Υπάρχει κάπου κρυμμένη η ποίηση στην πτωχή, τετριμμένη και - βυθισμένη στην ρουτίνα - καθημερινότητά μας; Μια εντυπωσιακά μεγάλη ομάδα συγγραφέων, τριάντα οκτώ τον αριθμό, ισχυρίζονται πώς ναι. Και προς απόδειξη τούτου συνυπογράφουν ένα βιβλίο που τους χωρά όλους να μιλούν (ή να γράφουν καλύτερα) ισότιμα σε ασκήσεις εκφραστικής ισορροπίας πάνω σε έναν κοινό άξονα: στην καθημερινότητα της νοητικής και της ψυχικής ζωής που τελικά μπορεί να περιλαμβάνει μιας μορφής λογοτεχνία - μια αθέατη λογοτεχνία.
Τους νέους αυτούς συγγραφείς ενώνει η Αμάντα Μιχαλοπούλου η οποία ενορχηστρώνει αυτή την πρωτοβουλία που έχει τίτλο «Λογοτεχνικός Καζαμίας 2021» (εκδόσεις Καστανιώτη). Διότι το βιβλίο αυτό, δημιουργημένο από τους μαθητές της βραβευμένης συγγραφέως σε εργαστήρια δημιουργικής γραφής, είναι ένα ημερολόγιο για την χρονιά που έρχεται. Μια φιλόδοξη ελληνική ηθογραφία, πολύπλευρη, ρετρό, λίγο λοξή, γραμμένη με πάθος και χιούμορ. Με ύφος που κυμαίνεται από τη νεοηθογραφία ως τον εξπρεσιονισμό και το συμβολισμό.
Στις σελίδες του θα βρούμε δυο μεγάλες κατηγορίες του παλιού Καζαμία: τον «Ονειροκρίτη» (που περιγράφει τις πτήσεις του συλλογικού μας ασυνείδητου) και τις «Πρακτικές Συμβουλές Ζωής» (που επιφέρουν την απαραίτητη γείωση). Σε αυτό το διαφορετικό ημερολόγιο δεν θα σημειώσουμε μόνο το πρόγραμμα και τα ραντεβού της νέας χρονιάς. Θα συναντήσουμε επίσης μια ετερόκλητη νεοελληνική παρέα που ονειρεύεται νύφες χωρίς πέπλο και κουζίνες στο βυθό, μαντάρει κάλτσες, ξεματιάζει, καθαρίζει κρεμμύδια χωρίς να δακρύζει, θεραπεύει το λουμπάγκο και βρίσκει τρόπους να περάσει τις κρύες νύχτες του χειμώνα. Αν το καλοσκεφτούμε, είναι μια μικρή επανάσταση το να τρεφόμαστε με την λογοτεχνία της καθημερινής ζωής.
- Τι ήταν αυτό που πυροδότησε την δημιουργία του Λογοτεχνικού Καζαμία για το 2021;
Η λογοτεχνία όπως πάντα. Με ενέπνευσε ο Ναμπόκοφ με την περιγραφή του για το ιδανικό βράσιμο αυγού, αλλά και ο Κορτάσαρ με τις οδηγίες του για το πώς να κλαις, να κουρδίζεις ένα ρολόι ή να κατεβαίνεις την σκάλα. Η πραγματικότητα, η ρουτίνα, οι συμβάσεις και οι τελετουργίες είναι θησαυροί πληροφοριών και οδηγιών. Τι θα γινόταν, αναρωτιόμουν, αν ανασκευάσουμε αυτές τις οδηγίες για να γράψουμε ιστορίες με πλοκή; Η βιωματική σχέση μου με τον Καζαμία της γιαγιάς μου στη δεκαετία του 80 και του 90 δημιούργησε ιδανικό πλαίσιο για να αποκτήσουμε ένα κοινό σκοπό, να ονειρευτούμε μια έκδοση. (Αμάντα Μιχαλοπουλου)
- Πόσοι από τους σημερινούς αναγνώστες πιστεύετε είναι εξοικειωμένοι με τον όρο «Καζαμίας» και το στυλ και το ύφος αυτού του Ημερολογίου μιας άλλης εποχής; Τι ήταν αλήθεια ο Καζαμίας για τις γενιές που προηγήθηκαν;
Ο Καζαμίας σαν έννοια είναι λίγο πολύ γνωστός σε όλους μας ακόμη και σε εκείνους που δεν έτυχε να τον έχουν ξεφυλλίσει κάποια στιγμή. Είναι ένας τίτλος εμβληματικός, συνειρμικά μας φέρνει στο νου την πρόβλεψη του μέλλοντος και την εξήγηση των ονείρων με τον τρόπο που ο τίτλος Τσελεμεντές μας κάνει να σκεφτούμε βιβλίο μαγειρικής ακόμη και εάν δεν είχε υπάρξει ποτέ στο δικό μας σπίτι.
Για όσους δε από εμάς, έχουμε μεγαλώσει με γιαγιάδες και παππούδες, είναι σπάνιο να μην έχουμε αντικρίσει το απίθανο αυτό ημερολόγιο με εξώφυλλο τη φιγούρα του αστρολόγου με το μεγάλο κωνικό καπέλο του να διαβάζει τα άστρα μέσα από το τηλεσκόπιο του. Σε μια εποχή που η ενημέρωση γινόταν κυρίως από το ραδιόφωνο ή την εφημερίδα, ο Καζαμίας λειτουργούσε ως πηγή πληροφοριών, όπως οι φάσεις της Σελήνης ή η πανσέληνος. Επίσης, ο Καζαμίας προέβλεπε πλημμύρες και καταστροφές, σεισμούς ή ναυάγια, αλλαγές κυβερνήσεων και εκρήξεις ηφαιστείων. Όλα αυτά βέβαια, μέσα σε ένα ακαθόριστο χώρο, οπότε δεν έπεφτε ποτέ έξω.
Ο Καζαμίας με την απλή του γλώσσα, αποτέλεσε μια ιδιαίτερη μορφή λογοτεχνικής έκφρασης, μια λαϊκή αφήγηση των καθημερινών προβληματισμών της ζωής της επαρχίας αλλά και της πόλη. Σαν το δημοτικό τραγούδι, είχε το δικό του ρυθμό, τη δική του τεχνοτροπία. Θεωρώ ότι θα μπορούσαμε να τον κατατάξουμε στην ποπ κουλτούρα, και γιατί όχι, να τον προσδιορίσουμε ως cult. (Γιολάντα Γραμματικάκη)
- Ποιο το κοινό συνεκτικό νήμα που ενώνει τους 38 συγγραφείς (μεγάλο νούμερο...) που δούλεψαν για να γίνει πραγματικότητα αυτή η συλλογική δουλειά;
Θα έλεγα η Αμάντα Μιχαλοπούλου, εκείνη μας “ένωσε” όλους, παρόλο που κάποιοι από εμάς δεν έχουμε γνωριστεί ποτέ δια ζώσης. Είμαστε ή υπήρξαμε μαθητές της, σε διαφορετικά γκρουπ και διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Η Αμάντα έχει το χάρισμα να εμπνέει και να καθοδηγεί την ομάδα προς το διαφορετικό, το πρωτότυπο και να μεταδίδει τον αστείρευτο ενθουσιασμό της για συγγραφικά ασυνήθιστα σχέδια, όπως ετούτος εδώ ο Καζαμίας. (Γιολάντα Γραμματικάκη)
- Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτό το βιβλίο είναι η λογοτεχνία της καθημερινής ζωής; Κι αν ναι γιατί;
Ναι, φυσικά. Νομίζω περιγράφεις με τις λέξεις αυτές κάτι που σκεφτόμουν πολύ έντονα και όσο έγραφα το δικό μου κείμενο και, ακόμα περισσότερο, όσο διάβαζα τα υπόλοιπα κείμενα της συλλογής: ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος των συνειρμών, των σκέψεων, των αναλύσεων, των φανταστικών διαλόγων, των εσωτερικών αφηγήσεων στα οποία αφιερώνουμε καθημερινά ένα τόσο μεγάλο μέρος της νοητικής και ψυχικής μας ζωής είναι όντως λογοτεχνία - μια αθέατη λογοτεχνία, τόσο προσωπική όσο και συλλογική, που πολλές φορές χρειάζεται μια πρόφαση (όπως η βιτρίνα ενός παλιομοδίτικου, αφελούς καζαμία), για να ξεδιπλωθεί και να μας θυμίσει ότι κάθε άλλο παρά τετριμμένη, επιφανειακή, ανιαρή και αφελής είναι. (Στέλλα Κάσδαγλη)
- Ποιος ο τίτλος και το περιεχόμενο του δικού σας κειμένου (σ.σ. ο καθένας για το δικό του). Τι αποτέλεσε κινητήρια έμπνευση για να δημιουργηθεί;
- Έγραψα ένα κείμενο με τίτλο ”Πώς να πλέκεις κοτσίδες” και με έμπνευση από όλους τους μπαμπάδες, όλους τους άντρες που επιλέγουν ή αναγκάζονται, κάποια στιγμή στη ζωή τους να αναλάβουν ρόλους φροντίδας, λίγο ή πολύ έξω από εκείνους τους ρόλους που τους επιφυλάσσει η κοινωνία ή που έχουν μάθει και οι ίδιοι να περιμένουν από τον εαυτό τους. Μπαμπάδες μονογονείς, γιοι που φροντίζουν ηλικιωμένους, σύντροφοι που περιθάλπουν συντρόφους, φροντιστές κατ′ επάγγελμα, αφοσιωμένοι γείτονες, απροσδόκητοι εθελοντές. Αλλά και τις σχέσεις των γονιών γενικότερα με τα παιδιά τους, τις αναταράξεις της ενηλικίωσης (παιδιών αλλά και γονιών), το πένθος και την παρακμή της ηλικίας. Φαίνεται, τώρα που το σκέφτομαι, ότι ένας Καζαμίας, εκτός από τα καθημερινά, με έναν παράξενο τρόπο, μπορεί κουβαλάει μαζί του και τσιγκλάει μέσα μας τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής. (Στέλλα Κάσδαγλη)
Η ιδέα του μικροδιηγήματος με τίτλο «Πώς να καθαρίζεις κρεμμύδια χωρίς να δακρύζεις» προέκυψε ένα ζεστό καλοκαιρινό απομεσήμερο πάνω από τον πάγκο της κουζίνας. Δακρυσμένος –όχι από συγκίνηση, αλλά από την αψάδα του κρεμμυδιού που ξεφλούδιζα– σκέφτηκα να αναζητήσω στο google συμβουλές προκειμένου να αποφύγω τα δάκρυα. Η google, αυτή η μεταμοντέρνα εκδοχή της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, αποτελεί πια την ευκολότερη οδό προς απλές συμβουλές και τις εμπειρικές γνώσεις που παλαιότερα περνούσαν από γενιά σε γενιά. Ή και απ’ αυτές που συναντούσαμε στους καζαμίες. Πλέον, η πρόσβαση σε αυτές είναι πανεύκολη, στην άκρη των δαχτύλων μας. Ίσως γι’ αυτό να μην τις αξιολογούμε.
Πριν καλά καλά στεγνώσουν τα δάκρυα στα μάτια μου, αποφάσισα να επινοήσω μια ηρωίδα που δεν επαφίεται στην αστείρευτη γνώση της δικτυωμένης εποχής, αλλά επιστρέφει στις συμβουλές που της έδιναν οι γιαγιάδες της. Έλα όμως που οι γιαγιάδες ήταν εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους και οι συμβουλές τους συχνά συγκρούονταν. Η μοναδική κοινή συμβουλή που της είχαν δώσει αφορούσε στο ξεφλούδισμα των κρεμμυδιών. Η ηρωίδα της ιστορίας αποφασίζει να τις εφαρμόσει. Και ανακαλύπτει κάτι σημαντικό για τα κρεμμύδια, αλλά και για τα δάκρυα…(Γιάννης Γορανίτης)
-Τι έχει να μας πει ο Λογοτεχνικός Καμαζίας για τον καιρό της πανδημίας; Τι έχει να μας προσφέρει ως «παυσίλυπον»;
Ο Καζαμίας ξεκίνησε πριν την πανδημία, ωστόσο φτιάχτηκε μέσα σε αυτήν και για εμάς λειτούργησε σαν αντίδοτο στον εγκλεισμό και τη μοναξιά. Ας πούμε, λοιπόν, ότι πρόκειται για μια ομαδική χειραψία προς της ζωή με όνειρα και πρακτικές συμβουλές, έτσι ώστε η επόμενη μέρα να μας βρει, αν όχι καλύτερους, τουλάχιστον έτοιμους να αντιμετωπίσουμε το λουμπάγκο, να πλέξουμε κοτσίδες, να ξεκολλήσουμε ένα αυτοκίνητο από τις λάσπες της Μογγολίας, να καθαρίσουμε κρεμμύδια χωρίς να κλάψουμε και να καλύψουμε όλα μας τα κενά. (Σύλβια Μπίστη)
- Με τι σκέψεις και συναισθήματα μπορούμε να πούμε ότι «ατενίζει» την νέα χρονιά ο Λογοτεχνικός Καζαμίας;
Θα χρησιμοποιήσω τα λόγια της Λένας, από το “Μανιφέστο του Κερδισμένου Χρόνου”:
Μη βιάζεστε. Από εδώ και πέρα έχουμε διπλάσιο χρόνο. Ελάτε όλοι μαζί να κερδίσουμε αυτό που μας αξίζει - με έμφαση στο “μαζί”. (Σύλβια Μπίστη)
-Πόσο καιρό δουλευόταν ο Λογοτεχνικός Καζαμίας κι από ποιες φάσεις πέρασε μέχρι να γίνει πραγματικότητα;
Από τη στιγμή που αποφασίσαμε, κάπως σαν αστείο, ότι θα γράψουμε έναν Καζαμία, μέχρι τη στιγμή που τυπώθηκε, μεσολάβησε ένας χρόνος. Ξεκινήσαμε να γράφουμε τα κείμενά μας στο πλαίσιο των μαθημάτων δημιουργικής γραφής σαν ασκήσεις πάνω σε ένα υπέροχο κείμενο του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ , με συμβουλές για το πώς να βράσει κανείς αυγά. Προέκυψε έτσι μια σειρά κειμένων με «λοξές» συμβουλές για διάφορα ετερόκλητα θέματα, που όλως τυχαίως ακολουθούσαν κατά πολύ το ύφος των πρακτικών συμβουλών ζωής που διαβάζαμε στους Καζαμίες των γιαγιάδων μας. Κάπως έτσι εμπνεύστηκε η Αμάντα Μιχαλοπούλου την κεντρική ιδέα. Ύστερα γράψαμε και όνειρα, καθώς ο ονειροκρίτης είναι αναπόσπαστο κομμάτι κάθε Καζαμία. Μελετήσαμε προσεκτικά μία πληθώρα διαφορετικών εκδόσεων του Καζαμία που κυκλοφορούν ακόμα στα ψιλικατζίδικα και στα βιβλιοπωλεία. Στις συναντήσεις μας διαβάζαμε, διορθώναμε και γελούσαμε πολύ. Μετά ήρθε η πανδημία και τα μαθήματά μας γίνονταν αναγκαστικά διαδικτυακά. Αυτήν τη δύσκολη περίοδο του πρώτου lockdown, η έστω απομακρυσμένη επαφή μας και η προσμονή της έκδοσης ενός Καζαμία μίας νέας χρονιάς, μας δημιουργούσαν μία αίσθηση κανονικότητας και μας γέμιζαν ελπίδα. Στην παρέα του Καζαμία προστέθηκαν και παλιοί μαθητές της Αμάντας και έτσι φτάσαμε στις αρχές του περασμένου Νοέμβρη που ο Λογοτεχνικός Καζαμίας ήρθε τυπωμένος στα χέρια μας. (Αλεξάνδρα Κωνσταντιδέλλη)
- Σε τι ηλικιακό κοινό απευθύνεται;
Δεν απευθύνεται σε κάποια συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα. Απευθύνεται σε όσους νοσταλγούν τις εποχές που ο Καζαμίας είχε στα σπίτια θέση εγκυκλοπαίδειας, περιοδικού ποικίλης ύλης και εγχειριδίου μαντικής τέχνης, σε όσους δεν έχουν ιδέα τι είναι Καζαμίας αλλά θέλουν να πάρουν μία ιδέα μέσα από φρέσκα και χιουμοριστικά κείμενα και φυσικά σε όλους όσοι θέλουν να έχουν ή να δωρίσουν ένα άκρως πρωτότυπο ημερολόγιο της νέας χρονιάς. (Αλεξάνδρα Κωνσταντιδέλλη)
- Ονειροκρίτης και Πρακτικές Συμβουλές Ζωής: Πώς συνδυάζονται αυτά τα δυο στις σελίδες του Καζαμία;
Μάλλον αρμονικά. Στον Καζαμία οι αφηγήσεις των ονείρων διαδέχονται τις πρακτικές συμβουλές ζωής όπως η νύχτα διαδέχεται τη μέρα. Τη μέρα μοχθούμε, χαιρόμαστε, στεναχωριόμαστε, ψάχνουμε λύσεις για τα μικρά ή μεγάλα προβλήματά μας, κι ύστερα έρχεται η νύχτα με τον ύπνο και τα όνειρα που άλλοτε λειτουργούν λυτρωτικά κι άλλοτε περιπλέκουν περισσότερο τα πράγματα. (Αλεξάνδρα Κωνσταντιδέλλη)
- Πώς προέκυψε η πολύ ωραία ιδέα τα χρήματα από τα έσοδα να δοθούν για την ενίσχυση του έργου της Α.Μ.Κ.Ε. ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ;
Η ιδέα της Αμάντας Μιχαλοπούλου να αναβιώσουμε την παράδοση του καζαμία με έναν λοξό τρόπο και υπό διαφορετικό πρίσμα, με ενθουσίασε. Ακόμη περισσότερο όμως με παρακίνησε και με συγκίνησε η απόφασή της να χαρίσουμε τα έσοδα από τα συγγραφικά δικαιώματα στο «Καρκινάκι», μια ΑΜΚΕ που φιλοδοξεί να συνδράμει οικογένειες που έρχονται αντιμέτωπες με τον καρκίνο της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Ελπίζω ότι ο «Λογοτεχνικός Καζαμίας» μας θα μπει σε όσο το δυνατόν περισσότερα σπίτια, βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο το πολύτιμο έργο της οργάνωσης. (Γιάννης Γορανίτης)
- Ποια ήταν η συμβουλή της Αμάντας Μιχαλοπούλου που άφησε το εντονότερο, ίσως, αποτύπωμα;
Η Αμάντα μας παροτρύνει να μη διστάζουμε όταν γράφουμε, να αφήνουμε το κείμενο να ξεχυθεί από μέσα μας. Αυτό είναι το πρώτο στάδιο, το εύκολο. Κατόπιν, δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην επεξεργασία του κειμένου, ξανά και ξανά, πολλές φορές και σε διαφορετικό χρόνο. Η επιμονή της στη λεπτομέρεια και ο τρόπος που το έχει διδάξει αυτό και σε μας, είναι αναπόσπαστο κομμάτι πλέον της συγγραφικής μας νοοτροπίας. Θα χρησιμοποιήσω εδώ την αγαπημένη της φράση, “Η καλή λογοτεχνία γράφεται δύσκολα και διαβάζεται εύκολα”. Αυτό ακριβώς. (Γιολάντα Γραμματικάκη)
- Ποια η εξέλιξη που θα παρατηρούσατε σ′ αυτό το συλλογικό έργο σε σχέση με «Το Μυστικό» που προηγήθηκε πάλι σε επιμέλεια Αμάντας Μιχαλοπούλου;
Όσο γραφεις μαθαίνεις να γραφεις καλύτερα. Και η έκδοση δημιουργει πάντα αίσθηση ευθυνης στους νέους συγγραφεις. Δεν θα μιλούσα για εξέλιξη με την έννοια μόνο της προόδου αλλά και της συνεργασίας. Όταν δουλευεις σε μια μεγάλη ομάδα μαθαίνεις τους κανόνες της αλληλεπίδρασης και βλέπεις στην πράξη ότι το καλό κειμένου του αλλου επιδρά και στο δικό σου. Το έχω ξαναπεί: είμαι περήφανη για τους μαθητές και τις μαθήτριές μου. (Αμάντα Μιχαλοπούλου)
Στον Λογοτεχνικό Καζαμία 2021 γράφουν:
Γράφουν: Χρυσόστομος Αγαπητός, Μηνάς Αθανασιάδης, Ντομινίκ
Ανδρεάδου-Μολίν, Μαίρη Βαφειάδου, Λένα Βελόγλου, Γιώργος
Βουργανάς, Σοφία Γιάγκα, Γαβριέλλα Γκόσεβιτς, Μαρία Γλυνού, Γιάννης
Γορανίτης, Γιολάντα Γραμματικάκη, Κώστια Δανηλία, Γιάννης Δενδρινός,
Σταυρούλα Δικαίου, Ευγενία Δούρου, Λίνα Ευδαίμων, Αλεξάνδρα Κ*, Έφη
Καλογεροπούλου, Μαρία Καραμπάτη, Στέλλα Κάσδαγλη, Ιωάννα
Κασιμάτη, Δήμητρα Κατή, Ευδοκία Κατσουρού, Όλγα Κοζάκου-Τσιάρα,
Λένα Κομίνη, Αλεξάνδρα Κωνσταντιδέλλη, Ηλιάνα Κωτσίλα, Αγγελική
Λάλου, Δήμητρα Λουκά, Έρα Μουλάκη, Σοφία Μπισιώτη, Σύλβια Μπίστη,
Φανή Μυρωνάκη, Χριστίνα Ντούση, Άννα Παπαβασιλείου, Μυρτώ
Σεϊζάνη, Αλεξάνδρα Σέλελη, Μαρίνα Τουπάι.
Λίγα λόγια για την Αμάντα Μιχαλοπούλου
Η Αμάντα Μιχαλοπούλου είναι βραβευμένη συγγραφέας και καθηγήτρια
δημιουργικής γραφής. Έχει διδάξει στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, στο
Βρετανικό Συμβούλιο, στην ΠΥΡΝΑ, στην ARTENS, στο Μoυσείο
Ηρακλειδών, στο Public, στους Christie’s κ.α. και έχει επιμεληθεί τον
συλλογικό τόμο Το μυστικό με διηγήματα μαθητών της, που κυκλοφορεί
επίσης από τις Εκδόσεις Καστανιώτη. http://amandamichalopoulou.com
Τα έσοδα από τα δικαιώματα θα δοθούν για την ενίσχυση του έργου
της Α.Μ.Κ.Ε. «ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ» – Ενημέρωση για τον καρκίνο στην
παιδική και εφηβική ηλικία.