Η συλλογική δραστηριότητα της ζωής- όλα τα μικρόβια, φυτά και ζώα – έχει αλλάξει τον πλανήτη Γη: Για παράδειγμα, τα φυτά έχουν «ανακαλύψει» έναν τρόπο να πραγματοποιούν φωτοσύνθεση για να αυξήσουν τις δυνατότητες επιβίωσής τους, μα, κάνοντας αυτό, απελευθερώνουν οξυγόνο, που έχει αλλάξει την πλήρη λειτουργία του πλανήτη μας. Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα μεμονωμένων μορφών ζωής που έχουν τις δικές τους λειτουργίες, μα συλλογικά έχουν επίδραση σε πλανητική κλίμακα.
Εάν η συλλογική δραστηριότητας της ζωής – γνωστή ως βιόσφαιρα- μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, θα μπορούσε η συλλογική δραστηριότητα της νόησης, και ενέργειες βασιζόμενες σε αυτή τη νόηση, να αλλάξουν επίσης έναν πλανήτη; Όταν η βιόσφαιρα εξελίχθηκε, η Γη ζωντάνεψε η ίδια. Αν ένας πλανήτης με ζωή έχει ο ίδιος ζωή, θα μπορούσε να είναι νοήμων ο ίδιος;
Αυτά τα ερωτήματα τίθενται από τον Άνταμ Φρανκ, καθηγητή Φυσικής και Αστρονομίας στο University of Rochester, και τους συναδέλφους του Ντέιβιντ Γκρίνσπουν στο Planetary Science Institute και Σάρα Γουόκερ στο Arizona State University, σε επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο International Journal of Astrobiology. Το νοητικό αυτό πείραμα συνδυάζει την υπάρχουσα επιστημονική γνώση για τη Γη με ευρύτερα ερωτήματα ως προς το πώς η ζωή μεταβάλλει έναν πλανήτη. Στο επιστημονικό άρθρο οι ερευνητές συζητούν αυτό που αποκαλούν «πλανητική νοημοσύνη»- την ιδέα νοητικής δραστηριότητας που λειτουργεί σε πλανητική κλίμακα- με απώτερο στόχο νέες ιδέες για τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν παγκόσμια ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή.
Όπως λέει ο Φρανκ, «αν ελπίζουμε να επιζήσουμε ως είδος, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη νοημοσύνη μας για το ευρύτερο καλό του πλανήτη».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
«Η αδυναμία της νοήμονος ζωής είναι η αυτοκαταστροφή»: Οι (πιθανοί) πολιτισμοί του Γαλαξία μας- και η μοίρα τους
Οι Φρανκ, Γκρίνσπουν και Γουόκερ βασίζονται σε ιδέες όπως η Θεωρία της Γαίας, βάσει της οποίας η βιόσφαιρα αλληλεπιδρά έντονα με τα μη ζώντα γεωλογικά συστήματα του αέρα, του νερού και του εδάφους για να διατηρεί τη Γη κατοικήσιμη, προκειμένου να εξηγήσουν πως ακόμα και ένα είδος που δεν έχει τεχνολογικές δυνατότητες μπορεί να επιδεικνύει πλανητική νοημοσύνη. Το «κλειδί» της όλης υπόθεσης είναι πως η συλλογική δραστηριότητα της ζωής δημιουργεί ένα σύστημα που είναι αυτοσυντηρούμενο.
Για παράδειγμα, λέει ο Φρανκ, πολλές πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει πώς οι ρίζες των δέντρων σε ένα δάσος συνδέονται μέσω υπογείων δικτύων από μύκητες, γνωστών ως μυκορριζικά δίκτυα. Αν ένα τμήμα του δάσους χρειάζεται θρεπτικές ουσίες, τα άλλα τμήματα στέλνουν σε αυτά που πιέζονται τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται για να επιβιώσουν, μέσω του μυκορριζικού δικτύου. Με αυτόν τον τρόπο το δάσος διατηρεί τη βιωσιμότητά του.
Αυτή τη στιγμή ο πολιτισμός μας είναι αυτό που οι ερευνητές αποκαλούν «ανώριμη τεχνόσφαιρα», μια κοινοπραξία ανθρώπινης προέλευσης συστημάτων και τεχνολογίας που επηρεάζουν άμεσα τον πλανήτη μα δεν είναι αυτοσυντηρούμενη. Για παράδειγμα, η πλειονότητα της χρήσης ενέργειας περιλαμβάνει κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, που υποβαθμίζουν τους ωκεανούς και την ατμόσφαιρα. Η τεχνολογία και η ενέργεια που καταναλώνουμε για να επιβιώσουμε καταστρέφουν τον πλανήτη μας, κάτι που, με τη σειρά του, θα καταστρέψει το είδος μας. Ως εκ τούτου, ως είδος, πρέπει να εργαστούμε συλλογικά προς όφελος του πλανήση- μα ο Φρανκ λέει πως «δεν έχουμε ακόμα τη δυνατότητα να αντιδράμε συλλογικά προς το βέλτιστο συμφέρον του πλανήτη. Υπάρχει νοημοσύνη στη Γη, μα δεν είναι πλανητική νοημοσύνη».
Προς μια ώριμη τεχνόσφαιρα
Οι ερευνητές θέτουν τέσσερα στάδια για το παρελθόν της Γης και το δυνατό μέλλον προκειμένου να επιδείξουν πώς η πλανητική νοημοσύνη θα μπορούσε να παίξει έναν ρόλο στο μακροπρόθεσμο μέλλον της ανθρωπότητας. Επίσης, επιδεικνύουν πώς αυτά τα στάδια της εξέλιξης, ωθούμενα από πλανητική νοημοσύνη, μπορεί να είναι χαρακτηριστικό οποιουδήποτε πλανήτη στον γαλαξία ο οποίος εξελίσσει ζωή και έναν βιώσιμο πολιτισμό.
Στάδιο 1: Ανώριμη βιόσφαιρα. Χαρακτηριστικό της πολύ πρώιμης Γης, δισεκατομμύρια χρόνια πριν και πριν την εμφάνιση τεχνολογικού είδους, όταν τα μικρόβια ήταν παρόντα μα δεν είχε εμφανιστεί ακόμα βλάστηση. Η ζωή δεν μπορούσε να ασκήσει επίδραση στην ατμόσφαιρα, την υδρόσφαιρα και άλλα συστήματα της Γης.
Στάδιο 2: ΄Ώριμη βιόσφαιρα. Χαρακτηριστικό της Γης, επίσης πριν την εμφάνιση τεχνολογικού είδους, από περίπου 2,5 δισεκατομμύρια με 540 εκατομμύρια χρόνια πριν. Σχηματίζονταν σταθερές ήπειροι, αναπτύσσονταν η βλάστηση και η φωτοσύνθεση, συσσωρευόταν οξυγόνο στην ατμόσφαιρα και εμφανιζόταν το στρώμα του όζοντος. Η βιόσφαιρα ασκούσε ισχυρή επιρροή στη Γη, ίσως βοηθώντας στη διατήρηση της κατοικησιμότητάς της.
Στάδιο 3: Ανώριμη τεχνόσφαιρα. Χαρακτηριστικό της σημερινής Γης, με διασυνδεόμενα συστήματα επικοινωνιών, μεταφορών, τεχνολογίας, ηλεκτρισμού και υπολογιστών. Η τεχνόσφαιρα είναι ακόμα ανώριμη, ωστόσο, επειδή δεν είναι ενσωματωμένη σε άλλα συστήματα της Γης, όπως η ατμόσφαιρα. Αντ’αυτού τραβά ενέργεια και ύλη από τα συστήματα της Γης με τρόπους που θα ωθήσουν το σύνολο σε μια νέα κατάσταση, που κατά πάσα πιθανότητα δεν περιλαμβάνει την ίδια την τεχνόσφαιρα. Η παρούσα μας τεχνόσφαιρα, μακροπρόθεσμα, λειτουργεί σε βάρος της ίδιας.
Στάδιο 4: Ώριμη τεχνόσφαιρα. Εκεί που η Γη θα έπρεπε να στοχεύσει να είναι στο μέλλον, λέει ο Φρανκ, με τεχνολογικά συστήματα που ωφελούν όλο τον πλανήτη, περιλαμβάνοντας παγκόσμια συλλογή ενέργειας σε μορφές όπως η ηλιακή, που δεν βλάπτουν τη βιόσφαιρα. Η ώριμη τεχνόσφαιρα είναι μία που έχει εξελιχθεί μαζί με τη βιόσφαιρα σε μια μορφή που επιτρέπει τόσο στην τεχνόσφαιρα όσο και στη βιόσφαιρα να ευημερούν.
«Οι πλανήτες εξελίσσονται μέσω ώριμων και ανώριμων σταδίων, και η πλανητική νοημοσύνη είναι ενδεικτική του πότε φτάνεις σε έναν ώριμο πλανήτη» λέει ο Φρανκ. «Το μεγάλο ερώτημα είναι να βρούμε πώς μοιάζει η πλανητική νοημοσύνη και τι σημαίνει για εμάς στην πράξη επειδή δεν ξέρουμε πώς να μεταβούμε σε μια ώριμη τεχνόσφαιρα ακόμα».
Αν και δεν ξέρουμε ακόμα πώς θα μπορούσε να εμφανιστεί/ εκφραστεί η πλανητική νοημοσύνη, οι ερευνητές σημειώνουν πως μια ώριμη τεχνόσφαιρα περιλαμβάνει την ενσωμάτωση τεχνολογικών συστημάτων με τη Γη μέσω ενός δικτύου βρόχων ανατροφοδότησης που απαρτίζουν ένα πολύπλοκο σύστημα. Με απλά λόγια, ένα πολύπλοκο σύστημα είναι οτιδήποτε απαρτίζεται από μικρότερα τμήματα που αλληλεπιδρούν με τέτοιο τρόπο ώστε η συνολική συμπεριφορά του συστήματος να εξαρτάται πλήρως από την αλληλεπίδραση- δηλαδή το σύνολο είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των μερών του. Χαρακτηριστικά παραδείγματα πολύπλοκων συστημάτων είναι τα δάση, το Ίντερνετ, οι χρηματαγορές και ο ανθρώπινος εγκέφαλος.
Από τη φύση του ένα πολύπλοκο σύστημα έχει εντελώς νέες ιδιότητες, που εμφανίζονται όταν μεμονωμένα τμήματα αλληλεπιδρούν. Είναι δύσκολο να διακριθεί, για παράδειγμα, η προσωπικότητα ενός ανθρώπινου πλάσματος μόνο και μόνο εξετάζοντας τους νευρώνες στον εγκέφαλό του. Αυτό σημαίνει πως είναι δύσκολο να προβλέψουμε με ακρίβεια τι ιδιότητες θα μπορούσαν να εμφανιστούν όταν μεμονωμένα άτομα σχηματίζουν μια πλανητική νοημοσύνη. Ωστόσο ένα πολύπλοκο σύστημα όπως η πλανητική νοημοσύνη θα έχει, σύμφωνα με τους ερευνητές, δύο βασικά χαρακτηριστικά: Θα έχει αναδυόμενη συμπεριφορά και θα πρέπει να είναι αυτοσυντηρούμενο.
«Η βιόσφαιρα βρήκε πώς να φιλοξενεί ζωή μόνη της, δισεκατομμύρια χρόνια πριν, δημιουργώντας συστήματα για τη μετακίνηση αζώτου και άνθρακα» είπε ο Φρανκ, «Τώρα πρέπει να βρούμε πώς να έχουμε το ίδιο είδος χαρακτηριστικών αυτοσυντήρησης με την τεχνόσφαιρα».
Παρά κάποιες προσπάθειες όπως η απαγόρευση κάποιων χημικών που βλάπτουν το περιβάλλον και τη στροφή προς τη χρήση περισσότερης ηλιακής ενέργειας, ο Φρανκ σημειώνει πως «δεν έχουμε πλανητική νοημοσύνη ή μια ώριμη τεχνόσφαιρα ακόμα...μα ο σκοπός αυτής της έρευνας είναι να δείξουμε πού θα έπρεπε να κατευθυνόμαστε».