναι μεγαλύτερη, αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα υποβάθμισης. Η Βαλτική είναι μια κλειστή θαλασσα που γύρω της έχει καλλιέργειες, βιομηχανίες, εκβολές ποταμών- είναι σε κακή κατάσταση. Ο Κόλπος του Τόκιο και η Μαύρη Θάλασσα είναι επίσης σε δύσκολη θέση... Ο Αμβρακικός είναι ένα φιορδ. Οι Σκανδιναβοί που είναι πιο ευαισθητοποιημένοι περιβαλλοντικά και τεχνικά πιο άρτιοι, έχουν τα ίδια προβλήματα σε μεγάλο αριθμό παρόμοιων οικοσυστημάτων. Ο αριθμός των ανοξικών ζωνών στην παράκτια ζώνη του πλανήτη αυξάνει ραγδαία, η περίπτωσή μας είναι μια από αυτές», λέει ο καθηγητής Κουτσικόπουλος.
«Είναι λοιπόν ο Αμβρακικός σήμερα μια βρώμικη θάλασσα;», τον ρωτάω.
«Ανοξικότητα δε σημαίνει μολύνσεις, ρυπάνσεις και δηλητήρια», απαντά. «Είναι ένα φυσικό φαινόμενο που, όμως, πιέζεται περαιτέρω από εξωγενείς παράγοντες και πιέζει με τη σειρά του το ίδιο το οικοσύστημα, αφαιρώντας του ζωτικό χώρο. Όλο το κομμάτι του κόλπου όπου η συγκέντρωση οξυγόνου είναι χαμηλότερη από αυτήν που συντηρεί ζωή, είναι κενό. Αδειάζει από ζωή, οι οργανισμοί φεύγουν και οι ‘τόποι’ αλλάζουν».
Τα ψάρια και τα πτηνά, αλλά και τα φυτά, η πανίδα και η χλωρίδα του Αμβρακικού σε τι κατάσταση είναι σήμερα; Εξαφανίζονται είδη; Μειώνονται οι πληθυσμοί;
Τα αλιεύματα δεν καταγράφονται. Οι συνεταιρισμοί δίνουν κάποια στοιχεία αλλά η ερασιτεχνική αλιεία και η λαθραλιεία εντός και εκτός των λιμνοθαλασσών είναι εκτεταμένες και εντελώς «αχαρτογράφητες». Σίγουρα αν συγκρίνεις μαρτυρίες παλιών ψαράδων και μνήμες του Αμβρακικου περασμένων δεκαετιών, του ’50 ή του ’60, μάλλον το ψάρι και εν γένει ο πλούτος αυτής της θάλασσας περιορίζονται. Φυσικά μιλάμε για το ψάρι που έχει σημαντική εμπορική αξία... Το ίδιο ισχύει και για τα πουλιά και την χλωρίδα, αφού ένα μερος που ήταν παρθένο και ποικίλο πέρασε σε μορφές (μονο)καλλιέργειας. Υπάρχουν, όμως, και παραδείγματα - «φωτεινά παράθυρα»: στη δεκαετία του ’80 είχαμε ελάχιστα ζευγάρια αργυροπελεκάνων, σήμερα μπορεί να έχουμε ξεπεράσει τα 200. Οι ειδικοί λένε ότι κάποια έφυγαν από τον Αμβρακικό και εγκαταστάθηκαν στο Μεσολόγγι και ότι πλέον αυξάνονται και εκεί. Πάντως από τη στιγμή που λόγω της ανοξικότητας αφαιρέσαμε ένα ζωντανό κομμάτι του Αμβρακικού, σίγουρα επηρεάστηκαν είδη που το έχουν ανάγκη.
Οι ψαράδες λένε ότι έχουν να δουν μπακαλιάρο 25-30 χρόνια. Το πιο πιθανό είναι ότι ο μπακαλιάρος δεν μπαίνει μέσα στον Αμβρακικό από τη στιγμή που στερήθηκε (εξαιτίας της ανοξικότητας) τα βαθιά νερά του. Μια από τις προτεραιότηες της Ε.Ε. όπως καταγράφεται σε οδηγίες της όλα τα τελευταία χρόνια, είναι ο περιορισμός της ενέργειας, που όχι σαν μόλυνση ή ρύπανση, αλλά σαν ήχος και φως διεισδύει στα υδάτινα οικοσυστήματα. Στην Ελλάδα αυτό δεν το αξιολογούμε ιδιαίτερα γιατί δίνουμε σημασία μόνο στα δηλητήρια, είμαστε «δηλητηριολάτρες»... Τώρα, αν είναι καθαρά τα ψάρια... Δεν έχουμε κάποια βίαιη, ακραία πηγή ρύπανσης. Η ανοξικότητα δεν είναι δηλητήριο, είναι έλλειψη οξυγόνου. Τα ψάρια του Αμβρακικού, η κουτσομούρα, η σαρδέλα, η γαρίδα του επίσης, καταναλώνονται καθημερινά, είναι περίφημα και ονομαστά.
Οι εκτιμήσεις από το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών δείχνουν ότι ο Αμβρακικός συνεχίζει να έχει μεγάλες ποσότητες μικρών πελαγικών ψαριών- τα μεγαλύτερα φαίνεται να έχουν μειωθεί. Πάντως το ιχθύδιο του Ιονίου εξακολουθεί να έρχεται στον Αμβρακικό.
Τι το καλεί;
Έχει ένα όνειρο. Να μεγαλώσει όσο πιο γρήγορα γιατί το μικρό ψάρι τρώγεται από το μεγαλύτερο. Αν οι άνθρωποι θέλουμε να διεκδικήσουμε «πράγματα» από τη ζωή, αυτό διεκδικεί την ίδια τη ζωή του. Ο Αμβρακικός του προσφέρει απίστευτες δυνατότητες σ’ αυτόν τον αγώνα: είναι πλούσιος σε τροφή, οι θερμοκρασίες του το καλοκαίρι είναι υψηλότερες από το Ιόνιο, ειδικά στις λιμνοθάλασσες σπάνε ρεκόρ.. Το χειμώνα είναι χαμηλότερες από ότι στο Ιόνιο. '
Οταν αρχίσουν τα κρύα, το ψάρι φεύγει. Είναι ένας κύκλος ζωής που εξακολουθεί.
Για τα περιβαλλοντικά προβλήματα του Αμβρακικού, ποιος ευθύνεται;
Πουθενά, όχι μόνο στον Αμβρακικό, δεν μπορεί να κατηγορήσει κάποιος μόνο τις πόλεις και τα χωριά, τις καλλιέργειες στην ξηρά, τις μονάδες εκτροφής ζώων, τις ιχθυοκαλλιέργειες, ή τις βιομηχανίες. Είναι όλα αυτά μαζί.
Ειδικά στην περίπτωση του Αμβρακικού στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και στις αρχές του ’80 άλλαξαν δραστικά οι καλλιέργειες περιμετρικά του κόλπου. Περάσαμε από μεγάλες εκτάσεις σιτηρών, που είναι σχετικά ήπιες καλλιέργειες, σε πολύ εντατικότερες, όπως οπωροφόρα, ακτινίδια και ελιές που απαιτούν περισσότερα λιπάσματα και ποτίσματα. Οι συνάδελφοι από το Τ.Ε.Ι. Ηπείρου προχωρούν σε μια προσπάθεια αποτύπωσης αυτών των διαχρονικών αλλαγών. Κατασκευάστηκε το μεγάλο φράγμα του Αράχθου στην Άρτα, λειτούργησαν μεγάλες μονάδες κτηνοτροφίας και οι εκμοντερνιζόμενες τοπικές κοινωνίες άρχισαν να παράγουν νέου τύπου απορρίμματα, που για αρκετά χρόνια δε μπορούσαν να διαχειριστούν κατάλληλα.
Τα είκοσι τελευταία χρόνια, αν και δεν υπάρχει ολοκληρωμένο σχέδιο, έχουν γίνει σημαντικά βήματα βελτίωσης, όπως οι βιολογικοί καθαρισμοί ή οι προδιαγραφές που επιβλήθηκαν στη λειτουργία των κτηνοτροφικών μονάδων. Οι υπερβολές στη χρήση των λιπασμάτων και στα ποτίσματα των χωραφιών σταμάτησαν, ειδικά μετά την κρίση, όπως και άλλες αλόγιστες σπατάλες... Και στη συνείδηση των ανθρώπων υπάρχουν σημάδια βελτίωσης. Μπορείς να συζητήσεις πλέον για ζητήματα που στο παρελθόν κανείς δεν έδινε σημασία. Υπάρχουν σημάδια μιας κοινωνίας που αντιδρά και προσπαθεί να βελτιώσει την κατάσταση, οι αλλαγές αυτές δε συμβαίνουν από τη μια μερα... αλλά από τη μια γενιά στην άλλη. Για αυτό οι σχεδιασμοί πρέπει να έχουν ορίζοντα 15ετίας- πολύς κόσμος που αγαπά τον Αμβρακικό είναι ανυπόμονος- τελικά λειτουργεί σαν «μοτέρ» δράσεων αλλά και σαν φρένο ταυτόχρονα... Επειδή δεν αλλάζουν τα πάντα αμέσως, γεννιέται μια απαισιοδοξία.
«Μήπως ο Αμβρακικός, ακόμα και σήμερα, ευημερεί και δεν το ξέρουμε;», αναρωτιέται ο κύριος Κουτσικόπουλος. «Αν συγκρίνουμε αυτούς που ζούνε πέριξ ή κοντά στον Αμβρακικό με τους κατοίκους μιας μεγάλης πόλης, σε αυτή την παρατεταμένη κρίση, ποιοι ζούνε καλύτερα; Αν οι πληθυσμοί σε αυτόν τον προικισμένο τόπο αντιστέκονται καλύτερα, μήπως είναι αλήθεια προνομιούχοι;»
«Ο Αμβρακικός είναι μια εύκολα προσβάσιμη θάλασσα. Αυτό είναι και ένα από τα κύρια προβλήματά του... Ο Αμερικανός Garret Hardin ήδη από το 1968 είχε δημοσιεύσει ένα άρθρο με τίτλο η “τραγωδία των κοινών”- σε αυτό ανέλυε την αίσθηση που είχαμε από τις αρχές του 20ου αι. ότι η ελεύθερη, εύκολη πρόσβαση μπορεί να κάνει φτωχό κάθε πλούσιο από τη φύση ψαρότοπο. Όμως, στον Φορέα θέλουμε να διαχειριστούμε τον Αμβρακικό μαζί με τους ανθρώπους του. Θέλουμε ο πλούτος του οικοσυστήματος να συνεχίσει να υπάρχει προς όφελος των ανθρώπων που το ζούνε, να τους στηρίξουμε ώστε να εκμεταλλευτούν τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα όσο καλύτερα μπορούνε. Αντιθέτως, αν από μια κοινότητα ανθρώπων αφαιρέσεις τη δυνατότητα να αντλεί πόρους από το περιβάλλον, δεν έχει λόγους να παραμένει. Μόνο όσοι εξαρτώνται από τα οικοσυστήματα μπορούν να νιώσουν την κατάσταση. Εμείς καταγράφουμε, αυτοί δρουν. Αυτούς πρέπει να βάλουμε στο παιχνίδι. Σαν Φορέας Διαχείρισης Αμβρακικού, θέλουμε να κρατήσουμε τον άνθρωπο, τον τοπικό πολιτισμό που σχετίζεται με τη φύση και το περιβάλλον σε μια ισορροπία. Είναι οξύμωρο ότι ενώ στη φύση προσπαθούμε να προστατεύσουμε την βιοποικιλότητα, στις ανθρώπινες κοινωνίες θεωρούμε ότι υπάρχει ένα πρότυπο ζωής που όλοι οφείλουν να ασπαστούν. Η αντίφαση είναι δραματική- αν η ετερογένεια είναι κρίσιμη στη φύση, τότε πρέπει να διατηρηθεί και στη δική μας κοινωνία. Για αυτό τα τελευταία χρόνια προσπαθούμε να προστατεύσουμε το περιβάλλον μαζί με τους ανθρώπους του»
Ο καθηγητής Κουτσικόπουλος λέει ότι οι λιμνοθάλασσες που είναι σε καθεστώς αλιευτικής εκμετάλλευσης είναι σε καλύτερη κατάσταση από τις υπόλοιπες. Γιατί στις λιμνοθάλασσες, όπως είναι τόσο κοντά στην ξηρά, είναι εύκολο για οποιονδήποτε να διεκδικήσει ένα κομμάτι τους. Η αλιευτική εκμετάλλευση είναι ένα εμπόδιο στην άναρχη επέκταση της γης προς τη θάλασσα.
«Γύρω από τον Αμβρακικό, ειδικά στα μέρη της Άρτας και της Πρέβεζας, ότι σπόρο και να ρίξεις, θα φυτρώσει- έχει υγρασία και καλό χώμα. Οι ψαράδες χρησιμοποιούν φυσικά αλιευτικά καταφύγια και εκβολές ποταμών. Δημιουργήθηκαν πληθυσμοί που εύκολα μπορούν να απολαύσουν τα προνόμια της φύσης, σε μια περιοχή που είναι αναμφισβήτητα πλούσια, διαχρονικά κιόλας- στα ψηφιδωτά της Νικόπολης απεικονίζεται ο πλούτος αυτός. Στη σύγχρονη εποχή τραβήξαμε την εκμετάλλευση αυτού του φυσικού πλούτου στα άκρα, άναρχα κιόλας. Τελικά κουράσαμε αυτόν τον γενναιόδωρο τόπο, ώστε πλέον μας δίνει λιγότερα απ’ όσα θα μπορούσε. Η νοοτροπία είναι πολύ σημαντικός παράγοντας. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι ένα μεγάλο κομμάτι του τοπικού πληθυσμού ειναι «πολυτάλαντοι» - ταυτόχρονα αγρότες, κτηνοτρόφοι και ψαράδες.
Ενώ, όμως, θα περίμενε κανείς ότι αυτή η πολυσχιδής δραστηριότητα θα τους βοηθούσε να κατανοούν τα ειδικά προβλήματα του κάθε κλάδου και θα μπορούσαν να τα διαχειριστούν πιο ήπια, το γεγονός ότι δεν εξαρτάται η επιβίωσή τους πλήρως από κανένα, τους κάνει να τα υποβαθμίζουν τελικά. Θα περίμενες από κάποιον που είναι αγρότης και ψαράς να κατανοεί ότι αν «τρελάνουμε» στα λιπάσματα τον κάμπο, όλο αυτό το φορτίο θα πέσει μέσα στον Αμβρακικό και θα επιβαρύνει την άλλη του δραστηριότητα. Και όμως, ο ίδιος άνθρωπος που βλέπει την ψαριά του να μειώνεται, όταν πάει στο χωράφι, λειτουργεί σα να ξεχνάει τελείως το πρόβλημα της θάλασσας, μπαίνει σε άλλο ρόλο και γίνεται ένας άλλος άνθρωπος. ‘Ίσως ο ανταγωνισμός για την εκμετάλλευση των ‘κοινών’ να σπρώχνει στα άκρα. Γι’ αυτό οι φωνές των ανθρώπων που έχουν κύρια ή αποκλειστική πηγή εσόδων την αλιεία είναι έντονες και αξίζει να ακουστούν»
Ποιες είναι οι δράσεις του Φορέα Διαχείρισης και τι άλλο λείπει για να βελτιωθεί η κατάσταση;
Κύρια αντικείμενα του Φορέα είναι η καταγραφή των δεδομένων, η ευαισθητοποίηση και η συμμετοχή στη διαχείριση του Αμβρακικού- δεν είμαστε αποκλειστικοί διαχειριστές αλλά γνωμοδότες, το «μάτι» της Πολιτείας σ’ αυτό το ευαίσθητο και πολύπλοκο οικοσύστημα. Μας λείπουν οι τοπικές επιστημονικές δομές- διενεργούμε δειγματοληψίες αλλά χρειάζονται περισσότερες. Υπάρχουν στην περιοχή πολλά νέα παιδιά με καλές σπουδές που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα σήμερα... Θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μια δομή ‘υποδοχής’ και να τους δώσουμε δυνατότητες και κίνητρα να αναζητήσουν χρηματοδότηση εκτός του κράτους. Απαιτείται συναίνεση- αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει. Όταν το 2008 είπαμε ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα ανοξίας, κανείς τοπικός παράγοντας δεν το δεχόταν για τα επόμενα δύο χρόνια. Δεν δυσφημούσαμε την περιοχή, δεν μιλούσαμε καν για μόλυνση αλλά για ένα υπαρκτό φαινόμενο. Χρειάζεται επίσης στρατηγικός σχεδιασμός- ποιες παραγωγικές/ οικονομικές δραστηριότητες μπορούν να συνυπάρξουν στον Αμβρακικό, πόσο ήπιες πρέπει να είναι. Και συμμαχίες, πράγμα δύσκολο σε μια τοπική κοινωνία όπου οι παραγωγικές δομές είναι μικρές και πολυδιασπασμένες και όλοι θέλουν να αυξήσουν το μερίδιο τους σε βάρος των άλλων.
«Αν όλα αυτά συντελεστούν, έστω σε κάποιο βαθμό», συνεχίζει ο καθηγητής Κουτσικόπουλος, «τότε ο Αμβρακικός θα μπορούσε να δουλέψει σαν ένα ανοικτό εργαστήρι, όπου ειδικοί επιστήμονες και φοιτητές απ’ όλον τον κόσμο θα βλέπουν μέσα σε 400 τετραγωνικά χιλιόμετρα μια απίστευτη γκάμα φυσικής και ανθρώπινης ποικιλότητας και σχεδόν όλα τα σύγχρονα προβλήματα διαχείρισης που αντιμετωπίζει ο πλανήτης».