«Εκπαιδεύοντας το μυαλό, χωρίς να εκπαιδεύσουμε την καρδιά, δεν είναι καθόλου εκπαίδευση»
Αριστοτέλης (384 – 322 π.Χ.) Έλληνας φιλόσοφος
Η σχέση δασκάλου-μαθητή είναι μια σχέση συνεργασίας. Kαλός δάσκαλος είναι ο δάσκαλος που δίνει στο μαθητή του να καταλάβει ότι είναι εκεί για να δουλέψει μαζί, για να συμπληρώσει τα όποια κενά και να υποστηρίξει την ατομική του μελέτη. Στόχος του είναι να δημιουργεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης με τον μαθητή του.
Ένας καλός δάσκαλος είναι αυτός που παρατηρεί τις αντιδράσεις του μαθητή του, που προσπαθεί να κατανοήσει πώς αισθάνεται και τι τον απασχολεί. Είναι αυτός που θα διακόψει το μάθημα για να μοιραστεί τις δικές του μαθητικές εμπειρίες. Αυτός που θα κάνει τον μαθητή του να αισθάνεται ότι δεν είναι μόνος, ότι αυτό που τον δυσκολεύει ή τον στεναχωρεί, το έχει βιώσει και αυτός στη μαθητική του πορεία, αλλά το ξεπέρασε και πέτυχε το στόχο του.
Τέλος ένας καλός δάσκαλος είναι ο δάσκαλος που δείχνει τον απαραίτητο ενθουσιασμό, μεταφέρει τις γνώσεις αλλά και τη θετική του διάθεση και ενθαρρύνει τους μαθητές του να αναγνωρίσουν τις δυνάμεις και τις αδυναμίες τους, να θέσουν στόχους και να κάνουν το καλύτερο που μπορούν για να τους επιτύχουν.
Μια τέτοια δασκάλα είναι η Μαρκέλλα Κουφαδάκη. Διδάσκει Εικαστικά σε Δημοτικά και σε Δημόσια ΙΕΚ. Οι ώρες διδασκαλίας της είναι μοιρασμένες σε περισσότερα από ένα σχολεία, συχνά διαφορετικά κάθε χρονιά, ανάλογα με το πού διορίζεται κάθε φορά. Σε κάθε τμήμα μπαίνει για μία ή δύο διδακτικές ώρες την εβδομάδα. Συναντά καθημερινά παιδιά κουρασμένα, στρεσαρισμένα από τη γλώσσα, τα μαθηματικά, τη φυσική και την ιστορία.
Μέσα από το μάθημά των Εικαστικών οι μαθητές της, ανακαλύπτουν τις διαφορετικές υφές των αντικειμένων, γίνονται ανεξάρτητοι και αποκτούν αυτοπεποίθηση, καθώς καταφέρνουν να δημιουργήσουν κάτι μόνοι τους. Το μάθημά διεξάγεται ομαδικά και συνεργατικά, γεγονός που σημαίνει πως οι μαθητές αποκτούν την ευγενή άμιλλα, αναπτύσσοντας επικοινωνιακές ικανότητες και εξασκώντας την υπομονή και προσοχή τους.
- Καταρχήν θα θέλαμε να σας γνωρίσουμε και να μας πείτε από που ξεκίνησε το ενδιαφέρον για την τέχνη.
Η τέχνη πάντα υπήρχε μέσα μου γιατί ήταν και ο μπαμπάς ήταν και ο παππούς καλλιτέχνες. Είμαστε καλλιτεχνική οικογένεια. Θυμάμαι από πάρα πολύ μικρή ζωγράφιζα τα θρανία μου.
Είχα «φάει» πολλές τιμωρίες από τον δάσκαλο όχι γιατί ζωγράφιζα το θρανία μου αλλά επειδή έκανα πολύ ωραίες ζωγραφιές. Θυμάμαι στο τετράδιο της αντιγραφής είχα φτιάξει τον Κολοκοτρώνη και ο δάσκαλος νόμιζε ότι κάνω ξεπατικωτούρα, οπότε μου είπε: «Κουφουδάκη όρθια με ένα πόδι». Αυτό γινόταν συχνά, μιας και δεν τολμούσα να απολογηθώ λέγοντας ότι εγώ το έχω φτιάξει απλά παρατηρώντας την ζωγραφιά.
Κάποια στιγμή του είπα: «Κύριε δε τα κάνω ξεπατικωτούρα, τα βλέπω και τα κάνω». Μια μέρα μου είπε να σηκωθώ στον πίνακα και να ζωγραφίσω αυτό που είχα σχεδιάσει. Όταν το είδε ενθουσιάστηκε. Δημοτικό τελείωσα σε ένα σχολείο του Αιγάλεω και στη συνέχεια ήρθα στην Πεύκη.
- Τι ήταν αυτό που έβαλε το πινέλο στα δάχτυλα σας; Πώς θα χαρακτηρίζατε το στυλ της ζωγραφικής σας;
O ζωγράφος μέχρι να βρει την ταυτότητά του περνάει απ’ όλα τα στάδια έτσι ξεκίνησα και εγώ με το να κάνω αντιγραφές. Μετά μεγαλώνοντας άρχισα να αγαπώ πάρα πολύ την «Αναγέννηση».
Έκανα αντιγραφές ζωγράφων εκείνης της περιόδου και κάποια στιγμή ένιωσα ότι πρέπει να ξεφύγω από αυτό γιατί σαν χαρακτήρας και σαν ιδιοσυγκρασία είμαι πιο δυναμική - δεν ήθελα να μπω σε καλούπι - ήθελα η πινελιά μου να είναι πιο ελεύθερη, πιο αφαιρετική πιο φαρδιά και να βάζω έντονα χρώματα.
Θυμάμαι στην εφηβεία είχα φτιάξει ένα τοπίο με κεραμίδια μωβ. Έκανα μια έκθεση στα 19 μου με μερικά έργα και ήρθε ένας ζωγράφος ο οποίος εντυπωσιάστηκε που είχα βάλει μωβ κεραμίδια. Του το αιτιολόγησα τότε. Άρχισα να βάζω χρώματα.
Στην Καλών Τεχνών ανακάλυψα ότι μου αρέσουν πράγματα που δεν είχα ανακαλύψει πριν. Ήμουν στην Καλών Τεχνών στη Θεσσαλονίκη ωστόσο πήγαινα και στης Αθήνας. Ήθελα να δω τι διαφορές έχουν η μια σχολή με την άλλη. Πέρασα άπ’ όλα τα εργαστήρια. Για μένα ήταν το σπίτι μου η Καλών Τεχνών. Ήταν ένα όνειρο ζωής από πάρα πολύ μικρή.
Στη συνέχεια έδωσα παιδαγωγικά στην Καλών Τεχνών και έγινα δασκάλα. Αρχικά ξεκίνησα να διδάσκω στα ΙΕΚ και στη συνέχεια μπήκα και στα σχολεία.
- Εάν δεν ακολουθούσατε τη ζωγραφική τέχνη που θα διοχετεύατε τη δημιουργικότητά σας;
Μου άρεσε πολύ η μουσική κυρίως το πιάνο και ο κλασικός χορός επίσης το ίδιο και η γυμναστική ακαδημία, που αγαπώ εξίσου. Θα μου άρεσε να ασχοληθώ με τον αθλητισμό και ταυτόχρονα θα έκανα το χόμπι μου την ζωγραφική – μουσική. Πολλές φορές έχω μια τάση να θέλω να ξυπνήσουν όλοι το πρωί και να δουν τα πεζοδρόμια πολύχρωμα.
- Κάνετε τέχνη σε περίοδο κρίσης, τι σημαίνει αυτό για εσάς;
Αν μιλήσουμε για το κομμάτι το οικονομικό, την τέχνη εδώ στην Ελλάδα δεν την εκτιμούν ιδιαίτερα, ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται και τόσο πολύ. Ένα πίνακα μπορείς να τον αγοράσεις από εκατό ευρώ, ένα ζευγάρι παπούτσια κοστίζει περίπου τα ίδια χρήματα. Αγοράζουμε τουλάχιστον πέντε ζευγάρια παπούτσια το χρόνο που μπορεί να αντιστοιχούν σε έναν πίνακα η και δυο ανάλογα το κόστος. Γιατί λοιπόν να διαθέσω τόσα χρήματα για να πάρω πέντε ζευγάρια παπούτσια και όχι ένα πίνακα. Δεν υπάρχει κουλτούρα.
- Πείτε μας κάποιες προσωπικές σας εμπειρίες
Ένα παιδί της Τρίτης ή Τετάρτης Δημοτικού είχε σηκωθεί και χόρευε την ώρα του μαθήματος. Του λέω: «Σε παρακαλώ πολύ, μπορείς να σταματήσεις γιατί δε μπορώ να κάνω μάθημα», αυτός συνέχιζε.
Κάποια στιγμή του λέω: «Τι θα γίνει σήμερα θα κάνουμε μάθημα;» και μου απαντά: «Ο μπαμπάς μου είπε ότι την ώρα των Εικαστικών μπορώ να σηκώνομαι να τραγουδάω να χορεύω να κάνω ότι θέλω γιατί δεν είναι μάθημα».
Τα περισσότερα παιδιά γυρνάνε και μου λένε: «Κυρία δεν είναι μάθημα τα Εικαστικά» και τους εξηγώ: «Είναι μάθημα, απλά είναι χαρούμενο μάθημα, ένα πιο διασκεδαστικό μάθημα».
Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι ο καθένας μπορεί να σηκώνεται να φωνάζει να τραβάει τα θρανία να παίζει με τον άλλον γιατί υπάρχουν και παιδιά που θέλουν να ζωγραφίσουν και θέλουν ηρεμία. Ένα έργο για να το αποδώσεις, να γίνει δικό σου και να έχει τη δική σου ταυτότητα θα πρέπει να υπάρχει ηρεμία για να μπορέσεις να συγκεντρωθείς ώστε να γίνει ένα όμορφο έργο. Αν έρχεται ο διπλανός μου και αρχίζει να με σπρώχνει και να φωνάζει με βγάζει από αυτή την ηρεμία. Με κάνει να έχω υπερένταση με αποτέλεσμα και το έργο μου να μην έχει και αυτό ηρεμία. Να κάνω έντονες γραμμές να το μουτζουρώνω ή ακόμα και να το σκίσω. Και εγώ προσωπικά έχω χαλάσει πάρα πολλά έργα γιατί την ώρα που προσπαθώ να δημιουργήσω τυχαίνει κάποιος να με ενοχλεί με αποτέλεσμα να με «βγάζει από τα ρούχα μου» με αποτέλεσμα να μην μπορώ να ηρεμήσω για να φτιάξω αυτό που θέλω.
Επίσης δεν είμαι του copy paste. Σε όλα τα σχολεία που διδάσκω δεν είμαι από τους δασκάλους που λένε πάρτε φωτοτυπία και δουλέψτε.
Θέλω τα παιδιά να δημιουργούν. Τους εξηγώ τον τρόπο πηγαίνοντας βήμα βήμα και γιατί το κάνω. Εγώ τους δίνω τις βάσεις για το πως πρέπει να γίνει ένα σχέδιο. Τα παιδιά, αφού με ρωτούν αν μπορούν να βάλουν διάφορα δικά τους χρώματα ή υλικά αφού εξ αρχής έχουμε αναφερθεί και στο χρώμα και υλικά και τους απαντώ:« Εσείς είστε οι δημιουργοί του έργου σας και εσείς θα αποφασίσετε το χρώμα και το υλικό που θα τοποθετήσετε στο έργο σας. Κάντε το έργο δικό σας. Εσείς είσαστε η δημιουργοί».
Με ρώταγε ένα κοριτσάκι της πρώτης δημοτικού: «Κυρία πώς μπορώ να κάνω μια φράουλα». Στην αρχή λοιπόν επειδή γνωρίζουμε ότι τα παιδιά σχεδιάζουν καρδούλες της είπα να ζωγραφίσει μια καρδούλα. Της το έδειξα αρκετές φορές. Αφού τα κατάφερε με το σχήμα της καρδιάς τις έδειξα με το μολύβι πως να σπάσει κάποια σημεία και να γίνουν πιο μαλακά μπαίνοντας μέσα στην καρδούλα και θα σβήσουμε με τη γόμα με σκοπό να γίνει το σχήμα μας πιο κυκλικό. Αυτό δυσκόλεψε το παιδί. Τότε της είπα να κάνουμε τριγωνάκια και της έδειξα πως τις γωνίες από το τρίγωνο μπορούμε να τις κάνουμε κυκλικές. Μετά από λίγο τα κατάφερε.
- Τι δίνει στους μαθητές το μάθημα της ζωγραφικής;
Πολλές φορές συζητάω με τα παιδιά.
Τους λέω λοιπόν τα Εικαστικά είναι ένα χαρούμενο μάθημα είναι μάθημα όμως. Μέσα από τη ζωγραφική εκτός από το ότι δημιουργούμε μαθαίνουμε να ζωγραφίζουμε μαθαίνουμε να βλέπουμε.
Πολλές φορές μου γκρινιάζουν γιατί τους βάζω να κάνουν Πουαντιγισμό - ζωγραφική με πουά (….). Τα παιδιά λοιπόν εκνευρίζονται γιατί θέλουν να τελειώσει το έργο γρήγορα. Τους λέω: « Δε βιαζόμαστε. Έχετε το ελεύθερο σε δύο ακόμα και σε τρεις μήνες να το τελειώσετε, αρκεί να είναι σωστό, με αγάπη, υπομονή και ηρεμία. Η τεχνική Πουαντιγισμός πέρα το ότι μας μαθαίνει μια τεχνική, μέσα από αυτό μαθαίνουμε κάποια μηνύματα όπως τι σημαίνει υπομονή και επιμονή. Επίσης η ζωγραφική μας χαλαρώνει και ξεκουράζει τον εγκέφαλό και την ψυχή μας λόγω του εστιασμού στο να δημιουργήσουμε με αποτέλεσμα να ξεχνάμε τα υπόλοιπα προβλήματά μας και αυτό είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας (αυτό το λέω σε εσάς όχι στα παιδιά).
Τους λέω λοιπόν: «Για θυμηθείτε το Καράτε Κιντ στο οποίο ο Μιγιάγκι δίδασκε το καράτε μέσα από το βάψιμο της περίφραξης. Γιατί το έκανε αυτό ξέρετε;», τα ρωτάω. Αυτά απαντούν διάφορα πράγματα. Και τότε τους λέω ότι: «Ο Πουαντιγισμός σας μαθαίνει να έχετε υπομονή και επιμονή. Αν δεν έχετε αυτά τα δύο στη ζωή σας δε θα πετύχετε τίποτα. Είτε αυτό λέγεται σπουδές, είτε λέγεται οικογένεια, είτε λέγεται ένας στόχος που θέλετε να πετύχετε άρα λοιπόν επιμένουμε σε αυτό που κάνουμε και πρέπει να έχουμε υπομονή για να πετύχουμε τον στόχο μας. Δεν ζητάω από τα παιδιά να ολοκληρώσουν δέκα έργα μέσα σε μια σχολική χρονιά. Ας είναι πέντε αλλά να γίνουν με υπομονή, αγάπη και επίμονη. Βασικά να βγαίνει μέσα από το έργο τους για αυτό, αν δεν υπάρχει αγάπη τίποτα δεν μπορούμε να έχουμε.
Μέσα από την τέχνη μαθαίνουμε να δημιουργούμε ποικιλοτρόπως, γνωρίζουμε μέσα από την όλη δοκιμασία διάφορων υλικών, εξερεύνηση και πειραματισμών να δημιουργήσουμε ένα υπέροχο έργο. Έχω παιδιά που μου λένε: «Κυρία μέχρι τώρα δεν ήξερα να ζωγραφίζω ούτε ένα μήλο».
Μέσα από το μάθημα των Εικαστικών ο μαθητής, ανακαλύπτει τις διαφορετικές υφές των αντικειμένων, γίνεται ανεξάρτητος και αποκτά αυτοπεποίθηση, καθώς καταφέρνει να δημιουργήσει κάτι μόνος του. Το μάθημά μας διεξάγεται ομαδικά και συνεργατικά, γεγονός που σημαίνει πως οι μαθητές αποκτούν την ευγενή άμιλλα, αναπτύσσοντας επικοινωνιακές ικανότητες και εξασκώντας την υπομονή και προσοχή τους.
Μια ακόμη σημαντική συμβολή του μαθήματος αποτελεί η εκτίμηση της καλλιτεχνικής κληρονομιάς και κουλτούρας, η οποία είναι προϊόν της επαφής του παιδιού με την τέχνη και τα έργα της. Με τον τρόπο αυτό συνειδητοποιεί ότι υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι όπου μπορεί να διαμορφωθεί η τέχνη και να εκφραστούν τα ανθρώπινα συναισθήματα.
Η τέχνη αποτελεί τόπο ελευθερίας και έκφρασης, καθώς βοηθά στην επίτευξη της μύησης ενός νέου ανθρώπου στη δημιουργική διαδικασία μέσα από την πράξη. Σαν δασκάλα πιστεύω ότι η τέχνη πρέπει να λάβει τη σωστή της θέση στη σύγχρονη ελληνική σχολική πραγματικότητα.
Πριν λίγο μια μαμά μου είπε: «Η κόρη μου γνωρίζω ότι είναι αρκετά ζωηρή και μέχρι σήμερα ήταν δύσκολο να συνεργαστεί. Εντός ημερών ήρθε χαρούμενη και μου είπε: «Λάτρεψε μέσα από εσάς τη ζωγραφική.» Για μένα είναι πολύ σημαντικό είναι ηθική ικανοποίηση να έρχονται μαθητές μου είτε μικροί είτε μεγάλοι του ΙΕΚ και να μου λένε κοντά σας αγάπησα την ζωγραφική.
Για εμένα η ζωγραφική είναι το παν. Τι να σας πω ζωγράφος είμαι λατρεύω το χρώμα, τη ζωγραφική. Μέσα από αυτό αναπνέω, μέσα από αυτό ζω.
- Πως τα παιδιά που γεννήθηκαν σε ένα ψηφιακό κόσμο εισπράττουν τις τέχνες σήμερα;
Νομίζω ότι τους δυσκολεύουν γιατί τους έχουν κάνει πλύση εγκεφάλου με όλα αυτά τα βιντεοπαιχνίδια. Έχω μαθητές της Έκτης Δημοτικού που μου λένε τις Παρασκευές: «Άντε επιτέλους τελειώσαμε θα πάω να παίξω γκέιμς». Για έμενα αυτό είναι «κάψιμο εγκεφάλου», δε ξέρω πως αλλιώς να το πω για να μην ακουστώ τόσο σκληρή.
Θα δυσκολευτούν πολύ στη ζωή τους τα παιδιά αυτής της γενιάς .Γιατί τα έχουμε όλα έτοιμα. Για ότι θέλουμε μπαίνουμε σε έναν υπολογιστή και έχουμε την πληροφορία «μασημένη». Καλό μεν αλλά…. τόσο όσο.
Κάποτε θυμάμαι συνεργαζόμουν με έναν αρχιτέκτονα, μεγάλης ηλικίας μάλιστα, από αυτούς που έκαναν σχέδιο γιατί τότε δεν υπήρχαν υπολογιστές και του είπα να μου δώσει κάποια σχέδια γιατί ότι ήθελα να φτιάξω ένα έπιπλο για κάποιον πελάτη. Είχαμε κλείσει ραντεβού να πάω στην Αθήνα να τα πάρω.
Όταν έφτασα στο γραφείο του μου είπε: « Δεν τα έχω έτοιμα». Τον ρωτάω: «Γιατί κύριε;» και μου απαντά: «Γιατί χάλασε ο υπολογιστής, δεν είχα ρεύμα και δεν μπορούσα να δουλέψω στον υπολογιστή». «Συγνώμη» του λέω. «Εσείς δεν πήγατε στο Πολυτεχνείο, δεν κάνατε σχέδιο, δε δουλεύεται σχέδιο τόσα χρόνια». «Ναι» μου απαντά. «Άλλα τα τελευταία χρόνια δουλεύω με τον υπολογιστή και έχω ξεχάσει αυτά που έμαθα. Ο υπολογιστής μου έχει δέσει τα χέρια». Είναι τραγικό. Ο εγκέφαλος παύει να λειτουργεί έχουμε κάποιους νευρώνες στον εγκέφαλο ανάλογα το τι κάνουμε αναπτύσσουμε και τους συγκεκριμένους νευρώνες αν σταματήσουμε να σκεφτόμαστε τότε αυτοί οι νευρώνες παύουν να αναπτύσσονται με αποτέλεσμα να παύουμε να λειτουργούμε.
- Το lockdown επηρέασε τα παιδιά στα μαθήματα και κατ′ επεκταση και στο μάθημα των Εικαστικών;
Αρκετά και δεν το βλέπω μόνο εγώ, αλλά όλοι οι εκπαιδευτικοί. Τα παιδιά είναι λες και βγήκαν από κανένα κλουβί. Είναι όλα «τρελαμένα». Δυστυχώς, η απομόνωση που έχει επιφέρει η πανδημία, έχει μεγάλο κόστος στους μαθητές που τώρα μαθαίνουν να κοινωνικοποιούνται.
Νομίζεις ότι δεν είχαν ξαναβγεί έξω. Κλείστηκαν για πάρα πολύ χρόνο μέσα και για εμένα ήταν μέγα λάθος αυτό που έγινε. Τα παιδιά δεν έμαθαν ειδικά τα πρωτάκια τι είναι σχολείο. Δεν έμαθαν τι είναι η αίθουσα διδασκαλίας. Δεν έμαθαν ποιος είναι ο ρόλος δασκάλας. Δεν έμαθαν ότι δε πρέπει να μιλάμε κατά τη διάρκεια του μαθήματος, το βλέπουν σαν παιχνίδι. Δεν ξέρουν ότι πρέπει να καθίσουν στην καρέκλα. Σηκώνονται συνέχεια, πάνε στην τουαλέτα, διακόπτουν τα μάθημα. Αντί να συμπεριφέρονται σαν παιδιά έξι ετών συμπεριφέρονται σαν παιδιά τριών ετών. Το ίδιο συμβαίνει και με τα εκτάκια. Συμπεριφέρονται λες και είναι στην τετάρτη Δημοτικού μην πω πρώτη. Τα βρήκαν λίγο ποιο έτοιμα γιατί στο σπίτι που ήταν κλεισμένα οποίο παιδί ήθελε έμπαινε στο webex, όποιο παιδί ήθελε δεν έμπαινε. Έκλειναν την κάμερα κοιμόντουσαν έτρωγαν δεν ήμασταν στο σχολείο.
Οι μαθητές με διάσπαση προσοχής, ήταν αδύνατο να παρακολουθήσουν τα διαδικτυακά μαθήματα, όπως θα ήταν εφικτό από κοντά με αποτέλεσμα να υπάρχουν δυσκολίες στην επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση.
Ο χρόνος μπροστά στην οθόνη όχι μόνο για εκπαιδευτικούς σκοπούς αλλά και για ψυχαγωγικές δραστηριότητες αυξήθηκε με την υπερβολική χρήση των κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, του διαδικτυακού παιχνιδιού, της παρακολούθησης τηλεόρασης και της εκτεταμένης χρήσης κινητού τηλεφώνου.
Τέλος, θέλω να προσθέσω ότι μια έρευνα που διάβασα λέει ότι σχεδόν οι μισοί μαθητές υποστηρίζουν ότι δεν κατάφεραν να καλύψουν τα μαθησιακά κενά, ενώ τα σχολεία ήταν κλειστά.
- Ποιο έργο σάς έχει καθηλώσει ως σήμερα και ποιο θα θέλατε να είχε τη δική σας υπογραφή και να θα θέλατε να το διδάξετε στους μαθητές;
Ένα έργο που αγαπώ είναι η διπλωματική μου που έχει σχέση με την πολιτική. Ηταν μια περίοδο που με είχε αγγίξει κατακόρυφα . Έφτιαξα πρόσωπα από διάφορους ανθρώπους πολιτικούς, φίλους κλπ. Έφτιαξα τα εκμαγεία τους. Είχα κάνει μια ειδική κατασκευή πίσω από τις μάσκες και με σίδερα που έβγαιναν από 25 εκατοστά διαφόρων διαστάσεων έως και ενός μέτρου όπου έβγαιναν από τους τοίχους. Γέμισε παντού κεφάλια με ειδικό φωτισμό. Είχα λιώσει αρκετά κεριά πάνω σε ένα μικρό γυμνό κουκλάκι ώστε να φαίνεται η λιωμένη σάρκα του δείχνοντας ότι είμαι τόσο μικρή και τόσο ανήμπορη μέσα σε αυτό το χάος που λέγεται πολιτική.
Η εγκατάσταση αυτή αποτελείτο από δέκα μεγάλες μαύρες ομπρέλες σαν ασπίδα προστασίας, δήθεν από τους πολιτικούς και έναν μεγάλο τεράστιο κύκλο γύρω από το κουκλάκι που έδειχνε το εγκλεισμό μου.
Στα παιδιά δεν τους δείχνω αυτό το έργο. Από αυτά ζητάω να κατασκευάσουν μια μάσκα στην οποία τους ζητάω μέσα από αυτή να δείξουν πως αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Τους δίνω πολλά υλικά, τους μαθαίνω ακόμα και να ράβουν. Το κάθε παιδί κάνει τι δική του μάσκα. Αλλος τη ζωγραφίζει, άλλος βάζει ράμματα στο πρόσωπο, άλλος δε βάζει στόμα, άλλος δε βάζει μάτι, άλλος βάζει Χ στο στόμα, άλλος δε βάζει μύτη. Και όταν τα ρωτήσεις άλλο σου λέει: «Αρνούμαι να βλέπω», άλλο λέει: «Δε θέλω να μιλάω» και άλλο λέει: «Δεν θέλω να ακούω».
Μια χρονιά ήμουν στα Ρομά, Άνω Λιόσια, τέρμα Φυλής. Ήμουν στην Έκτη Δημοτικού. Ήταν Χριστούγεννα. Θυμάμαι ότι τους ζήτησα: «Θέλω να μου κάνετε έναν άνθρωπο που εσείς θεωρείτε αγαπητό».
Με σόκαρε όταν ένας μαθητής που ήταν από τους πιο έξυπνους μαθητές μου έφτιαξε ένα τραγικό σχέδιο. Μου έφτιαξε ένα ανθρωπάκι με κάτι σατανικά μάτια. Το ανθρωπάκι αυτό φορούσε το σκουφί του Άγιου Βασίλη. Επίσης κρατούσε κάτι σαν μπαστούνι. Είχε παντού στο πρόσωπό του κάτι σαν μαχαιριές. Είχε μεγάλα ράμματα. Τα δόντια του ήταν περίεργα, μυτερά με μάτια λοξά έντονα επιβλητικά κάτι το σατανικό, το σώμα του επίσης με χαρακιές και ράμματα και όταν το ρώτησα: «Ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος», μου είπε: «Ο Άγιος Βασίλης» και εκεί σοκαρίστηκα. Τον ρώτησα: «Γιατί δεν έβαλες χρώμα» και μου απάντησε, «Δε μου αρέσουν τα χρώματα». «Τι είναι αυτό που κρατάει», τον ρώτησα και μου λέει : «Είναι ένα καρφί μεγάλο με το οποίο καρφώνει τους ανθρώπους». Προσπάθησα να καταλάβω τον ψυχικό του κόσμο. «Είναι ένας κακός Άγιος Βασίλης», μου είπε. «Δεν μου αρέσουν τα Χριστούγεννα και δεν θέλω να έρχονται ποτέ», δεν μου αρέσουν τα φωτάκια, ούτε τα χρώματα, μου είπε και έμεινα άφωνη.
Σκέφτηκα πόσο τραγικό είναι για ένα παιδί 15 ετών να έχει κάτι τέτοιο στον ψυχικό του κόσμο μια άγρια άσχημη και επικίνδυνη σκεπτομορφή.
- Τι έχετε να απαντήσετε σε έναν γονέα που θεωρεί ότι το μάθημα των Εικαστικών είναι ένα «διάλειμμα» από τα σοβαρά μαθήματα;
Νομίζω λείπει η επικοινωνία. Θα τους έλεγα να έχουν περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους και να συζητούν περισσότερο μαζί τους.
Σήμερα τα παιδιά είναι σε σχέση με παλαιότερες χρονιές είναι πιο «άτακτα».
Τα παιδιά θα δυσκολευτούν γιατί είναι έτσι η κοινωνία. Δεν φέρνουμε και εμείς λίγο αντίσταση λίγο αντίρρηση πάμε με το ρεύμα. Ακούω γονείς που λένε: «Ευτυχώς που άνοιξε το σχολείο και τα αφήνω εκεί και ηρεμώ» . Εντάξει το καταλαβαίνω αλλά από την άλλη όταν λες στα παιδιά σου: «Πήγαινε στην τηλεόραση για να ηρεμήσω γιατί έχω και εγώ τα προβλήματα μου» μην περιμένουμε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα.
Θα ήθελα μέσα από την καρδιά μου να αλλάξει αυτό να έρθουν οι γονείς πιο κοντά στα παιδιά τους. Εγώ μιλάω με τα παιδιά. Το θεωρώ και αυτό πολύ σημαντικό μάθημα εξίσου αναφέροντάς τους εμπειρίες και παραδείγματα ζωής.
- Είσαστε εθελόντρια σε διάφορους φορείς καθώς και στις φυλακές. Πείτε μας για την εμπειρία σας;
Στις φυλακές πριν μπω μέσα ως εθελόντρια είχα μια εικόνα άσχημη αλλά γνωρίζοντας κάποιους κρατούμενους με έκαναν να αλλάξω γνώμη για κάποια πράγματα. Ζωγραφίσαμε αρκετούς τοίχους στις πτέρυγες για να ομορφύνω λίγο τον χώρο τους,
Οι χώροι ήταν τρισάθλιοι γι′ αυτό το λόγω μαζί με τρεις κρατούμενους αποφάσισα να ζωγραφίσω τους τοίχους της πτέρυγας, επίσης το χώρου του θεάτρου και των εσωτερικών χώρων των σχολείων -ΙΕΚ του Κορυδαλλού.
Επίσης έχω αναλάβει μια ομάδα περίπου 25 κρατουμένων όπου τους μαθαίνω διάφορες κατασκευές - χειροτεχνίες - ζωγραφική, δημιουργώντας διάφορα έργα -αντικείμενα ώστε αυτά να πουληθούν στο μπαζάρ που διοργανώνουν τα Χριστούγεννα και το Πάσχα για να μπορέσουν να μαζευτεί κάποιο ποσό ώστε να ανταπεξέλθουν οι άποροι κρατούμενοι.
Επίσης ένα ποσό από αυτά δίνονται να αγοραστούν παιχνίδια ώστε οι κρατούμενοι να μπορούν να προσφέρουν τις ημέρες των εορτών ένα δωράκι στα παιδιά τους.