Ήταν 28 Ιουλίου 1914 όταν ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, συμπαρασύροντας περισσότερα από 100 διαφορετικά έθνη. Γνωστός στην ιστοριογραφία και την προφορική παράδοση, ως Μεγάλος Πόλεμος, έγινε μεταξύ των Κεντρικών Δυνάμεων της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Βουλγαρίας, εναντίον των δυνάμεων της Αντάντ, ή Ενωμένων Δυνάμεων, που αποτελούνταν κυρίως από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, τη Ρωσία, και την Ιαπωνία. Αν και οι λόγοι που οδήγησαν στον πόλεμο είναι πολλοί και ποικίλοι, τα παιδιά μας στην επίσημη εκπαίδευση διδάσκονται τέσσερις σημαντικούς συν την αφορμή του:
Την άνοδο της Γερμανίας μετά το 1871, έναντι της Μεγάλης Βρετανία και τη Γαλλία, με αποτέλεσμα η Γερμανία να έχει γίνει η μεγαλύτερη οικονομία στην Ευρώπη , επιθυμώντας να αυξήσει περισσότερο τη δύναμή της, σε παγκόσμια κλίμακα.
Για να επιβληθεί οικονομικά η Γερμανία, χρειαζόταν και στρατιωτική ισχύ, κάτι που ήδη κατείχαν οι ανταγωνίστριές της, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία, οπότε οι κοινωνίες τους, πέραν της βιομηχανοποίησης, στρατιωτικοποιήθηκαν πλήρως (μιλιταρισμός) για διαφύλαξη της οικονομίας τους.
Οι Βρετανοί, είχαν τον γενικό μέχρι τότε έλεγχο, λόγω των αποικιών ( και όχι μόνον) σε Ινδία, Αυστραλία, Καναδά, Καραϊβική και αλλού, καθώς και η Γαλλία με αποικίες μέχρι την Πολυνησία. Η Γερμανία θέλησε να μπει κι’ αυτή στο θέμα των αποικιών, εισβάλλοντας στην Αφρική, όπου υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, κάτι όμως που έφερε δυσφορία σε Βρετανούς και Γάλλους.
Την εποχή εκείνη, είχαν αναπτυχθεί «φιλοσοφικές» και «ιατρικές» θεωρίες περί ανώτερης φυλής, υπερανθρώπων και ευγονικής , πρωτίστως στην Βρετανία, με τον Francis Galton (Δαρβινιστής), κάτι που ακολούθησαν οι περισσότερες Κεντροευρωπαϊκές χώρες και ιδιαίτερα αυτές που είχαν μεγάλη αποικιοκρατική δύναμη, χωρίς να υπολείπεται αυτής της ιδεολογίας και το νεοτουρκικό κίνημα. Τα μέσα ενημέρωσης και οι πολιτικοί προωθούσαν σε μεγάλο βαθμό την ιδεολογία της ανώτερης φυλής, εξυψώνοντας τα δικά τους κατορθώματα και μειώνοντας τις άλλες χώρες.
Μέσα στην ιδεολογική, οικονομική, μεταναστευτική και στρατιωτική ανακατανομή, οι βαλκανικοί λαοί, που ήταν σε επαναστάσεις κατά του Δεσποτικού Οθωμανικού κράτους, για περισσότερα από 100 χρόνια, βρήκαν μια καλή ευκαιρία να επαναθέσουν το θέμα της διακριτότητά τους από τους Οθωμανούς και την διεκδίκηση αλύτρωτων ιστορικών περιοχών τους για πάνω από 400 χρόνια, με πρώτη βεβαίως την Ελλάδα.
Αν τα παραπάνω θεωρηθούν ως γενικά αίτια, την αφορμή, του πολέμου, την έδωσε η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας, Φραγκίσκου Φερδινάνδου και της συζύγου του, Σοφίας, από τον Σερβοβόσνιο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, στο Σαράγιεβο, στις 28 Ιουνίου το 1914.
Η Αυστροουγγαρία, θεώρησε υπεύθυνη για την δολοφονία την κυβέρνηση της Σερβίας, και της κήρυξε πόλεμο ακριβώς ένα μήνα μετά, στις 28 Ιουλίου. Σε βοήθεια των Σέρβων προσέτρεξε η Ρωσία και στη συνέχεια , ένας ίσως τοπικός πόλεμος , με αλυσιδωτές συγκυρίες και καταστάσεις οδήγησε σε Παγκόσμιο πόλεμο που έληξε μεν το 1918, αλλά οι διευθετήσεις των προβλημάτων που δημιούργησε και των τεράστιων απωλειών σε ανθρώπινες ζωές, κράτησαν μέχρι το 1923 (συνθήκη της Λωζάννης).
Εν τούτοις οι πάντες γνώριζαν πως το τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου , ήταν ήδη η αρχή του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, που δεν άργησε πολύ να έρθει.
Εν τω μεταξύ, ο νεαρός Ιταλός σοσιαλιστής, στα όρια του αναρχισμού, διωκόμενος από τις Αρχές, Μπενίτο Μουσολίνι, σύμφωνα με τον Peter Martland, έγινε πράκτορας των Βρετανών και στις 23 Φεβρουαρίου 1919, ίδρυσε το κόμμα Fasci di Combattimento (σύνδεσμοι μάχης/αγώνα).
Στις εκλογές του Νοεμβρίου 1919 υπέστη ήττα, όμως στις εκλογές του 1921, εκλέχτηκε μέλος του ιταλικού κοινοβουλίου, μαζί με 37 βουλευτές του κόμματος Partito Nazionale Fascista PNF ( Εθνικό Φασιστικό Κόμμα).
Στο διάστημα 22 έως και 28 Οκτωβρίου 1922 (φέτος κλείνουν 100 χρόνια από την ημερομηνία αυτή), έγινε η γνωστή «πορεία προς τη Ρώμη» (Marcia su Roma), η οποία κατέληξε στην άνοδο του Μουσολίνι στην εξουσία, όπου παρέμεινε επί 21 χρόνια.
Όμως, σύμφωνα με νεότερες έρευνες, η πορεία προς τη Ρώμη δεν έγινε ποτέ, όπως την περιέγραψε η προπαγάνδα του Μουσολίνι. Στην πραγματικότητα, ο ίδιος και άλλοι ηγέτες του φασιστικού κόμματος ταξίδεψαν πρώτη θέση από το Μιλάνο ως τη Ρώμη με τρένο. Η πορεία που πραγματοποιήθηκε δεν αποτελείτο από 100.000 - 300.000 μελανοχίτωνες, όπως επαναλάμβανε ο Μουσολίνι σε κάθε ευκαιρία, με τον ίδιο επικεφαλής, καβάλα στο άλογό του, αλλά από μερικές εκατοντάδες ανδρών, των οποίων δεν ηγήθηκε καν ο ίδιος, αλλά προσωπικότητες όπως οι γηραιοί στρατάρχες Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκκι (Cesare Maria de Vecchi), Εμίλιο Ντε Μπόνο (Emilio De Bono), ο Ίταλο Μπάλμπο και ο Μικέλε Μπιάνκι (Michele Bianchi).
Παράλληλη σχεδόν πορεία με τον Ιταλό Μπενίτο Μουσολίνι, είχε στο Γερμανικό στρατόπεδο, ένας μάλλον αδιάφορος ταπεινής καταγωγής στρατιώτης, ο Αδόλφος Χίτλερ, που στις 12 Σεπτεμβρίου 1919 πήρε μέρος στη συνέλευση του Γερμανικού ξενοφοβικού, αντισημιτικού, ψευδοσοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (DAP). Ήταν η εποχή που γνώρισε τον πνευματικό του πατέρα Dietrich Eckart και το 1920 με πρωτοβουλία του, το DAP, μετονομάστηκε σε Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα των Γερμανών Εργατών ( NSDAP ).
Αντίστοιχα με την πορεία στη Ρώμη, του Μουσολίνι, στις 8 Νοεμβρίου 1923 ο Χίτλερ έκανε το «πραξικόπημα της Μπυραρίας». Το 1932 απέκτησε την Γερμανική υπηκοότητα, αφού προηγουμένως είχε την Αυστριακή και για ένα διάστημα καμία , ως ανιθαγενής. Κατόπιν ευνοϊκών συγκυριών γι’ αυτόν, στις 30 Ιανουαρίου 1933 διορίστηκε Καγκελάριος της Γερμανίας (Machtergreifung/ κατάκτηση της εξουσίας ).
Στις 20 Ιουλίου 1936 στην ελβετική πόλη Μοντρέ, υπογράφηκε η ομώνυμη Συνθήκη Montreux Convention Regarding the Regime of the Straits, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 9 Νοεμβρίου 1936, καταχωρήθηκε στην Κοινωνία των Εθνών στις 11 Δεκεμβρίου 1936 και η οποία εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα, με ορισμένες τροποποιήσεις.
Η σύμβαση παραχωρεί στη Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Οι όροι της σύμβασης αποτέλεσαν πηγή διαμάχης για χρόνια, κυρίως όσον αφορά τη διέλευση πολεμικών σκαφών της Σοβιετικής Ένωσης από τα Στενά στη Μεσόγειο Θάλασσα, κάτι που είδαμε να συμβαίνει εκ νέου με τη Ρωσία, επ’ αφορμή του πολέμου στην Ουκρανία ( Φεβρουάριος 2022 ).
Ο Α’ παγκόσμιος πόλεμος, ήταν η βάση για τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο (1η Σεπτεμβρίου 1939 ), του οποίου τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν:
1. Στους ταπεινωτικούς όρους που επιβλήθηκαν στα ηττημένα κράτη του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου, με αποτέλεσμα να εξουθενωθούν οικονομικά και να θιγεί το εθνικό αίσθημα των λαών τους, ιδίως των Γερμανών, που βρέθηκαν σε κοινωνικές αναταραχές που έφεραν τον άκρατο λαϊκιστικό Ναζισμό.
2. Στο ότι οι συνθήκες ειρήνης άφηναν ανικανοποίητα πιεστικά αιτήματα διαφόρων χωρών (π.χ. Ιταλία, όπου οι κοινωνικές αναταραχές έφεραν τον ομοίως άκρατο λαϊκιστικό Φασισμό ) και εθνοτήτων (π.χ. γερμανικές μειονότητες σε διάφορα κράτη)˙, που όλες αναζητούσαν ευκαιρίες αναθεώρησης των συνθηκών.
3. Στην οξύτατη οικονομική κρίση που μάστιζε την Ευρώπη και τον κόσμο, μετά το 1929, δημιουργώντας το έδαφος για τη δράση αυτόκλητων «σωτήρων», όπως ο Μουσολίνι και ο Χίτλερ, που επέβαλαν ολοκληρωτικά και επιθετικά καθεστώτα, στ’ όνομα τάχα των δικαίων του λαού (λαϊκισμός, λόγω αδυναμίας των αστών πολιτικών του τότε κόσμου να επιφέρουν κοινωνική δικαιοσύνη ).
4. Στον φόβο των Δυτικών δυνάμεων απέναντι στη Σοβιετική Ένωση, που τις έκανε να αντιμετωπίζουν για πολύ καιρό με αδράνεια, αν όχι με ικανοποίηση, την επιθετικότητα της ναζιστικής Γερμανίας, ελπίζοντας ότι θα μπορούσαν να τη χρησιμοποιήσουν ως ανάχωμα που θα εμπόδιζε την εξάπλωση της Σοβιετικής επιρροής στην Ευρώπη.
5. Στην αδυναμία της Κοινωνίας των Εθνών να λάβει οποιοδήποτε αποτελεσματικό μέτρο για την αποτροπή του επερχόμενου πολέμου.
Και αφού επήλθε για άλλη μια φορά η καταστροφή, έπεσαν οι δύο πρώτες πυρηνικές βόμβες στην Ιαπωνία και ο Αμερικανικός παράγων, με την οικονομία, την ασφάλεια της απόστασης της χώρας από τα κεντρικά σημεία του πολέμου και την στρατιωτική τεχνολογία , έγειρε την υπέρ του επικράτηση – όπως και στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο - , με τις όποιες αρχικά θετικές συνέπειες στο Δυτικό κόσμο.
Όμως, με το πέρας του Β’ παγκοσμίου πολέμου, αμέσως τέθηκαν οι βάσεις του Γ’ παγκοσμίου, αρχικά με τον κίνδυνο πυρηνικού πολέμου μεταξύ ΗΠΑ – ΕΣΣΔ, που ονομάστηκε ψυχρός πόλεμος και ήδη έχει μετατραπεί σε θερμό μεταξύ ΝΑΤΟικών Δυνάμεων και Ρωσίας, προς το παρόν στο πεδίο της Ουκρανίας, αλλά που ουδείς μπορεί να προδικάσει το αίσιο τέλος του, όταν οι συνέπειές του σε επίπεδο οικονομίας, μετανάστευσης και ενέργειας είναι παγκόσμιες και συνεχώς επιταχυνόμενες προς το χειρότερο.
Τα στοιχεία που αποτελούν το εκρηκτικό μίγμα ενός Αρμαγεδδώνα υπάρχουν και είναι ενεργά, όπως και στους δύο προηγούμενους παγκοσμίους πολέμους:
1. Οικονομία
2. Ενέργεια
3. Αναθεωρητισμός σε παγκόσμιο επίπεδο. Ειδικά στα καθ’ ημάς , ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας για τη Συνθήκη της Λωζάνης κ.ά
4. Ολοκληρωτικές τάσεις με ενεργό φασισμό και ναζισμό σε πολλές χώρες. Δεσποτισμός
5. Παγκόσμια Λαϊκή δυσαρέσκεια
6. Αδυναμία εκλεγμένων Δημοκρατικών ηγετών να βρουν βιώσιμες λύσεις. Αύξηση Λαϊκισμού
7. Αδυναμία διεθνών οργανισμών, ΟΗΕ, Ε.Ε , ΝΑΤΟ κ.ά να βρουν άμεσες λύσεις
8. Περιβαλλοντολογικά και διατροφικά προβλήματα.
9. Προσφυγικό – μεταναστευτικό, Human Trafficking
10. Ορατή πλέον σύγκρουση πολιτισμών (Σ. Χάντιγκτον) με δημογραφική παρακμή του παλαιού Δυτικού κόσμου , έλλειψη εργατικών χεριών, δημογραφική αύξηση του υπόλοιπου κόσμου και υπερσυγκέντρωση πυρηνικών και λοιπών καταστροφικών όπλων στα χέρια μη Δυτικών, διατεθειμένων (προς το παρόν στα λόγια) να τα χρησιμοποιήσουν.
Η Ελλάδα θέλοντας και μη, λόγω γεωγραφικής θέσης, ήταν στο μάτι του κυκλώνα σε όλους τους πολέμους της ιστορίας από την αρχαιότητα, μέχρι τους μέσους και νεότερους χρόνους , καθώς και τους δύο παγκόσμιους (μέχρι τώρα ) πολέμους.
Τι μας κάνει να πιστεύουμε πως δεν θα υπάρξει τρίτος παγκόσμιος και πως δεν θα εμπλακούμε;
Η Πίστη και η Ελπίδα , πως θα πρυτανεύσει η λογική και η ηθική, στην παρούσα, δεν αρκούν. Ίσως μάλιστα να είναι και « στρουθοκαμηλισμός» .
Μακάρι μεν, αλλά μήπως είναι πάλι – δυστυχώς - επίκαιρο το igitur qui desiderat pacem, praeparet bellum / αν θέλετε ειρήνη, προετοιμασία για πόλεμο (Epitoma Rei Militaris instituta, Publius Flavius Vegetius Renatus
«Γνωρίζουμε ότι η Ειρήνη είναι η κατάσταση κάτω από την οποία η ανθρωπότητα προοριζόταν να ανθίσει. Ωστόσο, η Ειρήνη δεν υπάρχει με δική της βούληση. Εξαρτάται από εμάς , από το θάρρος μας να την οικοδομήσουμε, να την φυλάξουμε και να την μεταδώσουμε στις μελλοντικές γενιές» (Πρόεδρος Ρήγκαν)
Τέτοιες μέρες, πριν 82 χρόνια, οι παππούδες μας υπερασπίστηκαν την Ελευθερία τους. Είμαστε υποχρεωμένοι να πράξουμε το ίδιο αν και εφόσον οι καιροί το απαιτήσουν. Αλλά πρέπει να μας βρουν ενωμένους και προετοιμασμένους. Όχι διχασμένους.
ΥΓ. Το άρθρο επ’ουδενί έχει σκοπό τον πανικό, τουναντίον, ως ρεαλιστικό , με εκτίμηση των καταστάσεων , πιθανολογεί , κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, απεύχεται και ταυτόχρονα εύχεται να πρυτανεύσει η λογική , η ηθική και η ειρήνη στον κόσμο, με πρόταγμα τον άνθρωπο κατά του τέρατος (Σφίγγας) , όπως είπε ο Γ. Σεφέρης στις 24 Οκτ. 1963 κατά την απονομή του Νόμπελ του.