Σύμμαχός μου ο …Μαρξ, επαναλαμβάνοντας την παράδοξη φράση του: «Δεν είμαι μαρξιστής» σε μια προσπάθεια να αναμετρηθώ με έννοιες και πράξεις που σημάδεψαν μια ολόκληρη περίοδο του ανθρώπινου δράματος της ζωής.
Μια φράση που κατέληξε «καραμέλα» την οποία πιπίλιζαν, για δεκαετίες ολόκληρες, αμέτρητοι «επαναστάτες μαρξιστές» ντόπιοι και αποικιακοί. Νάρκισσοι σωστοί, συγκροτούσαν μια επιστημονίζουσα ελίτ η οποία αναμασούσε τσιτάτα μπροστά στον θεαματικό καθρέπτη του ορθόδοξου ή ανορθόδοξου «μαρξιστή» για να εντυπωσιάζει τα αμφιθέατρα, τις παρέες και τις …συντρόφισσες. Περισσότερο, δηλαδή, από «αριστερή» αυταρέσκεια, παρά από γνήσιο ενδιαφέρον για να κατανοήσουν την προέλευση αυτής της … καραμέλας. Επειδή αν το έκαναν, θα οδηγούσε και σε μια δύσκολη και γενναία προσπάθεια να προσεγγίσουν τον ίδιο τον Μαρξ. Μια προσπάθεια που θα απαιτούσε μπόλικη απομυθοποίηση εννοιών και πράξεων, αλλά και γερή δόση αυτογνωσίας. Όταν όμως ο υπερεπαναστατικός βολονταρισμός της αριστεράς, όπως κατέδειξε ο κοινωνιολόγος και ψυχαναλυτής Κρίστοφερ Λάς, συχνά αποτέλεσε υποκατάστατο της ψυχοθεραπείας, οι ανεπεξέργαστες προσωπικές πληγές, αποτελούν εμπόδιο σε οποιαδήποτε αυτοκριτική και ανανέωση.
Η φράση «επιστημονικός σοσιαλισμός» αποτελεί την σκληρή εννοιολογική ψίχα της μαρξιστικής θεωρίας που υποβοήθησε την λοξοδρόμηση της σκέψης του Μαρξ σε μονοπάτια ολοκληρωτικών ερμηνειών από τον ίδιο τον Μαρξισμό (και ιδιαίτερα από την Δυτική, λογοκρατική εκδοχή του αλλά και τη δογματική σοβιετική ερμηνεία του). Η «ιδιοκτησία» της απόλυτης επιστήμης για τον σοσιαλισμό, περιείχε από τα γεννοφάσκια της, την ολοκληρωτική και αλαζονική παραδοχή της απόλυτης σοσιαλιστικής αλήθειας, τη μεταφυσική πίστη, ότι οι άλλες απόπειρες σοσιαλισμού, κομμουνισμού, κοινοτισμού ή εναλλακτικών, ενίοτε απρόβλεπτων, προσπαθειών απελευθέρωσής του ανθρώπου, είναι …απλές οδοντόκρεμες.
Θυμάμαι με πόση αμφιθυμία, δεχόμουν τον όρο «ουτοπιστές σοσιαλιστές» για τους πρώτους αναρχοσοσιαλιστές. Αν και παραδομένος σε μια «μαρξίζουσα» κυριαρχική μέθη, ένιωθα και συνειδητοποιούσα τον περιφρονητικό και περιπαικτικό προσδιορισμό της λέξης «ουτοπιστές». Δεν αναφερόταν μόνο σε κάποιους ανιχνευτές της επαναστατικής ουτοπίας, αλλά σε κάποιους ρομαντικούς (αφελείς, δηλαδή) οραματιστές, συμπαθείς μεν, αλλά ανεδαφικούς ερασιτέχνες της επαναστατικής αλλαγής, χωρίς ιδιαίτερη επιστημονική μεθοδολογία. Και επειδή την επιστήμη την κατέχουν μόνο οι Μαρξιστές, όλες οι άλλες θεωρίες είναι «ψευδείς συνειδήσεις», δηλαδή παράγουν ιδεολογία και όχι επιστήμη!
Ιδιαίτερα η δυτική εκδοχή του Μαρξισμού (με τον Αλτουσέρ καθοδηγητή), δημιούργησε ένα νέο πολιτισμικό καθεστώς ορθόδοξης «πίστης», σε μια ολοκληρωτική ιερή επαναστατική αλήθεια. Βαθιά επηρεασμένης από την σιδερένια Λογική του Καρτεσιανού πνεύματος και της χρησιμοθηρικής ερμηνείας του Διαφωτισμού ως λατρεία της «προόδου» και της ανάπτυξης χωρίς όρια. Οι «μαρξιστές» ποιμένες της, κατείχαν την απόλυτη επιστημονική αλήθεια, όπως οι θρησκευόμενοι, τους οποίους λοιδορούν, χωρίς μάλιστα να τους φτάνουν κάποιες φορές σε ανθρωπιά ή αναστοχαστική πνευματικότητα.
Τα αριστερά, τα ακροαριστερά και τα ψευδοαντιεξουσιαστικά ιερατεία, με μένος παρεκκλησιαστικών οργανώσεων, εγκαλούν ως «πράκτορες του ιμπεριαλισμού» στην καλύτερη και φασίστες στην χειρότερη, όσους συνεχίζουν να σκέφτονται εναλλακτικά. Εγκαθιστώντας την μεταφυσική της αναπόφευκτης αναγκαιότητας ενός ολοκληρωτικού «επαναστατικού» πεπρωμένου, ακρωτηριάζουν εντέλει, τη συνολική απελευθέρωση του ανθρώπου ως συνολικό πρόσωπο μέσα στην συλλογική πάντα εξέλιξη του κόσμου. Παραμένοντας ανήλικα πληγωμένα παιδιά, που πασχίζουν να μην τους κόψουν τον φαντασιακό ψευδοεπαναστατικό ομφάλιο λώρο και χάσουν τον ασφαλή αμνιακό κόσμο τους.
Η περιφρόνηση στη δυνατότητα αυτόνομης απελευθέρωσης του ανθρώπου, αξιοποιώντας όλα τα χαρακτηριστικά, τις αντιφάσεις, αλλά και τους περιορισμούς της ανθρώπινης φύσης, περπατούσε αγκαλιά με την ιδιοκτησία της «επιστημονικής» γνώσης της μαρξιστικής νομοτέλειας. Το έδαφος είχε στρωθεί, ώστε να ριζώσει ο «Μαρξισμός» σε ολοκληρωτικά και εγωκεντρικά μονοπάτια.
Η μονοδιάστατη και αποκλειστική ερμηνεία και αναγωγή των πάντων στο πασπαρτού της ταξικής πάλης(η οποία αναμφισβήτητα παίζει πρωταγωνιστικό αλλά όχι αποκλειστικό ρόλο) και στη νομοτέλεια της αναπόφευκτης επικράτησης του «επιστημονικού» σοσιαλισμού, υποβάθμιζε εντέλει την ίδια την ελεύθερη βούληση, αλλά και την ταυτότητα του εν δυνάμει επαναστατικού υποκειμένου. Παράλληλα, ανέδειξε την οικονομία σε κυρίαρχη αξία για την απελευθέρωση του ανθρώπου, με τη φάτσα ενός χυδαίου και άψυχου οικονομισμού, ανάλογου του καπιταλισμού, Έτσι, υποβάθμισε τις υπόλοιπες οντολογικές πτυχές του ανθρώπου, την ψυχολογία, το φύλο, την ηλικία, την σεξουαλικότητα, την σχέση με τη φύση, την εθνική καταγωγή, ως στοιχεία που διαμορφώνουν την βούληση του ανθρώπου για μια οργανική αλλαγή της κοινωνίας, η οποία όμως σέβεται τον ίδιο τον άνθρωπο και δεν αναζητά την- εντέλει-μηδενιστική και απολυταρχική δημιουργία ενός «νέου τύπου ανθρώπου»
Ολοκληρωτικός «μαρξισμός» ως αποθέωση της μεθόδου ενάντια στη φύση και την ελευθερία
Οι πηγές του ολοκληρωτισμού στην «υλοποίηση» του μαρξισμού, είναι παράγωγο της ακραίας νεωτερικότητας που οδήγησε τον άνθρωπο, στις κοινωνίες του «χαμένου πνευματικού κέντρου» (για να θυμηθούμε τον Ζήσιμο Λορεντζάτο) και της απώθησης του «ιερού». Οι αδυσώπητοι, «αδήριτοι» νόμοι της Ιστορίας και της Παραγωγής, από τον Κάντ και τον Ντεκάρτ μέχρι τον Ντε Σάντ, τον Χίτλερ και τον …Στάλιν, κυριαρχούν ολοκληρωτικά για να θάψουν την ολιστική αρχαιοελληνική σκέψη (ή την πολύπλευρη οργανική πραγματικότητα των «πρωτόγονων» λαών, όπως μας έμαθε ο Μάμφορντ και ο Πιέρ Κλάστρ) και να αγκαλιαστούν με τον αστικό τεχνοκρατισμό. Όλοι τους παιδιά του βιομηχανισμού και της αποθέωσης της μονοδιάστατης σκέψης του εκτροχιασμένου Διαφωτισμού, που πάλεψε να απο-ιεροποιήσει τα πάντα, για να πανηγυρίζει πάνω από πτώματα, την νίκη των αδήριτων ιστορικών νόμων ενάντια στην ολιστική έννοια της Φύσης. Την απόλυτη νίκη του ατόμου, ως άνθρωπος-εργαλείο, που χαλιναγωγεί την ολότητα της φύσης, φτάνοντας στον τεχνοφασισμό και, αλίμονο, στον μετάνθρωπο.
Κι αν σωστά κατηγορείται ο Στάλιν, όταν στο κείμενό του «Διαλεκτικός και ιστορικός υλισμός», βαπτίζει κυρίαρχη την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, ως φυσιολογική εξέλιξη των κοινωνιών, πάντα με την «φωτισμένη» επιστήμη των κυρίαρχων σχεδιαστών της (βλέπε γραφειοκρατεία και τεχνοκρατεία), σχεδόν πάντα ξεχνιέται μια σημαντική λεπτομέρεια. Ότι το «πνεύμα» που την διαπότιζε ήταν απολύτως συμβατό με την ολοκληρωτική κυριαρχία - με κάθε τρόπο- της «θρησκείας της προόδου», κοινής με το αποικιοκρατική και δουλοκτητική ειδωλολατρία του δυτικού ορθολογικού βιομηχανισμού. Κάτι που εξέφρασε και ο Τρότσκι, επίσης.
«Είναι αλήθεια ότι η αναγκαστική εργασία είναι πάντα αντιπαραγωγική; (…) είναι αλήθεια όσον αφορά το πέρασμα από την φεουδαρχική στην αστική κοινωνία. Αλλά πρέπει να είναι κανείς φιλελεύθερος ή στην εποχή μας καουτσκιστής για να δίνει αιώνιο χαρακτήρα σ’αυτή την αλήθεια και να την επεκτείνει στην εποχή μας, εποχή μετάβασης από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό» (Τρότσκι -3ο Πανρώσικο Συνέδριο των Συνδικάτων-1920).
Κι αν η παράγραφος αυτή θα μπορούσε να δικαιολογηθεί σύμφωνα με την «ανάγκη της τακτικής για έναν ιδανικό σκοπό» (συνηθισμένα λόγια στα τροτσκιστικά και άλλα γκρουπούσκουλα), είναι εντέλει η ίδια η ουσία της μεσσιανικής σκέψης ερήμην του ίδιου του ανθρώπου, που οδηγεί στο «δικαίωμα του κράτους να αναγκάζει οποιονδήποτε πολίτη να κάνει οποιαδήποτε εργασία σε οποιοδήποτε μέρος επιλέξει το κράτος» (…) «την εργατική τάξη δεν μπορούμε να την αφήσουμε να περιφέρεται σε όλη τη Ρωσία. Πρέπει να πάμε τους εργάτες σε συγκεκριμένα μέρη, να τους διορίσουμε, να τους διατάξουμε, ακριβώς όπως τους στρατιώτες» (…) «Στην εκτέλεση των οικονομικών καθηκόντων, η καταπίεση είναι ένα αναγκαίο όπλο της σοσιαλιστικής δικτατορίας».(Τρότσκυ).
Η τωρινή ιδεολογία της ελεύθερης διακίνησης ανθρώπων, κεφαλαίων και εμπορευμάτων της νεοφιλελεύθερης ψευδοανοικτής κοινωνίας χωρίς σύνορα και όρια, συναντιέται με τις κοινές ρίζες μιας «ρωσικής πρωτοπορίας» αξιοποίησης του εργατικού δυναμικού;
Και από κει και πέρα, η ελευθερία θα υποτασσόταν στην αναγκαιότητα και μάλιστα χωρίς τη σύμφωνη, δημοκρατική και αυτεξούσια θέληση των ίδιων των ανθρώπων και θα οδηγούσε στον σοσιαλιστικό «τοίχο των δακρύων» για τα πλήθη των εργατών που θα διαφωνούσαν: «κανείς σοβαρός σοσιαλιστής δεν θα αρνηθεί στην εργατική κυβέρνηση το δικαίωμα να συλλάβει τον εργάτη εκείνο που θα αρνηθεί να εκτελέσει το έργο που του έχει ανατεθεί», ενώ «όσοι λιποτακτούν από την εργασία πρέπει να σχηματίσουν σωφρονιστικά τάγματα ή να μπουν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης»(Τρότσκυ).
Ισοπέδωση, λοιπόν; όχι βέβαια. Απλά, απέλπιδα προσπάθεια για διαλεκτική κριτική σκέψη. Ο αιώνιος αγώνας του συλλογικού ανθρώπου, να γνωρίσει τον εαυτό του ως μέρος της φύσης, προσπαθώντας και ρισκάροντας να συνθέσει και να συμφιλιώσει τις αντιθέσεις και αντιφάσεις που μας ορίζουν, αναζητώντας κάτι που πραγματικά θα αξίζει να ονομάζεται ανθρώπινη ελευθερία, αναπόφευκτα συνεχίζεται…!
Αν η εποχή μας, δείχνει την κρίση που περνά η εποχή της υπερνεωτερικότητας και ο Διαφωτισμός που επικράτησε με τη ρασιοναλιστική και ενίοτε αντιδραστική πλευρά του, τότε ο αντίστοιχος δογματικός «Μαρξισμός», ελπίζουμε να κλείνει τον ιστορικό του κύκλο. Μαζί με τα απομεινάρια ενός αντι-ανθρώπινου δυτικού πνεύματος, όπως αυτό εξελίχθηκε στα στερνά του χρόνια.
Τότε μόνο, ίσως, μπορεί να προσεγγίσουμε ξανά έναν κορυφαίο (μ’όλους τους περιορισμούς του) στοχαστή του κόσμου τούτου, κρατώντας τις απελευθερωτικές παρακαταθήκες του, για να τις συνθέσουμε με τον πλουραλισμό των πλούσιων ρευμάτων για την κοινωνική αλλαγή.