Η σοβιετική περίοδος άφησε ανεξίτηλα σημάδια στην ανατολική Ευρώπη, και πολλά από αυτά εξακολουθούν να αποκαλύπτονται ακόμα και στη σημερινή εποχή, καθώς στο παρελθόν καλύπτονταν από πέπλο μυστικότητας: Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση σειράς σοβιετικών βάσεων- καταφυγίων που προορίζονταν για αποθήκευση πυρηνικών όπλων στην Πολωνία, τα οποία αποκαλύπτουν μυστικά της σοβιετικής στρατιωτικής στρατηγικής κατά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του Live Science, τα καταφύγια αυτά κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του 1960 και δεν εμφανίζονταν σε χάρτες- ενώ ήταν προσεκτικά παραλλαγμένα για να μην είναι ορατά από αέρος. Έγγραφα της περιόδου τα υποδεικνύουν ως κέντρα επικοινωνιών, ωστόσο τα κτίρια εξαφανίζονται από τα επίσημα αρχεία αμέσως μετά την κατασκευή τους- μάλιστα, η ΕΣΣΔ αρνιόταν κατηγορηματικά πως διέθετε πυρηνικά όπλα οπουδήποτε στην Πολωνία.
Ο αρχαιολόγος Γκρέγκορζ Κιάρζις, βοηθητικός καθηγητής στο Ινστιτούτο Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στην Πολωνία, πραγματοποίησε την πρώτη σε βάθος εξερεύνηση τριών εξ αυτών των εγκαταστάσεων. Μπαίνοντας στα αρχεία αποχαρακτηρισμένων δορυφορικών φωτογραφιών και αναλύοντας σαρώσεις κτιρίων, ο Κιάρζις συμπληρώνει το «παζλ» του ρόλου αυτών των μυστικών εγκαταστάσεων εν μέσω μιας περιόδου όπου το φάσμα του πυρηνικού πολέμου μεταξύ των υπερδυνάμεων δέσποζε απειλητικό.
Τα ευρήματα της έρευνας του Κιάρζις δημοσιεύτηκαν τη Δευτέρα στο First View, preview του επιστημονικού περιοδικού Antiquity. Για τους σκοπούς της έρευνάς του, ο Κιάρζις εξέτασε τρεις εγκαταλελειμμένες μυστικές εγκαταστάσεις όπου βρίσκονταν πυρηνικά όπλα και στρατιωτικό προσωπικό: Μία κοντά στο Ποντμπόρσκο, άλλη μία κοντά στο Μπρζεζν Ίκα Κολόνια, και το τελευταίο κοντά στο Τέμπλεβο. Σε όλες τις περιπτώσεις είχαν χτιστεί στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και ήταν παρόμοια με καταφύγια της ίδιας περιόδου για αποθήκευση πυρηνικών όπλων στην Ανατολική Γερμανία, την Τσεχοσλοβακία, την Ουγγαρία και τη Βουλγαρία. Τα όπλα εκεί πιθανότατα ήταν τακτικές πυρηνικές κεφαλές, που προορίζονταν για χρήση στην Ευρώπη σε περίπτωση πολέμου, είπε ο Κιάρζις στο Live Science. «Η ισχύς των κεφαλών κυμαινόταν από 0,5 μέχρι 500 κιλοτόνους. Αυτές οι κεφαλές ήταν να χρησιμοποιηθούν στο αποκαλούμενο Βόρειο Μέτωπο, για εισβολή στο βόρειο τμήμα της Δυτικής Γερμανίας και στη Δανία» σημείωσε χαρακτηριστικά. Σε περίπτωση που η κατάσταση απαιτούσε τη χρήση τους, θα φορτώνονταν σε φορτηγά, θα μεταφέρονταν σε κοντινό αεροδρόμιο και θα τοποθετούνταν σε πυραύλους.
Η Πολωνία χρηματοδότησε και κατασκεύασε τα τρία καταφύγια με βάση σχέδια που έδωσαν στην κυβέρνηση της χώρας οι Σοβιετικοί, ολοκληρώνοντας τις εργασίες τον Δεκέμβριο του 1969 και δίνοντας τον έλεγχό τους σε σοβιετικά στρατεύματα. Τα σχέδια και οι χάρτες καταστράφηκαν, και οι εγκαταστάσεις εξαφανίστηκαν από τα επίσημα έγγραφα, οπότε ο Κιάρζις βασίστηκε σε αποχαρακτηρισμένες εικόνες κατασκοπευτικών δορυφόρων της CIA και σύγχρονες τεχνικές για να βρει στοιχεία για την οργάνωση και των προστασία τους, και το πώς αυτά άλλαξαν με το πέρασμα του χρόνου.
Όπως διαπιστώθηκε, υπήρχε παρόμοιος αριθμός κτιρίων και στα τρία καταφύγια, με μεγάλο αριθμό οχυρωματικών έργων, σημείων ελέγχου κ.α. Η καθεμιά από τις τρεις βάσεις είχε τρεις κύριες ζώνες , με τη σημαντικότερη εξ αυτών να είναι μια περιοχή με αυστηρά μέτρα ασφαλείας, όπου κατά πιθανότητα βρίσκονταν τα πυρηνικά όπλα. Σημειώνεται πάντως ότι μελέτες που έγιναν από φυσικούς δεν έδειξαν ίχνη ραδιενέργειας- κάτι που ο Κιάρζις αποδίδει στα υψηλά στάνταρ ασφαλείας που είχαν οι Σοβιετικοί για την αποθήκευση πυρηνικών όπλων- ωστόσο υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να μην αποθηκεύτηκαν ποτέ στην πραγματικότητα εκεί πυρηνικές κεφαλές.
Δεκαετίες εγκατάλειψης και βανδαλισμών έχουν ήδη επιδεινώσει την κατάσταση σε πολλά από τα κτίρια, και τα ευρήματα της έρευνας υποδεικνύουν τη σημασία της διατήρησης και προστασίας αυτών και άλλων απομειναρίων από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, σύμφωνα με τον Κιάρζις. Όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του National Geographic, οι ντόπιοι έχουν «λεηλατήσει» τις βάσεις ψάχνοντας παλιοσίδερα, και το δάσος τις έχει «καταπιεί». Το κωδικό όνομα του προγράμματος ήταν «Βιστούλας», και στην «καρδιά» του ήταν ο προβληματισμός της σοβιετικής ηγεσίας πως δεν θα προλάβαινε να στείλει πυρηνικά στην Πολωνία έγκαιρα σε περίπτωση επίθεσης του ΝΑΤΟ. Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι πως οι έρευνες στις βάσεις υπέδειξαν πως εκεί διέμεναν επίσης γυναίκες και παιδιά- προφανώς οι οικογένειες των υπηρετούντων. «Ποτέ δεν αφήνεις ένα όπλο μαζικής καταστροφείς στα χέρια ανθρώπων που είναι ασταθείς ή μόνοι. Οι στρατηγοί ήξεραν πως έπρεπε να υπάρχει η ψευδαίσθηση της καθημερινής ζωής σε αυτές τις εγκαταστάσεις» είπε ο Κιάρζις.
Σημειώνεται πως το ευρύ κοινό στην Πολωνία έμαθε πως στη χώρα τους είχαν εγκατασταθεί πυρηνικά όπλα μόλις το 1991, παρά τις διαβεβαιώσεις από τις πολωνικές και τις σοβιετικές κυβερνήσεις. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι εγκαταστάσεις αυτές αφέθηκαν στη μοίρα τους- και σε αρκετές περιπτώσεις, πέρα από τους βανδαλισμούς και τις λεηλασίες, έχουν βρεθεί στο επίκεντρο αστικών μύθων και θεωριών συνωμοσίας.