15 Νοεμβρίου 2017 – Μάνδρα Αττικής.
Η βροχή που πέφτει λίγα χιλιόμετρα μακριά, στο όρος Πατέρα, γίνεται ποτάμι, φτάνει στη Μάνδρα και παρασέρνει ότι βρει μπροστά του. Αυτοκίνητα, μπάζα, πέτρες, ανθρώπινες ζωές.
Οι νεκροί έφτασαν τους 24, η πλημμύρα κατέστρεψε τα 2/3 της πόλης, έπεσαν μέσα σε λίγες ώρες 300 χιλιοστά νερό (δηλαδή 300 τόνοι νερού ανά στρέμμα) τη στιγμή που σε φυσιολογικές συνθήκες στο Λεκανοπέδιο Αττικής πέφτουν 390 όλο τον χρόνο, η στάθμη του νερού έφτασε ακόμη και τα τρία μέτρα.
Ένα χρόνο μετά, τα ερωτήματα παραμένουν: Τι πήγες στραβά; Θα ξανασυμβεί; Φταίει η κλιματική αλλαγή; Φταίει ο λάθος σχεδιασμός της Πολιτείας; Η απάντηση που δίνεται από τους πλέον ειδικούς είναι η εξής: Όλα αυτά μαζί.
Ο κ. Ευθύμης Λέκκας, Καθηγητής Δυναμικής, Τεκτονικής και Εφαρμοσμένης Γεωλογίας & Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών και Πρόεδρος του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβαλλοντος του ΕΚΠΑ, μαζί με τον Δρ. Μιχάλη Διακάκη, παρουσίασαν τα αποτελέσματα μιας εκτενούς έρευνας για τη Μάνδρα και τις προτάσεις τους για να μην επαναληφθούν τα ίδια φαινόμενα, ή τουλάχιστον για να μειωθούν οι επιπτώσεις τους.
Ο τίτλος της εκδήλωσης ήταν «Κλιματική Αλλαγή & Ακραία Φαινόμενα: ένας ανατροφοδοτούμενος κύκλος», οπότε ήταν κατανοητός εξ’ αρχής ο πρώτος ένοχος για την καταστροφή. Ο δεύτερος είναι οι ανθρώπινες παρεμβάσεις.
Φονικές ανθρώπινες παρεμβάσεις
Μια από τις πιο φονικές ανθρώπινες παρεμβάσεις είναι το γεγονός ότι η Μάνδρα έχει χτιστεί πάνω σε ποτάμι, αυτό της Αγίας Αικατερίνης, όπως επεσήμανε ο κ. Λέκκας. Που σημαίνει ότι τα νερά δεν είχαν που να πάνε. Μάλιστα, όπως φάνηκε από την έρευνα του ΕΚΠΑ, σε κάποιες περιπτώσεις το νερό είχε τέτοια ορμή που δημιούργησε από μόνο του την κοίτη που είχε μπαζωθεί.
Και φυσικά υπάρχουν πολλά άλλα παραδείγματα πόλεων που χτίστηκαν πάνω σε ρέματα. «Σε αυτές τις περιπτώσεις ο φόβος δεν είναι μόνο από τις πλημμύρες. Εάν είχαμε έναν μεγάλο σεισμό, πάνω από 6 Ρίχτερ, θα χανόταν όλη η πόλη», λέει χαρακτηριστικά.
Ακραία φαινόμενα
Ο κ. Διακάκης, που έχει συμμετάσχει στην έρευνα για τη Μάνδρα, χαρακτήρισε πρωτοφανή τα καιρικά φαινόμενα της ημέρας, αφού ανάλογα είχαν καταγραφεί εκατοντάδες χρόνια πριν. Όπως είπε, είχαμε υδατόπτωση 300 mm σε 13 ώρες, επάνω σε έκταση 20 τ.χλμ, όταν σε φυσιολογικές συνθήκες καταγράφονται στο λεκανοπέδιο 390 mm ετησίως.
Η δήμαρχος Μάνδρας- Ειδύλλιας, Ιωάννα Κριεκούκη, τόνισε ότι με τη μελέτη αυτή διαπιστώθηκε ότι η Μάνδρα εξαρχής έχει κτιστεί λάθος, με άλλα δεδομένα και χωρίς καμία πρόβλεψη για το μέλλον». Ζήτησε δε να ενωθούν οι δυνάμεις φορέων και Πολιτείας για τον από κοινού σχεδιασμό του τόπου, «γιατί πάνω από όλα είναι οι ανθρώπινη ζωή».
Πυρκαγιές και πλημμύρες: Μια αλληλένδετη σχέση
Ο κ. Λέκκας μίλησε και για τις πυρκαγιές, που είναι ένα φαινόμενο άρρηκτα συνδεδεμένο με τις πλημμύρες. Όπως είπε, η έρευνα έδειξε ότι μετά τις πυρκαγιές στην Ηλία, αυξήθηκαν τρεις φορές οι πλημμύρες και έξι φορές οι κατολισθήσεις.
Ο κ. Λέκκας αναφέρθηκε και στην πυρκαγιά στο Μάτι, η οποία όπως είπε είχε πολλά κοινά χαρακτηριστικά με εκείνη που εκδηλώθηκε πρόσφατα στην Καλιφόρνια (όπως η σύμπλευση αστικού ιστού με τον δασικό ιστό), και τόνισε ότι σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για πλημμύρες στην περιοχή, αφού υπάρχει δυνατότητα εξόδου του νερού στη θάλασσα, αρκεί βέβαια να μην υπάρχουν και εδώ άστοχες ανθρώπινες παρεμβάσεις.
Λάθη με τα αντιπλημμυρικά έργα
Όσο για τα αντιπλημμυρικά έργα, για τον κ. Λέκκα έχουν γίνει λάθη, και έφερε το παράδειγμα της Πάρνηθας όπου έγινε λάθος χωροθέτησης των έργων. «Ξοδέψαμε 25 εκατ. ευρώ για τη θωράκιση της Πάρνηθας σε σημεία που δεν υπάρχει νερό», είπε χαρακτηριστικά.
Στο θέμα αναφέρθηκε και ο πρόεδρος ΠΕΔΑ, Γιώργος Ιωακειμίδης, λέγοντας ότι η κλιματική αλλαγή, που «ήρθε στη χώρα μας με δύναμη», έφερε νέα δεδομένα. Όμως όλο το αντιπλημμυρικό δίκτυο της Αττικής έχει σχεδιαστεί με βάση τα στατιστικά στοιχεία που υπήρχαν το ’80, τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με το σήμερα. Άρα, μοιραία, αυτά τα έργα δεν έχουν κανένα νόημα.
Στο πλαίσιο της έρευνας του ΕΚΠΑ, υπό τον κ. Λέκκα, έχουν γίνει συγκεκριμένες προτάσεις στους φορείς για τα αντιπλημμυρικά έργα που απαιτούνται για να μειωθούν οι συνέπειες των αναπόφευκτων ακραίων καιρικών φαινομένων –που θα συνεχιστούν- ώστε να μη θρηνήσουμε και άλλες ανθρώπινες ζωές.
Κλιματική αλλαγή, αυτή η άγνωστη
Σύμφωνα με τον κ. Λέκκα, βασική παράμετρος για όλα αυτά είναι η κλιματική αλλαγή. «Έχουμε να κάνουμε με ένα επιταχυνόμενο και ανατροφοδοτούμενο κύκλο που δεν σχετίζεται μόνο με τις πλημμύρες αλλά γενικότερα με αυτό που ονομάζουμε υδρομετεωρολογικές καταστροφές, κάτι που συμβαίνει σε παγκόσμιο επίπεδο», όπως είπε. Είναι φαινόμενα που πλέον απορροφούν το 1/3 του χρόνου κάλυψης των ΜΜΕ παγκοσμίως και δυστυχώς θα είναι κυρίαρχα από εδώ και πέρα.
Πρακτικά, έχει προκληθεί αύξηση της θερμοκρασίας σε ορισμένες περιοχές και μείωση σε άλλες, ενώ αυτός ο συσχετισμός έχει επηρεάσει κομβικές περιοχές όπως η Ελλάδα και οι ΗΠΑ. Ουσιαστικά, αυτό σημαίνει ότι εξαφανίστηκαν οι μέσες θερμοκρασίες και η ενδιάμεση περίοδος της Άνοιξης και του Φθινοπώρου, που μεταφράζεται σε περισσότερες πυρκαγιές το καλοκαίρι και περισσότερες -και εντονότερες- βροχοπτώσεις και πλημμύρες τον χειμώνα. «Εισερχόμαστε σε νέα εποχή όπου οι φυσικές καταστροφές πρέπει να αντιμετωπιστούν με ολιστική πρόβλεψη- προετοιμασία, καθώς το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα όλα αυτά τα φαινόμενα θα ενταθούν κατά τρεις φορές».
10 προτάσεις
Οι προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα είναι οι εξής:
- η ολοκλήρωση οριοθέτησης των ρεμάτων (ν.4258/2014, Προδιαγραφές ΦΕΚ 428β/2017
- η υλοποίηση γεω - χωροταξικού και γεω - πολεοδομικού σχεδιασμού
- η ανάλυση των γεωπεριβαλλοντικών παραμέτρων στη διαδικασία εκτίμησης κινδύνου σε κάθε λεκάνη
- η θεσμοθέτηση αντιπλημμυρικής περιόδου
- η υλοποίηση ήπιων δράσεων σε κρίσιμες περιοχές
- η υιοθέτηση της φιλοσοφίας των ανοικτών ρεμάτων
- η χρήση συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης και άμεσης κινητοποίησης
- η υλοποίηση δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης πληθυσμού
- η ορθολογιστική αναδιάρθρωση αρμοδιοτήτων των αρμόδιων φορέων με σκοπό την αποτελεσματικότερη και αμεσότερη λειτουργία τους
- η μακροχρόνιος ιεραρχημένος προγραμματισμός μέτρων και έργων με παρεμβάσεις στο υδρογραφικό δίκτυο
Θεσμικά προτάθηκαν τα εξής:
- η συνταγματική αναθεώρηση για τη μη νομιμοποίηση των αυθαιρέτων
- η θεσμοθέτηση νέου Πλαισίου Πολιτικής Προστασίας
- η θέσπιση Αντιπλημμυρικού και Αντιπυρικού Κτηριοδομικού Κανονισμού στα πρότυπα του Ελληνικού Αντισεισμικού Κανονισμού
- η θεσμοθέτηση Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής Εκτίμησης & Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών
- η θεσμοθέτηση Επιτροπών Εκτίμησης πλημμυρικού και κινδύνου πυρκαγιών κατά τα πρότυπα της Επιτροπής Εκτίμησης Σεισμικότητας.