Τον περασμένο Ιούλιο βρέθηκα στο Στρασβούργο για μια εκδήλωση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το Τμήμα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με κάλεσε ως κεντρικό ομιλητή σε μια ημερίδα με θέμα τη θεώρηση της ομοφυλοφιλίας και της ταυτότητας φύλου από την πλευρά των Χριστιανικών Εκκλησιών.
Είχα εκεί την ευκαιρία να διαπιστώσω έμπρακτα αυτό που ήδη γνώριζα από διαβάσματα, ότι δηλαδή ο Χριστιανικός κόσμος της Ευρώπης προβληματίζεται για τα ζητήματα αυτά και έχει αναλάβει δράσεις συνεργασίες με πολιτικούς φορείς όπως το ΣτΕ και με τα LGBTQI κινήματα. Στην πλειονότητά τους οι δράσεις αυτές εκφράζουν την φιλελεύθερη (liberal) πλευρά του Χριστιανισμού, κυρίως του Προτεσταντικού.
Εγώ παρουσίασα ψυχολογικές και φιλοσοφικές διαστάσεις των δύο ζητημάτων, καθώς και την ποικιλία του Χριστιανικού προβληματισμού. Προσπάθησα να δείξω ότι τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα από τη μια, και το μετανεωτερικό πολιτισμικό κλίμα από την άλλη, έχουν φέρει τις Εκκλησίες (τόσο τις συντηρητικές όσο και τις φιλελεύθερες) μπροστά σε πρωτοφανή προβλήματα τα οποία καλούν σε γόνιμες και πρωτότυπες λύσεις.
Στο άρθρο αυτό θα επικεντρωθώ σε μία συγκεκριμένη διάσταση της δημόσιας συζήτησης γύρω από την ομοφυλοφιλία και την ταυτότητα φύλου, η οποία θεωρώ ότι απαιτεί μεγάλη προσοχή και λεπτό προβληματισμό. Αναφέρομαι στο περίπλοκο ζήτημα των ορίων που πρέπει να έχει η ελευθερία του λόγου. Εκ προοιμίου διευκρινίζω πως, αν κάποιοι θεωρούν ότι πρέπει να διώκονται ποινικά όσοι αρνούνται ότι συνέβη το ολοκαύτωμα των Εβραίων, τότε περιττεύει να συνεχίσουν την ανάγνωση. Ή μάλλον, τους αφορά κατ’ εξοχήν.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει εκδώσει ένα σύντομο ντοκουμέντο, το SOGI,1 του οποίου η τελευταία παράγραφος περιέχει αναφορά ακριβώς στο θέμα το οποίο θέλω να αναδείξω. Αφού αναγνωρίσει πως η ελευθερία του λόγου οφείλει να απολαμβάνει τον σεβασμό όλων, προσθέτει τα εξής:
«Αυτή η ελευθερία μπορεί να περιοριστεί αν γνώμες εκφραζόμενες δημόσια ενδέχεται να προκαλέσουν βλάβη σε άλλους, καθώς και αν γνώμες θεωρήθηκαν λόγος μίσους ή λόγος που θα εμβάλλει (υποδαυλίσει) μίσος προς LGBTQI πρόσωπα».2
Πρόκειται για μια αναγκαία αναφορά, απολύτως απαραίτητη σε εποχές φανατισμού και πολώσεων όπως η δική μας. Καθημερινά ομοφυλόφιλοι και διεμφυλικοί συνάνθρωποί μας λοιδορούνται, περιθωριοποιούνται, δέχονται φραστικές ή σωματικές βιαιοπραγίες, ενώ κάποιοι δολοφονούνται. Το γεγονός ότι, ακόμη και στον Δυτικό κόσμο, λαμβάνουν χώρα αυτοκτονίες σε αυτόν τον ειδικό πληθυσμό, δείχνει πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα και πόσο δρόμο έχουμε ακόμη να διανύσουμε προκειμένου να διασώσουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Η τιμωρία όσων καλλιεργούν λόγο μίσους ή με οποιονδήποτε λεκτικό τρόπο προκαλούν βλάβη σε ανθρώπους οι οποίοι χαρακτηρίζονται από διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό ή ταυτότητα φύλου, πρέπει να μην κάνει διάκριση ανάλογα με την ιδιότητα ή το αξίωμα του δράστη. Αλλά, χωρίς να είμαι νομικός, θα ήθελα να τραβήξω την προσοχή της κοινής γνώμης στην ερμηνεία της συγκεκριμένης διάταξης και εν γένει του νόμου. (Η φράση της διακήρυξης που παρέθεσα αποτελεί μέρος από κείμενο αρχών και δεν συνιστά νομική διατύπωση. Είναι ευνόητο, όμως, ότι κείμενα αρχών από τόσο επίσημους φορείς επηρεάζουν τη νομοθεσία των διαφόρων χωρών, καθώς και την μετέπειτα ερμηνεία της).
Ποιες λεκτικές διατυπώσεις «προκαλούν βλάβη σε άλλους» ή «θεωρούνται λόγος μίσους ή λόγος που θα εμβάλλει (υποδαυλίσει) μίσος προς LGBT πρόσωπα»; Προφανώς καμία διακήρυξη και κανένας νόμος δεν είναι δυνατό να περιλάβουν αναλυτικό κατάλογο όλων των κακόβουλων φράσεων τις οποίες η ανθρώπινη επινοητικότητα έχει τη δυνατότητα να διατυπώσει. Αντιλαμβανόμαστε όλοι επίσης ότι κάποιοι που θα θελήσουν να εκφέρουν τέτοιο λόγο θα προσπαθήσουν να τον καμουφλάρουν έντεχνα ώστε να μην είναι ευδιάκριτη η κακοήθειά του.
Παρ’ όλα αυτά, η αναντίρρητη δυσκολία να ορισθεί ο κακόβουλος και βλαπτικός λόγος δεν είναι δυνατό να έχει ως ‘λύση’ την υπαγωγή κάθε αντίρρησης σε αυτόν. Με άλλα λόγια, αν και πράγματι θα υπάρχει κάθε φορά ανάγκη να αξιολογείται από τον εισαγγελέα και το δικαστήριο η ενοχή του συγκεκριμένου λόγου, θα πρέπει να διατηρηθεί στον νομικό μας πολιτισμό, αλλά και στον δημόσιο λόγο, η διάκριση μεταξύ απλής γνώμης και κακόβουλης προτροπής.
Στην εν λόγω ημερίδα μού έγινε σαφές ότι τα LGBTQI κινήματα υποστηρίζουν την περιεκτική ερμηνεία, την οποία αγωνίζονται να επιβάλουν στο δίκαιο και στον δημόσιο λόγο. Θεωρούν, δηλαδή, δυνητικά επιβλαβή κάθε λόγο ο οποίος διαφωνεί π.χ. με την ομοφυλοφιλία ή με την αλλαγή φύλου ή με ό,τι γενικά το κίνημα πρεσβεύει. Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα:
Σύμφωνα με την λογική αυτή, αν σε μια κοινωνική συναναστροφή κάποιος πει πως «η ομοφυλοφιλία δεν είναι φυσιολογική κατάσταση» τού αρμόζει μήνυση!
Αν κάποιος κληρικός σε κήρυγμά του ισχυρισθεί πως «μόνο δύο φύλα δημιούργησε ο Θεός», διαπράττει ποινικό αδίκημα!
Αν ένας γονέας ή σύλλογος γονέων διεκδικήσει να μην αναγράφονται στα σχολικά βιβλία παραδείγματα-ιστορίες ομόφυλων ζευγαριών, πρέπει να επιληφθεί ο εισαγγελέας!
Ίσως τα παραπάνω να φαίνονται υπερβολικά στους αναγνώστες, επειδή μέχρι τώρα δεν έχουν συμβεί στην Ελλάδα. Αυτή όμως είναι η πορεία. Προς τα εκεί κατευθυνόμαστε αν η νομοθεσία αποδεχθεί αυτή τη διασταλτική ερμηνεία και η νομολογία των δικαστηρίων αρχίζει να την εφαρμόζει. Κακά τα ψέματα, η ερμηνεία από τους δικαστές επηρεάζεται από τα κοινωνικά αυτονόητα.
Είναι προφανές ότι θα πρόκειται για ολοκληρωτισμό. Θα χαθεί η ελευθερία των ανθρώπων να έχουν εσφαλμένη άποψη. Θέλω να καταστήσω σαφές ότι δεν επιθυμώ να προστατέψω εσφαλμένες απόψεις˙ θα μπορούσα να προσθέσω ότι έχω βαρεθεί να διορθώνω σφαλερές αντιλήψεις για την ομοφυλοφιλία και το φύλο οι οποίες εμφιλοχωρούν σε μεγάλα στρώματα της κοινωνίας μας. Τα επισημαίνω αυτά μόνο για να διασωθεί το πολύτιμο αγαθό της ελευθερίας των απόψεων και του λόγου. Αλλιώς οδηγούμαστε σε ένα κράτος που θα έχει τη εξουσία να ορίζει ποιες είναι οι επιτρεπτές γνώμες.
Και ποιος είναι ο εχθροπαθής λόγος; θα διερωτηθεί κανείς. Εκείνος που βρίζει και συκοφαντεί, που εξωθεί σε βίαιες ενέργειες, που ενθαρρύνει την απομόνωση και τον χλευασμό των ομάδων αυτών, που εκφράζεται γι’ αυτούς υποτιμητικά. Δεν χρειάζεται να φέρω παραδείγματα εδώ, όλοι αντιλαμβανόμαστε.
Στην εκδήλωση αυτή μού αντέτειναν το επιχείρημα πως ο λόγος ενός πολιτικού ή κληρικού κτλ., επειδή εκφέρεται από θέση εξουσίας, έχει ισχύ και πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο μιας κακόβουλης εφαρμογής του. Αυτό θεωρητικά είναι σωστό αλλά καταλήγει να προτείνει πλήρη αυτολογοκρισία του δημόσιου λόγου.
Τα αποτελέσματα ενός δημόσιου λόγου εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον ακροατή, όχι αποκλειστικά από τον ομιλούντα. Αν ένας ιμάμης στο κήρυγμά του πει «μόνο ένας είναι ο αληθινός θεός, ο Αλλάχ», κάποιος φανατικός πιστός ενδέχεται να εμπνευσθεί να εξολοθρεύσει όσους δεν αποδέχονται αυτό το δόγμα. Θα φταίει τότε ο ιμάμης ο οποίος εξέφρασε, εντελώς νόμιμα, μια θεολογική του αλήθεια;
Αν ένας κληρικός κηρύξει πως «η ομοφυλοφιλία είναι αμαρτία», έχει ευθύνη για την βιαιοπραγία την οποία θα διαπράξει κάποιος πιστός που θεωρεί πως οι αμαρτωλοί (και ποιος από εμάς δεν είναι;) πρέπει να δέρνονται;
Και για να το αντιστρέψω, αν κάποιος άθεος ή προκατειλημμένος εκστομίσει δημόσια πως «οι παπάδες είναι υποκριτές και σκοταδιστές», είναι νομικά υπεύθυνος αν κάποιος εμπνευσθεί από την φράση του και χειροδικήσει κατά ενός κληρικού; (Σκόπιμα χρησιμοποίησα υβριστικό χαρακτηρισμό και όχι θεωρητική άποψη. Αν αυτός έχει ποινική ευθύνη είναι για την εξύβριση και όχι ως ηθικός αυτουργός στην βιαιοπραγία του άλλου. Κατά μείζονα λόγο λοιπόν δεν είναι νοητό να ποινικοποιείται η έκφραση θεολογικής, ιδεολογικής ή όποιας άποψης).
Δεν τελειώνει πουθενά αυτή η ιστορία σχετικά με το τι μπορεί να πυροδοτήσει η διατύπωση μιας θέσης. Φανατικοί και ψυχικά διαταραγμένοι θα υπάρχουν πάντα, γι’ αυτό και οι κακόβουλες ερμηνείες των θρησκευτικών δογμάτων θα μας συνοδεύουν όσο θα υπάρχει ανθρωπότητα. Δεν είναι αποδεκτό, όμως, να επιτρέψουμε να αχρηστευθούν οι θρησκείες, αλλά και οι εκκοσμικευμένες γνώμες, για να αποτρέψουμε δήθεν την κακόβουλη χρήση του δημόσιου λόγου. Δεν είναι νοητό να τιμωρούνται οι μετριοπαθείς για να περιορισθούν οι κακοήθεις!
Εννοείται ότι στο Στρασβούργο αντέδρασα απέναντι σε αυτήν την ερμηνεία και προσπάθησα να δείξω τους κινδύνους που ελλοχεύουν, αλλά καθώς η ημερίδα έκλεινε δεν υπήρχε χρόνος για διεξοδική συζήτηση. Εννοείται, επίσης, πως ήμουν μόνος σε αυτή την θέση…
Όλοι κατανοούμε, ακόμη, ότι γράφοντας αυτό το άρθρο μπαίνω πάλι στο στόχαστρο των κινημάτων. Η λογική την οποία έχουν υιοθετήσει και προβάλλουν είναι: «Όποιος δεν ταυτίζεται μαζί μας σε όλες τις απόψεις μας, εκφράζει κακοποιητικό λόγο»! Αλλά γνωρίζουμε καλά ότι στον τόπο μας δέχεσαι τις λιγότερες επιθέσεις και απολαμβάνεις μια σχετική προστασία μόνο όταν εντάσσεσαι σε ένα στρατόπεδο. Όταν σκέφτεσαι αδέσμευτα τότε βάλλεσαι από παντού.
Εγώ δεν εντάχθηκα πουθενά. Η ειρωνεία είναι ότι τα κινήματα με τσουβαλιάζουν με τους ‘παπάδες’, ενώ πολλοί εκκλησιαστικοί με θεωρούν τόσο φιλελεύθερο ώστε με ταυτίζουν με τα κινήματα! Ας μου επιτρέψουν όλοι να μην διαλέξω στρατόπεδο ανθρώπων˙ προτιμώ να είμαι με τους αδικούμενους. Όταν διώκονται οι ομοφυλόφιλοι και οι τράνς είμαι μαζί τους, ενώ όταν αδικούνται οι κληρικοί τάσσομαι στο πλευρό τους. Και όταν εμποδίζονται οι πολίτες να διατυπώνουν τον στοχασμό τους (αυτή τη λέξη χρησιμοποίησε ο Ρήγας Φεραίος), τότε υπερασπίζομαι το δικαίωμά τους.
Με συγκινεί ιδιαίτερα η εξολόθρευση του Εβραϊκού λαού και έχω διαβάσει σχεδόν όλα όσα έχουν γραφτεί στα Ελληνικά γι’ αυτή την τραγωδία. Θεωρώ, όμως, σοβαρότατο λάθος την ποινικοποίηση της άρνησης του Ολοκαυτώματος. Αν κάποιος θέλει να ισχυρισθεί μια ανοησία, τού αρμόζει περιφρόνηση, όχι φυλακή.
Το ίδιο λάθος επιχειρείται να γίνει και τώρα. Και θα πρόκειται για ολοκληρωτισμό, στο όνομα της προστασίας των αδυνάτων! Θέτω έγκαιρα τον προβληματισμό ώστε να αποσοβηθεί ένα τραγικό λάθος.
1 S(exual) O(rientation and) G(ender) I(dentity). Στο: https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=0900001680481ed5.
2 “This freedom may be restricted if publically expressed opinions may cause harm to others, if opinions were considered to be hate speech or incite hatred towards LGBT persons”. Η έμφαση είναι δική μου.