Η φωτογράφος Μάρω Κουρή ακολούθησε στο ταξίδι τους προς τη ζωή και την ελευθερία- από τη Μυτιλήνη στο βορειοανατολικό Αιγαίο, μέχρι τον σταθμό του Χάουπτμπανχόφ (Hauptbahnhof) του Βερολίνου- τρεις νεαρούς Σύριους που η ιστορία του καθενός φέρει «θραύσματα» της φρίκης του πολέμου στην πατρίδα τους.
Περισσότερες από εκατό επιλεγμένες φωτογραφίες του «κάθετου» ταξιδιού τους μέσα από τα Βαλκάνια και μέχρι τη βόρεια Ευρώπη, θα εκτίθενται στο φουαγιέ του θεάτρου της ΑΣΚΤ μέχρι και τις δέκα του Γενάρη, στα πλαίσια της έκθεσης «Το ταξίδι του Πρόσφυγα: Από το Αιγαίο Πέλαγος στο Βερολίνο- ακολουθώντας τον Άσεμ». Δεκαπέντε από τις φωτογραφίες θα συνοδεύονται από ποιήματα για την ελευθερία, την ανθρωπιά, τον πόνο και τον θάνατο, την πίστη και την γενναιοδωρία, ποιητών του κόσμου όπως του Βάρναλη, του Γκιμπράν, του Ρίτσου, του απαγορευμένου Σύρου Άδωνη, του Καβάφη, του Χικμέτ, του Ελύτη.
H Huffington Post μίλησε με την Μάρω Κουρή- σε μια συνέντευξη όπου ξετυλίγεται το ευρωπαϊκό «νήμα» του ταξιδιού των τριών νέων (και μιας συγγενικής οικογένειας)- και μέσα από τα δικά τους πρόσωπα, των εκατομμυρίων άλλων προσφύγων που συνεχίζουν να έρχονται, δραπέτες απ’ την κόλαση.
Μάρω σε ευχαριστώ για τη συνέντευξη και για τις φωτογραφίες που ευγενικά μας παραχώρησες στη δημοσίευση αυτή. Θα μας συστήσεις τους τρεις νέους;
O Άσεμ Χάσνα (Asem Hasna) είναι 21 χρονών, Σύριος- σπούδαζε μαθηματικά στην πόλη του (Κατάνα) όταν αποφάσισε να αφήσει τις σπουδές του και να βοηθά εθελοντικά τα θύματα του πολέμου- συνέδραμε τους γιατρούς και τους νοσηλευτές στα νοσοκομεία, όπως μπορούσε, χωρίς ποτέ να ξεχωρίζει τους ανθρώπους που βρίσκονταν σε ανάγκη σε καθεστωτικούς ή αντικαθεστωτικούς. Όμως η κίνηση αυτή του Άσεμ δεν άρεσε στο καθεστώς- και τον κυνήγησαν. Ο πατέρας του συνελήφθη, φυλακίστηκε και βασανίστηκε. Ο ίδιος ο Άσεμ αναγκάστηκε να αλλάξει πόλη- συνέχισε να βοηθά στο νοσοκομείο. Σε έναν βομβαρδισμό χτυπήθηκε το ασθενοφόρο- σκοτώθηκαν μικρά παιδιά και ο Άσεμ έχασε το αριστερό πόδι του.. Tον έστειλαν στην Ιορδανία και εκεί βρέθηκε σε έναν οργανισμό που φτιάχνει τεχνητά μέλη για παιδιά και ενήλικες που έμειναν ανάπηροι στον πόλεμο. Και άρχισε να μελετά με πάθος με την τεχνική της τρισδιάστατης εκτύπωσης με την οποία κατασκευάζονται τα τεχνητά μέλη. Όλοι τον αγάπησαν. Γνώρισε τον 23αχρονο Αχμάτ Οράμπ (Ahmad Orab), που έμεινε τυφλός από βολή ελεύθερου σκοπευτή και τον 28χρονο Ντιμπ Αλκατίμπ (Deeb Alkhateeb), που πυροβολήθηκε σε ανύποπτη στιγμή- όλοι τους είναι πολίτες, όχι στρατιώτες ή αντάρτες- κι αυτός από ελεύθερο σκοπευτή του καθεστώτος, ενώ περπατούσε... Οι τρεις τους, τέσσερις μαζί με τον Μοέντ Αράφα (Moaed Arafa) που συνόδεψε τον τυφλό Αχμάτ, αποφάσισαν να μαζέψουν χρήματα και να φύγουν- και να μην σταματήσουν να ταξιδεύουν μέχρι να φτάσουν στο Βερολίνο για να ξεκινήσουν εκεί μια νέα ζωή. Μαζί τους ταξίδεψε τελικά και η οικογένεια της θείας του Άσεμ, μαζί με τον άντρα της, την κόρη της και μια φίλη της.
H κίνηση αυτή του Άσεμ δεν άρεσε στο καθεστώς- και τον κυνήγησαν
Σιντ, σύνορα Σερβίας-Κροατίας
Τα προβλήματα, κινητικά και όρασης, που αντιμετωπίζουν δεν τους απέτρεψαν;
Όχι, το τόλμησαν. Ήρθαν- αναγκαστικά σε επαφή με τους διακινητές- και τελικά πέρασαν το Αιγαίο... Φύγανε βράδυ και βγήκανε στην παραλία κοντά στο αεροδρόμιο- εκεί και στη Σκάλα Συκαμιάς «αντανακλαστικά» κατευθύνονται οι περισσότερες βάρκες που έρχονται νύχτα γιατί είναι οι μόνες περιοχές που έχουν δυνατά φώτα, διακρίνονται από μακριά στο πέλαγος. Στη διάρκεια της ημέρας οι βάρκες βγαίνουν στην Εφταλού, αλλά τη νύχτα είναι σκοτεινά και την αποφεύγουν. Οι βάρκες καταφτάνουν κατά δεκάδες, από κάθε σημείο του ορίζοντα- αν δεις αυτή τη σκηνή και υπολογίσεις το κέρδος των διακινητών, συνειδητοποιείς ότι τα σύνορα κλείνουνε και για αυτόν το λόγο, τα τεράστια ποσά παράνομου χρήματος που διακινούνται.
«Στη Λέσβο γνωριστήκαμε λοιπόν- οι φωτογραφίες μου από εκεί ξεκινάνε», μου λέει η Κουρή. «Στο νησί μείνανε δύο βράδια και αμέσως, μετά την καταγραφή τους, πήρανε το καράβι για Πειραιά. Την οικογένεια και την φίλη της κόρης, τους φιλοξένησα δυο βράδια στο σπίτι μου. Πλέον υπάρχει καράβι που πάει Καβάλα- παίρνουν αυτό και πηγαίνουν απευθείας Ειδομένη. Τότε (τέλη Οκτώβρη) δεν υπήρχε και για αυτό μόνο πέρασαν από Αθήνα. Αποφάσισα να τους ακολουθήσω- πήγαμε μαζί Ειδομένη, τότε ήταν ανοιχτά τα σύνορα. Μείναμε όλο το βράδυ- η ουρά των ανθρώπων ήταν μεγάλη αλλά υπήρχε μια αξιοπρεπής στέγη, μια τεράστια, κλειστή τέντα όπου οι άνθρωποι κοιμόντουσαν ο ένας δίπλα στον άλλο. Υπήρχε συσσίτιο και σου πρόσφεραν κάτι να πιεις».
Πως είναι το πέρασμα από τα σύνορα;
Σε κάθε σύνορα υπάρχουν συγκεκριμένα σημεία εισόδου για τους πρόσφυγες. Πέρασαν με τα πόδια για να πάρουν το τρένο- τους επιβάλλεται αυτό από τις αρχές. Προσπάθησα να τους ακολουθήσω πεζή αλλά θα ήμουν παράνομη και γύρισα πίσω. Πέρασα τα σύνορα κανονικά, ενώ οι Σύριοι αφού μπήκαν FYROM έμειναν σε έναν καταυλισμό στη Γκεβγκελίτσα- από εκεί με τρένο πέρασαν τα σύνορα και συναντηθήκαμε ξανά στο Πρέσεβο, το πρώτο χωριό από την πλευρά της Σερβίας. Οι ουρές ήταν τεράστιες αλλά, ευτυχώς, στη Σερβία ο Άσεμ και οι φίλοι του είχαν κάποια προτεραιότητα λόγω της κατάστασής τους. Στη Σερβία πληρώσαμε 60 ευρώ και πήραμε ένα από τα λεωφορεία που σχεδόν κάθετα διασχίζουν όλη τη χώρα. Φύγαμε 3- 4 το πρωί και φτάσαμε απογευματάκι στα σύνορα με την Κροατία.
Στα σύνορα Σερβίας- Κροατίας τι συναντήσατε;
Εκεί ένιωσα πως φτάσαμε στο πουθενά. Δεν υπήρχε καμιά υποδομή, τέντα ή οτιδήποτε, υπήρχαν όμως πάρα πολλοί εθελοντές, «χύμα» όμως, χωρίς να ανήκουνε απαραίτητα σε κάποια οργάνωση, άνθρωποι που ερχόντουσαν- από όλο τον κόσμο, θυμάμαι πολλούς Τσέχους, ακόμη και Αυστραλούς συνάντησα- και λέγανε «θέλω να βοηθήσω».
Και βοηθούσαν;
Όπως μπορούσαν- τους έδιναν ένα γιλέκο και μια βάρδια για να κοιμηθεί ο προηγούμενος. Που να κοιμηθεί; Στα χωράφια, στον κάμπο. Έβρεχε πολύ. Θυμάμαι κάποια ΜΚΟ που μας μοίρασε αδιάβροχα. Κάποιοι πρόσφεραν ζεστό τσάι, στεγνά ρούχα.
Φαγητό;
Λίγα πράγματα. Καζάνι να βράζει και συσσίτιο πάντως δεν υπήρχε.
Ουρές;
Αυτές υπήρχαν. Τεράστιες ουρές ανθρώπων που περίμεναν να μπούνε στην Κροατία. Στις ώρες της αναμονής μες στη βροχή και το κρύο ήταν πολύ σημαντικός ο ρόλος των εθελοντών, η ψυχολογική υποστήριξη που προσέφεραν στους ανθρώπους. Προσπαθούσαν να τους ηρεμήσουν, αν κάποιος πήγαινε μες στην ταλαιπωρία του να τσακωθεί επενέβαιναν «ομάδες γαλήνης». Και η ατμόσφαιρα παρέμενε σχετικά ήρεμη.
Λέσβος, καταυλισμός Μόρια
Πως «φίλτραρες» την ψυχολογική κατάσταση των προσφύγων;
Πολλοί όταν φτάνουν στην Ελλάδα, σκύβουν και φιλάνε την γη. Είναι στην Ευρώπη πλέον. Μετά, παρά την κούραση και την όποια ανασφάλεια είχαν μια εσωτερική χαρά, ότι τουλάχιστον βρίσκονται σε ένα έδαφος με ειρήνη. Όπου κάποια πράγματα είναι οργανωμένα για αυτούς, ότι κάποιοι τους νοιάζονται και μπορούν από «τους ανθρώπους που φοράνε γιλέκο» να ζητήσουν κάποια βοήθεια, μια κουβέρτα, οτιδήποτε. Υπήρχε μια φροντίδα. Αυτό σταμάτησε μόλις μπήκαμε Κροατία.
Πολλοί όταν φτάνουν στην Ελλάδα, σκύβουν και φιλάνε την γη
Πως άλλαξε η εικόνα εκεί;
Εθελοντές σταματήσαν να υπάρχουνε, εκτός από μετρημένους στα δάχτυλα από κάποια εκκλησία. Πρώτη φορά ανάμεσα στις ίδιες, ατελείωτες ουρές εμφανίστηκαν κάγκελα. Οι πρόσφυγες χωρίστηκαν σε δύο ουρές- στη μία οι Σύριοι και στην άλλη όλοι οι υπόλοιποι. Υπήρχαν πολλοί αστυνομικοί, ψυχροί όλοι τους- μου φάνηκαν άνθρωποι χωρίς συμπόνοια. Για να φτάσουμε στον χώρο της καταγραφής δεν τηρούνταν καμιά προτεραιότητα, για καμιά ευάλωτη ομάδα ανθρώπων, ακόμα και σε μανάδες με βρέφη ήταν τυπικά αδιάφοροι. Οι άνθρωποι ήταν στιβαγμένοι, χωρίς καμιά αίσθηση ελευθερίας, εξαντλημένοι όλοι τους με τα μωρά να κλαίνε και τους γέρους να καταρρέουν.
Ωμή χρήση βίας δεν είδες;
Όχι, γιατί είχαν προλάβει να οργανωθούν κάπως τα πράγματα. Βία υπήρχε πριν- όταν δεν υπήρχε καμία υποδομή και τα νεύρα όλων «έπαιζαν»... Αλλά στην Κροατία είδα την πιο ψυχρή «υποδοχή». Πεντακόσια μέτρα πίσω, στη σερβική πλευρά, έτρεχαν εθελόντριες να αλλάξουν πάνες τα μωρά. Θυμάμαι ακόμα την αδιαφορία μιας γυναίκας αστυνομικού όταν μια μικροκαμωμένη Αφγανή με ένα βρέφος στην αγκαλιά της και υπό βροχή, της ζήτησε κάτι- τράβηξε μια καλή ρουφηξιά στο ηλεκτρονικό της τσιγάρο και έστρεψε το βλέμμα της. Πρέπει να σου πω ότι οι διαδικασίες συχνά ήταν γρήγορες- ο τεράστιος αριθμός των ανθρώπων τις επιβράδυνε στην εξατομικευμένη αντίληψη χρόνου του καθενός. Από το δικό μου διαβατήριο λείπει σφραγίδα από κάποια σύνορα πάντως. (γελάει)
Μέσα στη χώρα (Κροατία) η ατμόσφαιρα ήταν ίδια;
Οι φίλοι μου ταξίδεψαν με το τρένο, δωρεάν- αυτό ήταν σημαντικό- μέχρι τα σύνορα της Αυστρίας. Σε μένα τελικά η αστυνομία δεν επέτρεψε να ταξιδέψω μαζί τους. Διανυκτέρευσα σε σπίτι εθελοντών στο Ζάγκρεμπ. Να διευκρινίσω ότι οι Κροάτες αστυνομικοί προφανώς εκτελούσαν εντολές- Κροάτες εθελοντές που γνώρισα μέσω διαδικτύου με βοήθησαν, με μετέφεραν και με φιλοξένησαν. Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν άνθρωποι που θα σε βοηθήσουν.
Στην Ευρώπη τουλάχιστον σταματά (για τη συντριπτική πλειοψηφία) και το επικίνδυνο αλισβερίσι με τους διακινητές...
Ναι, τα πολλά χρήματα είναι μέχρι να περάσουν από Τουρκία. Από την Ελλάδα κι έπειτα ουσιαστικά είναι μόνο τα εισιτήρια τους και το φαγητό, λίγες εκατοντάδες ευρώ συνολικά.
Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν άνθρωποι που θα σε βοηθήσουν
Και που ξαναβρεθήκατε με την παρέα;
Σε ένα πολύ οργανωμένο χώρο, ένα εκθεσιακό κέντρο που παραχωρήθηκε για την υποδοχή τους στην Αυστρία. Εκεί κοιμηθήκαμε ένα βράδυ και περάσαμε με λεωφορεία, χωρίς εισιτήριο, στο Passau, ένα χωριό στη γερμανική πλευρά των συνόρων. Περνάει ένας ποταμός από το σημείο, είναι όμορφο μέρος και θυμάμαι τους απλούς ανθρώπους- Γερμανοί χωρικοί ήταν- που είχανε φτιάξει έναν τεράστιο μπουφέ με φαγητά. Στο Deggendorf, μια διπλανή μικρή πόλη, μας μετέφεραν με λεωφορεία για να γίνει η καταγραφή και να κοιμηθούμε, σε κρεβάτι μάλιστα...
Πως ένιωσαν στη Γερμανία οι πρόσφυγες; Πλέον είχαν φτάσει στον τελικό προορισμό τους;
Στη Γερμανία (και την Αυστρία) όλα ήταν φιλικά και τακτοποιημένα. Το κουμάντο στη Γερμανία το είχε ο στρατός, έκαναν και σωματικό έλεγχο- έβλεπες τότε τους ανθρώπους να ξεφορτώνονται στα γρήγορα από πάνω τους ότι μπορούσε να θεωρηθεί «όπλο», μικρούς σουγιάδες ή ότι είχαν μαζί τους για αυτοπροστασία. Οι δικοί μου είχαν ένα ηλεκτροφόρο teaser- το είχαν χρησιμοποιήσει κιόλας σε έναν επίδοξο κλέφτη στη διάρκεια του ταξιδιού... Στο camp ήταν πολύ χαρούμενοι- ειδικά μόλις έγινε η επίσημη καταγραφή τους. Η οικογένεια συνέχισε το ταξίδι της μέχρι κάποιο λιμάνι για να φύγουν στη Νορβηγία απευθείας (από Δανία δεν υπάρχει ελεύθερη δίοδος), η φίλη της κόρης πήγε σε προσφυγικό camp στο Αμβούργο, όπου την περίμενε ο ξάδερφός της- και ο Άσεμ με τους φίλους του, πήγαμε Βερολίνο παρέα. Υπάρχουν κάποιοι Σύριοι που σε «εξυπηρετούν», με ένα μικρό «μπαξίσι»- σου βρίσκουν εισιτήριο για όπου θες και σε καθοδηγούν κάπως.
Στη Γερμανία η παραμονή για κάποιες μέρες στο camp είναι υποχρεωτική;
Ναι. Για τρεις μήνες όπου θα μάθεις κάποια Γερμανικά και θα πάρεις άδεια εργασίας. Μετά είσαι εντελώς ελεύθερος. Ο Άσεμ επέλεξε να πάει στο camp του Βερολίνου- θέλει να μείνει εκεί και να σπουδάσει τρισδιάστατη εκτύπωση. Στον σταθμό του τρένου μας περίμενε μια εθελόντρια- τους φιλοξένησε για λίγο στο σπίτι και μαζί πήγαν στο camp.
Κρατάς επαφή μαζί τους;
Ναι, με όλους. Ο Άσεμ και τα υπόλοιπα παιδιά είναι ακόμα στο camp. Η οικογένεια έφτασε στη Νορβηγία και βρήκαν το γιο τους που εργάζεται εκεί. (Ο άλλος γιος τους έχει αποσκιρτήσει από τον στρατό του καθεστώτος και βοηθάει σαν εθελοντής στους προσφυγικούς καταυλισμούς στην Τουρκία).
Το ταξίδι τους πόσες μέρες διήρκησε τελικά;
Από την ώρα που φτάνουνε στην Ελλάδα όλα τρέχουν. Δέκα μέρες τους πήρε- από την παραλία της Μυτιλήνης μέχρι τον σταθμό του Hauptbahnhof στο Βερολίνο. Τα δύσκολα ήταν πριν... Για τους Σύριους, τους Αφγανούς και τους Ιρακινούς, από τη στιγμή κιόλας που η είσοδος των υπόλοιπων απαγορεύτηκε, οι χρόνοι έγιναν ακόμα συντομότεροι.
Είναι άνθρωποι που πριν λίγες μέρες ήταν στον πόλεμο, ακόμα μπορούσες πάνω τους να «μυρίσεις το αίμα».
Τι μοιράστηκες μαζί τους;
Τα όνειρά τους- αυτά που θέλουν να κάνουν στη ζωή τους από ‘δω και πέρα. Στα τρένα μιλήσαμε πολύ. Δεν τους αρέσει να λένε ιστορίες από αυτά που πέρασαν- σε μένα τουλάχιστον. Θυμάμαι στο σπίτι μου- μαγείρεψαν ωραία φαγητά, κάναμε τα γενέθλια της μητέρας της οικογένειας... Πολύ αξιοπρεπείς άνθρωποι, ευγενικοί- και «κουμπωμένοι» στην αρχή στο σπίτι μου, καθόντουσαν στην ίδια θέση για ώρες, δεν ήθελαν να ενοχλήσουν καθόλου. Μετά την πρώτη μέρα εξοικειώθηκαν, άνοιξαν τα λάπτοπ τους, οι κοπέλες έβαψαν τα φρύδια τους, ηρέμησαν. «Να καταφέρουμε να αλλάξουμε τη ζωή μας», αυτό έλεγαν όλοι τους. Είναι άνθρωποι που πριν λίγες μέρες ήταν στον πόλεμο, ακόμα μπορούσες πάνω τους να «μυρίσεις το αίμα». Μία όμορφη κοπέλα που γνώρισα, δασκάλα Αγγλικών η ίδια μου διηγήθηκε πως βρήκε την καλύτερη της φίλη, γιατρό στην πόλη τους που καταλήφθηκε από τον ISIS, με μια σφαίρα στο κεφάλι της. Γιατί οι τζιχαντιστές έλεγξαν τα αρχεία του υπολογιστή της- η ίδια ήταν δραστήρια στο διαδίκτυο- και αυτό δεν τους άρεσε... Θέλουν να τα ξεχάσουν όλα αυτά, ιδίως τα παιδιά... Τραγουδάνε καμιά φορά- και δεν είδα παρά ελάχιστους να προσεύχονται. Είδα οικογένειες με πολύ αγάπη. Και δεν είδα μιζέρια, ούτε γκρίνια. Δεν είναι ανεπρόκοποι, ούτε εγκληματίες- να εργαστούν και να ζήσουν θέλουν. Και ελπίζουν κάποια στιγμή να επιστρέψουν στη χώρα τους. Ας βοηθήσουν και οι πολιτικοί σε αυτό- βομβαρδίζουν οι μεν, βομβαρδίζουν οι δε... Που μας οδηγεί αυτό;
Info:
Μέχρι τις 15.01.2016 (δόθηκε παράταση λόγω της μεγάλης ζήτησης από σχολεία)
Φουαγιέ θεάτρου ΑΣΚΤ, Πειραιώς 256 (ακριβώς μετά τον Ελληνικό Κόσμο), Ταύρος
Τηλ. 2106510973
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα- Κυριακή, 9π.μ.- 9 μ.μ.
Για ξεναγήσεις σε σχολεία και πληροφορίες, τηλ: 2103217777 (εσωτερικό 120), 6942217785