Ανασκόπηση
Ας αρχίσουμε με ένα σύντομο ιστορικό των γεγονότων. ’Όπως είχε αναφέρει ο γράφων σε προηγούμενο άρθρο του στον παρόντα ιστότοπο, με βάση την μέχρι σήμερα εμπειρία, οι αντιδράσεις του Πεκίνου αναμένονταν πως θα εκδηλώνονταν σε φάσεις κάθε μια από τις οποίες θα είχε διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Αυτή η εκτίμηση, μέχρι στιγμής, φαίνεται πως έχει επαληθευτεί.
Η πρώτη φάση ήταν το στάδιο της «οργισμένης διπλωματίας» το οποίο, όπως υποστήριξε ο συγγραφέας του παρόντος, φιλοξενούμενος στην κρατική τηλεόραση, είχε ως σκοπό να δείξει διεθνώς το πόσο ενοχλήθηκε η Κίνα από την συγκεκριμένη ενέργεια.
Η δεύτερη φάση ήταν η στρατιωτική επίδειξη δύναμης μέσω των ασκήσεων που διεξήγαγε η Κίνα. Ομοίως ο γράφων, ως φιλοξενούμενος στην τηλεόραση του OPEN, είχε εκτιμήσει ότι παρά το μέγεθος της επίδειξης και του είδους των μέσω που κινητοποιήθηκαν το Πεκίνο δεν θα κλιμάκωνε περαιτέρω και δεν θα στρατικοποιούσε την κρίση.
Η τρίτη φάση, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη, είναι εκείνη στην οποία η Κίνα θα αξιοποιήσει όλα τα διαθέσιμα διπλωματικά μέσα. Ήδη στο πρώτο στάδιο αυτής της φάσης τέθηκαν σε αναστολή οκτώ διμερείς επιτροπές διαλόγου μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας ενώ εφαρμόστηκαν εμπορικοί περιορισμοί στην Ταϊβάν ως κυρώσεις.
Η Λευκή Βίβλος του Προέδρου Σι
Η παραπάνω εισαγωγή είναι αναγκαία για να γίνουν κατανοητά όσα ακολουθούν και αφορούν σε μια αρχική ανάγνωση της Λευκής Βίβλου με τον τίτλο «Το ζήτημα της Ταϊβάν και η Επανένωση της Κίνας στην Νέα Εποχή» η οποία δημοσιεύτηκε 10 Αυγούστου και είναι το πρώτο θεσμικό κείμενο για την Ταϊβάν που δημοσιεύεται επί προεδρίας Σι. Το υπόψη κείμενο εκτιμάται βάσιμα θα αποτελέσει τον πυρήνα της τρίτης φάσης κλιμάκωσης. Εφεξής αναμένεται πως το Πεκίνο θα εναρμονίσει όλες τακτικές αντιδράσεις του με όσα αναφέρονται στο στρατηγικής σημασίας κείμενο.
Ας εξηγήσουμε το γιατί αυτό θεωρείται η πιο πιθανή εξέλιξη.
Σε όλη την διάρκεια της σύγχρονης ιστορίας της η Κίνα μεριμνούσε προκειμένου οι θέσεις της να είναι γνωστές στη διεθνή κοινότητα, ειδικά για όσα εκείνη θεωρεί εθνικής σημασίας ζητήματα. Σε αυτό το πλαίσιο, στο παρελθόν, το αρμόδιο γραφείο για την Ταϊβάν εξέδωσε δύο θεσμικά κείμενα, την πρώτη Λευκή Βίβλο το 1993 και τη δεύτερη το 2000.
Με το κείμενο του 1993 η Κίνα καθιστούσε σαφές το καθεστώς της Ταϊβάν και επιφυλάσσονταν για το χρόνο και τον τρόπο που θα επέλεγε για την υλοποίηση της επανένωσης με την μητέρα πατρίδα. Το κείμενο του 2000 επαναλάμβανε τις θέσεις της αλλά, επιπρόσθετα, παρείχε εγγυήσεις στους «νησιώτες αδερφούς και αδελφές» ότι ο τρόπος ζωής τους θα παρέμενε αμετάβλητος , όπως προέβλεπε η αρχή «μία χώρα, δύο συστήματα» η οποία ήδη είχε τεθεί σε εφαρμογή στο Χονγκ Κονγκ.
Το 2011 σε ένα διαφορετικό κείμενο, στη Λευκή Βίβλο για την «Ειρηνική Ανάπτυξη της Κίνας», στο τρίτο τμήμα του κειμένου, το Πεκίνο ξεκαθάρισε δια παντός και με τρόπο που δεν επιδέχεται παρερμηνεία ότι τα ζωτικά συμφέροντα της Κίνας περιλαμβάνουν: την κρατική κυριαρχία, την εθνική ασφάλεια, την εδαφική ακεραιότητα και την εθνική επανένωση. Ήταν μια δήλωση της νέας, ισχυρότερης, Κίνας που είχε αρχίσει να ξεδιπλώνει μια στρατηγική ήπιας περιφερειακής ισχύος αλλά με ισχυρά, πατριωτικού χαρακτήρα, στοιχεία.
Έχοντας υπόψη όλα τα προηγούμενα ας προχωρήσουμε σε μια πρώτη ανάγνωση της νέας Λευκής Βίβλου. Το κείμενο είναι εκτενές και δεν απευθύνεται τόσο στο ευρύ κοινό καθώς προϋποθέτει μια καλή γνώση του πολιτικού και ιστορικού πλαισίου για να εντοπίσει κανείς τις μικρές λεπτομέρειες που έχουν σημασία.
Για τις ανάγκες του άρθρου θα σταθούμε σε σημεία – κλειδιά χωρίς να προχωρήσουμε σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης.
Σημείο πρώτο. Το κείμενο ξεκινά τονίζοντας την αφοσίωση της Κίνας στην προσπάθεια επανένωσης της Ταϊβάν με τη χώρα. Για να καταστεί απόλυτα σαφές ότι δεν θα υπαναχωρήσει ποτέ από αυτό το στόχο τον συνδέει άμεσα με το Έθνος και με το Κόμμα με αποτέλεσμα να είναι πλέον αναπόσπαστο τμήμα της πολιτικής κληρονομιάς του Προέδρου Σι και να ταυτίζεται εν μέρει με την αναγέννηση του κινεζικού έθνους.
Σημείο δεύτερο. Σύμφωνα με το κείμενο για την επιδείνωση των σχέσεων Κίνας – Ταϊβάν ευθύνονται οι ΗΠΑ οι οποίες χρησιμοποιούν την Ταϊβάν για να περιορίσουν και να υπονομεύσουν την Κίνα. Και τα δύο ρήματα, υπονομεύουν και περιορίζουν, είναι προσεκτικά επιλεγμένα ώστε να στρέφουν την προσοχή στις αμυντικές ανησυχίες της Κίνας και να κατηγορούν τις ΗΠΑ για ηγεμονισμό. Αυτό μας οδηγεί στο επόμενο σημείο.
Σημείο τρίτο, που συνδέεται με τα δύο προηγούμενα, τα συνδυάζει και τα εντάσσει σε μια συνεκτική επιχειρηματολογία εντός του πλαισίου της κινεζικής πολιτικής ασφαλείας. Η επανένωση, λέει το Πεκίνο, είναι ο μόνος τρόπος για να είναι βέβαιο ότι δεν θα εισβάλει κανείς στην Ταϊβάν η οποία αποτελεί μέρος της κινεζικής επικράτειας.
Σημείο τέταρτο. Έχοντας κάνει γνωστές τις ανησυχίες του το Πεκίνο προχωρά ένα βήμα παραπέρα αντιπαραθέτοντας την δική του πολιτική με των «άλλων»: οι προθέσεις της Κίνας, αναφέρεται στο κείμενο, είναι ειρηνικές. Η Κίνα δεν επιδιώκει την επανένωση με τη χρήση στρατιωτικής βίας αλλά δεν την αποκλείει από τις δυνατότητες της, αν αυτό απαιτηθεί ως έσχατο μέτρο εξασφάλισης των εθνικών συμφερόντων.
Σημείο πέμπτο, το οποίο συνδέεται με το προηγούμενο. Για να τονίσει τις ειρηνικές προθέσεις της η Κίνα εγγυάται την διατήρηση του υφιστάμενου τρόπου ζωής των κατοίκων της Ταϊβάν όπως προβλέπει η αρχή «μια χώρα – δυο συστήματα». Επειδή όμως οι καταστάσεις πρόσφατα άλλαξαν με την επίσκεψη Πελόζι παρατηρούμε μια σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με τα κείμενα του 1993 και του 2000.
Η διαφορά έγκειται στο εξής: μέχρι σήμερα ήταν σαφές από τα υφιστάμενα κείμενα ότι το Πεκίνο διαβεβαίωνε, μεταξύ άλλων, πως δεν θα έστελνε στην Ταϊβάν αξιωματούχους και στρατό για να ελέγξει την διακυβέρνηση της επαρχίας. Στη νέα Λευκή Βίβλο τα παραπάνω απουσιάζουν γεγονός που σε συνδυασμό με την εμπειρία των γεγονότων του Χονγκ Κονγκ μάλλον καθιστά τους πολίτες της Ταϊβάν εξαιρετικά καχύποπτους σχετικά με τις πραγματικές προθέσεις της μητέρας πατρίδας.
Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και το έκτο σημείο.
Σύμφωνα με το Πεκίνο υφίστανται διαχρονικές πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές οι οποίες στέκονται εμπόδιο στην επανένωση του νησιού με την μητέρα πατρίδα. Για την διαμορφωθείσα κατάσταση ευθύνονται, βέβαια, όπως αναφέρει το κείμενο, κυρίως οι ΗΠΑ αλλά αυτό το γεγονός συνδυάζεται με την ιδεολογική κυριαρχία της παράταξης που ηττήθηκε στον εμφύλιο, οπαδοί της οποίας ακόμη «δηλητηριάζουν» τη σκέψη των κατοίκων της Ταϊβάν. Συνεπεία αυτού συμβάλουν στην δημιουργία ομάδων που διακατέχονται από «αποσχιστικές» τάσεις σύμφωνα με την κινέζικη ορολογία.
Σε αυτό το σημείο σημειώνουμε πως σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία στην Κίνα τα παραπάνω είναι εγκλήματα κατά του κράτους και τιμωρούνται με αυστηρές ποινές, ενίοτε και με τη θανατική ποινή. Αν συνυπολογίσουμε και τις δηλώσεις του Κινέζου Πρέσβη στη Γαλλία περί «επανεκπαίδευσης» του πληθυσμού της Ταϊβάν για να «ξεριζωθούν» τα αποτελέσματα της «χειραγώγησης» εκ μέρους των «εγκληματιών αυτονομιστών», τις οποίες μάλιστα επανέλαβε, χωρίς να αλλάξει την ουσία των δηλώσεων του, μπορούμε να συμπεράνουμε με σχετική ασφάλεια ότι η «ειρηνική επανένωση» και η αρχή «μια χώρα – δυο συστήματα» δεν σημαίνει ότι θα τύχουν ασυλίας όσοι έχουν υποστηρίξει την ανεξαρτησία της Ταϊβάν.
Ερμηνείες και χρησμοί
Πώς ερμηνεύονται πρακτικά όλα τα προηγούμενα;
Η επιφυλακτική και με πολλούς αστερίσκους αρχική εκτίμηση, όπως προκύπτει από την πρώτη ανάγνωση της νέας Λευκής Βίβλου, είναι πως οι αντιδράσεις του Πεκίνου για την επίσκεψη Πελόζι αναβαθμίζονται ποιοτικά.
Αυτή η εκτίμηση προκύπτει από το γεγονός ότι το Πεκίνο ολοκλήρωσε σχετικά σύντομα το στάδιο της (μεγάλης) επίδειξης δύναμης, το οποίο ήταν μια αναγκαία σπατάλη, προκειμένου να περάσει στην ουσία: διπλωματική και οικονομική πίεση ταυτόχρονα με εδραίωση μιας αίσθησης μόνιμης απειλής επί της Ταϊβάν.
Η Κίνα διακηρύσσει πλέον με τον πιο ηχηρό και πειστικό τρόπο την αποφασιστικότητά της για την ενσωμάτωση της Ταϊβάν: την συνδέει αναπόσπαστα με την αξιοπιστία του ίδιου του Κόμματος και με την πολιτική κληρονομιά του Προέδρου Σι. Αυτή η δέσμευση, για όσους γνωρίζουν, σημαίνει μόνο ένα πράγμα: δεν θα διστάσει μπροστά σε τίποτα προκειμένου να επιτύχει το σκοπό της.
Προχωρά όμως και ένα βήμα παραπάνω, ξεκινά μια ψυχολογική επιχείρηση με στόχο τους κατοίκους της Ταϊβάν. Με την δημοσίευση της νέας Λευκής Βίβλου και τις συντονισμένες δηλώσεις αξιωματούχων αφήνει να εννοηθεί ότι έχει προχωρήσει στη διαμόρφωση μιας πολιτικής ατζέντας για την επόμενη ημέρα από την (αναπόφευκτη) ενσωμάτωση.
Αυτή η ατζέντα, όπως αφήνει να εννοηθεί το Πεκίνο, θα διαφοροποιείται ανάλογα με την «προθυμία» των κατοίκων της Ταϊβάν να αποδεχτούν την θέληση της Κίνας και να συμμορφώνονται σε αυτή. Πρόκειται για μια υφέρπουσα απειλή και για αυτό, δυνητικά, είναι πιο αποτελεσματική. Είναι το είδος των απειλών που ριζώνουν και δρουν διαλυτικά σε κοινωνίες και κράτη υπό πίεση. Και η Κίνα αναμένεται να αυξήσει την πίεση.
Σε αυτό το στάδιο λοιπόν ο δράκος δεν βρυχάται. Αντίθετα ανοίγει χαλαρά το στόμα του και δείχνει τα δόντια του. Αμφίσημη εικόνα. Χαμόγελο ή απειλή, ανάλογα με την στάση που θα έχουν απέναντι του. Οι δράκοι στην ανατολή είναι ιερά ζώα και ως τέτοια απαιτούν σεβασμό.