Φανταστείτε την εξής εικόνα: εσείς μέσα σε ένα κατάστημα, μαζί με το παιδί σας. Βλέπει κάτι που το θέλει και το ζητά επίμονα. Αν του αρνηθείτε αρχίσει να φωνάζει, κλαίει, ίσως σας χτυπάει. Εσείς νιώθετε άσχημα που σας βλέπει ο κόσμος, σκέφτεστε τι κακομαθημένο παιδί είναι και αρχίσετε να του φωνάζετε.
«Αυτό είναι το μεγαλύτερο λάθος που μπορούμε να κάνουμε», μας λέει η Δρ. Αθηνά Ανδρουτσοπούλου, ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια/οικογενειακή θεραπεύτρια.
«Εάν την ώρα που το νευρικό σύστημα του παιδιού είναι ταραγμένο, ο γονέας αρχίζει να του φωνάζει, του εντείνει την αίσθηση ότι απειλείται -ακόμα και από τον ίδιο τον γονιό του- και αρχίζει να φωνάζει περισσότερο. Εκείνη τη στιγμή αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι αυτό που θα χρειαζόμασταν και εμείς οι ίδιοι εάν ήμασταν σε αυτή την κατάσταση: κάποιον να μας ηρεμήσει. Θα πρέπει λοιπόν να χαμηλώσουμε στο επίπεδο του παιδιού -πάντα πρέπει να μιλάμε στα παιδιά στο ίδιο επίπεδο με εκείνα και όχι από ψηλά- να το αγκαλιάσουμε κι μιλώντας του με ήρεμο και γλυκό τρόπο να το ηρεμήσουμε, να ρυθμίσουμε το συναίσθημα του παιδιού μας, ο οποίος είναι και ο ρόλος του γονέα. Όταν ηρεμήσει αρχίζουμε να συζητάμε μαζί του για να καταλάβουμε γιατί θέλει αυτό που ζητάει, πόσο σημαντικό του είναι. Θέλει να αγοράσει κάτι γιατί πρέπει να πάει σε ένα πάρτι; Αν δεν ξέρουμε για ποιο λόγο μας το ζητάει και θεωρούμε εκ των πραγμάτων ότι είναι κακομαθημένο, πως θα καταλάβουμε γιατί έφτασε στο σημείο να γίνει έξαλλο; Αφού καταλάβουμε, πράττουμε ανάλογα και του εξηγούμε».
Σύμφωνα με την κα Ανδρουτσοπούλου, μπορούμε επίσης πριν φύγουμε από το σπίτι να έχουμε συναποφασίσει τους κανόνες της βόλτας. Για παράδειγμα, μπορούμε να του εξηγήσουμε εκ των προτέρων ότι πάμε μια βόλτα, αλλά δεν έχουμε χρήματα να ψωνίσουμε, ή ότι έχουμε μόνο 5 ευρώ και μπορεί να διαλέξει πως θα τα ξοδέψει.
Συμπεριφορές «κακομαθημένου» παιδιού
Το παραπάνω είναι ένα μόνο παράδειγμα συμπεριφοράς ενός παιδιού που κάνει ακόμα και τους ίδιους τους γονείς του να ανησυχούν ότι το παιδί τους είναι κακομαθημένο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Ευθύνεται το ίδιο το παιδί; «Ένα παιδί που κρίνεται από τους γονείς και το περιβάλλον του -παππούδες, γιαγιάδες, δασκάλους- ως «κακομαθημένο» είναι ένα παιδί που δεν είναι χαρούμενο και δεν νιώθει αρκετή συναισθηματική ασφάλεια», μας εξηγεί η κα Ανδρουτσοπούλου. «Είναι ένα παιδί που νιώθει πως οι γονείς τους δεν είναι σύμμαχοί του, πως δεν είναι μαζί του δίκαιοι και συμπονετικοί. Είναι ένα παιδί συχνά θυμωμένο με τους γονείς του και το περιβάλλον του ακριβώς επειδή η φροντίδα τους δεν δίνεται με τρόπο το βοηθά να ανθίσει».
Οι γονείς παραπονούνται συχνά ότι το παιδί τους είναι «κακομαθημένο» όταν:
1. Έχει εκρήξεις θυμού
2. Γίνεται επιθετικό
3. Ζητά επίμονα και συνεχώς να του αγοράσουν πράγματα
4. Αρνείται να διαβάζει τα μαθήματά του
5. Δεν υπακούει σε οδηγίες και κανόνες
6. Δεν έχει υπομονή
7. Δεν αντέχει τη ματαίωση
Γιατί συμβαίνει αυτό και τι να προσέξει ο γονέας
Βέβαια, όπως διευκρινίζει η κα Ανδρουτσοπούλου, όταν οι γονείς ονομάζουν το παιδί τους «κακομαθημένο», αυτό που κάνουν στην πραγματικότητα είναι να «στρέφουν το φακό» τους προς το παιδί τους κρίνοντας τη συμπεριφορά του, χωρίς να εξετάζουν όμως τους λόγους της συμπεριφοράς του.
«Ως ψυχοθεραπεύτρια και θεραπεύτρια οικογένειας ζητώ από τους γονείς να στρέψουν το φακό στον εαυτό τους και να εξετάσουν τον τρόπο που αντιλαμβάνονται το γονικό τους ρόλο, βοηθώντας τους να απαντήσουν σταδιακά στα εξής ερωτήματα:
1. Συναισθηματική ασφάλεια
- Πώς εξασφαλίζω στο παιδί μου ένα κλίμα συναισθηματικής ασφάλειας;
- Είμαι τρυφερός/τρυφερή μαζί του;
- Μεταφέρουν τα λόγια μου, το βλέμμα μου και ο τόνος της φωνής μου αίσθηση εκτίμησης και σεβασμού προς το παιδί μου;
- Εξισορροπημένη φροντίδα.
- Είναι η φροντίδα προς το παιδί μου (π.χ. θηλασμός, ύπνος, παιχνίδι, διάβασμα, δραστηριότητες) προσανατολισμένη στις δικές του ανάγκες περισσότερο από τις δικές μου;
- Εξασφαλίζει η φροντίδα μου και εξισορροπεί τις δύο συχνά αντικρουόμενες αλλά απόλυτα φυσιολογικές ανάγκες του παιδιού μου τόσο για αυτονομία και ανεξαρτησία όσο και για προστασία και εξάρτηση από τη γονική παρουσία;
2. Όρια και κανόνες
- Είναι τα όρια που βάζω στη συμπεριφορά του παιδιού μου συγκεκριμένα αλλά και ευέλικτα;
- Προσαρμόζονται οι κανόνες που του ζητώ να ακολουθήσει ανάλογα με την ηλικία το παιδιού μου;
- Δίνω στο παιδί μου το δικαίωμα να συμβάλει στη διατύπωση αυτών των κανόνων;
3. Συναισθήματα
- Ακούω προσεκτικά το παιδί μου χωρίς να το διακόπτω;
- Βοηθώ το παιδί μου να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του στις διάφορες προκλήσεις της ζωής του;
- Επιτρέπω και ενθαρρύνω το παιδί μου να εκφράζει όλα του τα συναισθήματα;
- Του μαθαίνω αποδεκτούς τρόπους να εκφράσει το θυμό του, το παράπονό του, και τη θλίψη του;
- Χαίρομαι αρκετά με τη χαρά του;
- Του μεταφέρω το μήνυμα ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να ανησυχεί ότι θα με απογοητεύσει;
4. Εντάσεις και συγκρούσεις
- Φροντίζω να πλησιάσω πρώτη/πρώτος το παιδί μου μετά από μια ένταση ή ένα τσακωμό για να το ηρεμήσω;
- Του ζητώ συγνώμη αν υπήρξα υπερβολικός/υπερβολική σε μια αντίδρασή μου;
- Του δείχνω με το παράδειγμά μου τι σημαίνει να αναλαμβάνω την ευθύνη μου για μια έκρηξη θυμού ή υπερβολική αντίδραση;
- Φροντίζουμε ως γονείς του να αποτελεί η μεταξύ μας σχέση παράδειγμα αλληλοσεβασμού και πρότυπο για τον τρόπο επίλυσης εντάσεων και συγκρούσεων;
5. Γονική αυτογνωσία
- Πώς ένιωθα εγώ στην ηλικία του;
- Τι με ευχαριστούσε και τι με δυσαρεστούσε στον τρόπο που με μεγάλωναν οι δικοί μου γονείς;
- Νιώθω ότι μπορώ να βρω μέσα μου τόσο θετικά όσο και αρνητικά στην δική μου ανατροφή;
- Μήπως εξιδανικεύω του γονείς μου και γίνομαι πολύ αυστηρός/αυστηρή όπως κι εκείνοι, θεωρώντας ότι η αυστηρότητα με βοήθησε στη ζωή;
- Ή αντίθετα, μήπως απορρίπτω συνολικά τον τρόπο που εγώ μεγάλωσα και αυτό με οδηγεί να μη βάζω καθόλου όρια και κανόνες στο δικό μου παιδί;
Όλα τα παραπάνω είναι πρόληψη, για να μην έχει το παιδί τέτοιες εκρήξεις θυμού, όπως περιγράψαμε παραπάνω. «Το συναισθηματικό κλίμα της πυρηνικής οικογένειας -ιδανικά ένα κλίμα ασφάλειας- είναι το πιο καθοριστικό για τη συμπεριφορά των παιδιών».
Ο ρόλος του περίγυρου
Τέλος, ποιος είναι ο ρόλος του περίγυρου στην ανατροφή του παιδιού μας; «Οι γονείς είναι αυτοί που οφείλουν να έχουν τον πρώτο λόγο στην ανατροφή τους παιδιού τους, και να εξηγούν στις γιαγιάδες και παππούδες πώς θα ήθελαν τα παιδιά τους να μεγαλώσουν», μας λέει η κα Ανδρουτσοπούλου. «Δεν είναι πάντα εφικτό να εναρμονίζονται οι τρόποι αντιμετώπισης. Αν οι γιαγιάδες και παππούδες είναι τρυφεροί, τα πιο ευέλικτα όρια δικαιολογούνται από το ρόλο τους. Αν οι γονείς μας, μας μεγάλωσαν με τρόπο που μας φαίνεται εκ των υστέρων σκληρός και άκαμπτος ή μας παραμέλησαν και ήταν συναισθηματικά απόντες, θα πρέπει να εξετάσουμε πολύ προσεκτικά αν θα τους παραχωρήσουμε κομμάτι φροντίδας του παιδιού μας ή όχι».
*Η Δρ. Αθηνά Ανδρουτσοπούλου, είναι ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια/οικογενειακή θεραπεύτρια και επιστημονική συν-υπεύθυνους του «Λόγω Ψυχής»-Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Έρευνας στη Συστημική Ψυχοθεραπεία. Είναι συγγραφέας των παιδικών βιβλίων «Κουβέντες με τη Μαμά» και «Μεγαλύτερες Κουβέντες με τη Μαμά» (Εκδ. Ψυχογιός) καθώς και «Ταξίδια με τη Μαμά» (Εκδ. Λιβάνης) που βοηθούν γονείς και παιδιά να συζητούν θέματα που τα απασχολούν από την προσχολική ηλικία ως την προ-εφηβεία.