Η άνοδος της τεχνολογίας και της χρήσης μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAV- γνωστών ευρέως ως drones πλέον) ήταν ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες, και μία από τις χώρες που επένδυσαν πολύ στον κλάδο είναι η Τουρκία: Η γείτονας έχει αναδειχθεί σε σημαντικό «παίκτη» στον χώρο, με το εξοπλισμένo UAV Bayraktar TB2 να χρησιμοποιείται σε διάφορα πεδία στρατιωτικών επιχειρήσεων (μεταξύ των οποίων και στην Ουκρανία) και να σημειώνει εμπορική επιτυχία και την τουρκική κυβέρνηση να μη σταματά να διαφημίζει τα φιλόδοξα projects της στον τομέα, που περιλαμβάνουν βαρύτερα και πιο εξελιγμένα αεροσκάφη όπως το Akinci και το Kizilelma.
Τα βήματα που σημειώνονται στην άλλη πλευρά του Αιγαίου στα μη επανδρωμένα δεν έχουν περάσει απαρατήρητα στην Ελλάδα, καθώς και σε άλλες χώρες της περιοχής. Δεν είναι λίγοι αυτοί που προβληματίζονται ιδιαίτερα για το ζήτημα, δεδομένων των εντάσεων των τελευταίων ετών (οι οποίες ωστόσο πρακτικά εκλείψει – τουλάχιστον, μέχρι νεωτέρας- μετά τους καταστροφικούς σεισμούς στην Τουρκία και στο ευρύτερο πλαίσιο των εκλογών στις δύο χώρες) και του ότι η Ελλάδα έχει μείνει πίσω στα UAV, ενώ υπάρχουν και αυτοί που υποδεικνύουν τη μεγάλη αναβάθμιση της ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, που εισέρχεται σε μια νέα εποχή, με F-16V, Rafale και σύντομα F-35, τη στιγμή που η τουρκική φαίνεται να βρίσκεται σε αδιέξοδο σε αυτό το κομμάτι, καθώς η Άγκυρα έχει εκδιωχθεί από το πρόγραμμα του F-35 και δεν καταφέρνει να λάβει έγκριση από το Κογκρέσο των ΗΠΑ για την αγορά νέων F-16 και τον εκσυγχρονισμό αυτών που ήδη διαθέτει. Σε αυτό το πλαίσιο, κινήσεις όπως ο εξοπλισμός του ελαφρού αεροπλανοφόρου/ ελικοπτεροφόρου TCG Anadolu με drones μπορεί να εκλαμβάνονται είτε ως καινοτομίες είτε ως λύσεις ανάγκης, ανάλογα με τον παρατηρητή.
Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, και έχοντας κατά νου τα μαθήματα από τον πόλεμο στην Ουκρανία, αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα πως τα drones είναι εδώ για να μείνουν, και η ευρεία ανάπτυξη και χρήση τους από την Τουρκία είναι κάτι που πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν ως παράγοντας που επηρεάζει τη στρατιωτική ισορροπία στο Αιγαίο και την ανατολική Μεσόγειο εν γένει, όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται χωρίς ψευδαισθήσεις: Αφ’ενός δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση για κάποιου είδους «υπερόπλα» (όρος που είναι επιτακτικό να αποφεύγεται, καθώς τείνει να δημιουργεί επικίνδυνες ψευδαισθήσεις, ειδικά σε μια εποχή όπου ο πόλεμος βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στον συντονισμό και την αποτελεσματική χρήση ενός μεγάλου εύρους μέσων), αφ’ετέρου δεν μπορούν να παραβλέπονται ως «χαρταετοί» που αντιμετωπίζονται με ευκολία από ένα «σοβαρό» δίκτυο αεράμυνας (το οποίο, σε τελική ανάλυση, δεν είναι καλό να αποκαλύπτεται και να χρησιμοποιεί ακριβά, εξελιγμένα όπλα απέναντι σε στόχους που είναι σε μεγάλο βαθμό αναλώσιμοι).
Ο Σάμιουελ Μπέντετ είναι σύμβουλος (Russia Studies) στο Center for Naval Analyses (ΗΠΑ), και μεταξύ άλλων, η έρευνά του εστιάζει ιδιαίτερα σε θέματα τεχνολογικών εξελίξεων, περιλαμβανομένων μη επανδρωμένων και αυτόνομων στρατιωτικών συστημάτων, τεχνητής νοημοσύνης κ.α. Αν και η δουλειά του επικεντρώνεται στη Ρωσία, είναι παρατηρητής των ευρύτερων εξελίξεων στον κλάδο, και αναλύσεις και σχόλιά του έχουν εμφανιστεί σε αρκετές διεθνείς εκδόσεις και ΜΜΕ- μάλιστα πρόσφατα μίλησε στο Insider για το θέμα της «εξαφάνισης» των τουρκικών Bayraktar από τα πεδία μάχης στην Ουκρανία. Μεταξύ άλλων, έχει εργαστεί στο National Defense University πάνω σε θέματα αναδυόμενων τεχνολογιών, ενώ έχει δουλέψει και για το Κογκρέσο των ΗΠΑ, πάντα σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, άμυνας, ασφαλείας κ.α. Επίσης είναι adjunct senior fellow στο Center for a New American Security και επίτιμος «mad scientist» στη Mad Scientist Initiative της US Army Training and Doctrine Command- όπως και ειδικός σε θέματα ρωσικής στρατιωτικής αυτονομίας και τεχνητής νοημοσύνης για το Defense Systems Information Analysis Center του Πενταγώνου των ΗΠΑ.
Ως παρατηρητής/ αναλυτής του «κόσμου» των drones, με καλή εικόνα ως προς τις διεθνείς τάσεις στον κλάδο, αλλά και αντίληψη ως προς τα βήματα της Τουρκίας σε αυτόν, ο κ. Μπέντετ μίλησε στη HuffPost Greece, απαντώντας σε μια σειρά ερωτήσεων σχετικά με το παρόν, το μέλλον και τις (διαφαινόμενες) φιλοδοξίες της γείτονος ως προς τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
HuffPost Greece: H Τουρκία εστιάζει πολύ στην τεχνολογία και χρήση στρατιωτικών drones- το Bayraktar TB2 έχει σημειώσει εμπορική επιτυχία και προωθείται ως φθηνό και αποτελεσματικό ταυτόχρονα. Γενικά μιλώντας, πώς αξιολογείτε την πρόοδο της Τουρκίας στον τομέα των στρατιωτικών drones;
Σάμιουελ Μπέντετ: Πιστεύω πως η πρόοδος της Τουρκίας ως σχεδιαστή και κατασκευαστή drones πρέπει να αναγνωρίζεται. Είναι τώρα μία από τις μεγαλύτερες χώρες στον κόσμο που κατασκευάζουν διαφορετικούς τύπους UAV, περιλαμβανομένων UAV μάχης (UCAV). Και η πρόοδός της την τελευταία δεκαετία ήταν αξιοσημείωτη. Eίναι σίγουρα μια από τις χώρες στις οποίες πολλές άλλες χώρες στρέφονται για διαφορετικούς τύπους λύσεων drones.
Το Bayraktar TB2 έχει σημειώσει επιτυχία, ωστόσο τα νεότερα drones που αναπτύσσουν και προωθούν (Akinci, Kizilelma και άλλα) φαίνονται πιο προηγμένα και ακριβά. Είναι ένας καλός δρόμος αυτός για να κινηθεί κανείς ή απομακρύνεται από τη φιλοσοφία του «φθηνού, σε μεγάλους αριθμούς και αποτελεσματικού» που έκανε επιτυχές το ΤΒ2;
Νομίζω πως η Τουρκία κοιτά την αγορά γενικότερα, και εξετάζει τις κύριες τάσεις, όχι μόνο ως προς τη χρήση UAV, μα τις κύριες τάσεις σε άλλες στρατιωτικές δυνάμεις που εξετάζουν τη χρήση/ εφαρμογή τεχνολογίας μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Ως εκ τούτου προβαίνει σε συγκεκριμένους τύπους προγραμμάτων, που πιθανώς θα είναι κομβικά τις επόμενες δεκαετίες, καθώς αυτού του τύπου τα βαριά UAV μάχης, όπως το Akinci, το Kizilelma και άλλα θα αρχίσουν να αντικαθιστούν επανδρωμένα αεροσκάφη. Οπότε έχει πολλή λογική- τόσο στρατιωτική όσο και οικονομική- να αρχίζεις να αναπτύσσεις drones που θα μπορούσαν εν δυνάμει να αντικαταστήσουν επανδρωμένα αεροσκάφη. Ως προς την απομάκρυνση από τη φιλοσοφία του φθηνού, πολυάριθμου και αποτελεσματικού, δεν νομίζω ότι το ΤΒ2 είναι στην πραγματικότητα πολύ φθηνό- στα 5 εκατ. δολάρια ανά μονάδα είναι ένα από τα πιο ακριβά UAV που προσφέρει η Τουρκία. Μα, και πάλι, η στροφή προς βαρύτερα (drones) ή στην ανάπτυξη βαρύτερων UAV μάχης είναι μια κύρια τάση στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη, στην Κίνα, στο Ισραήλ και σε άλλες χώρες, και η Τουρκία σίγουρα ακολουθεί αυτή την τάση.
Το Kizilelma είναι αεριωθούμενο και προωθείται ως περισσότερο «συμβατικό πολεμικό αεροσκάφος» που θα είναι κάποια στιγμή σε θέση να πετά σε υπερηχητικές ταχύτητες, να φέρει τα όπλα του εσωτερικά, να έχει μικρό ίχνος στο ραντάρ, να μπορεί να χρησιμοποιείται από αεροπλανοφόρα, να είναι πολύ ευέλικτο κλπ. Συγκριτικά με όσα έχουμε δει από «παραδοσιακές» δυνάμεις στην χώρο των drones όπως οι ΗΠΑ, προσωπικά μου φαίνεται λίγο «τραβηγμένο». Τι πιστεύετε για αυτό; Ρεαλιστικές προσδοκίες, υπερβολικά φιλόδοξο, κάτι στο ενδιάμεσο;
Ως προς το Kizilelma ως ένα είδος «go-to drone» και UAV που θα ήταν σε θέση να αναλαμβάνει πολλές αποστολές ως UAV μάχης, νομίζω ότι αυτό που βλέπουμε τώρα είναι η πρώτη έκδοση αυτού του UCAV. Φυσικά θα υπάρξει πολλή δουλειά ως προς το να γίνουν αυτά τα drones ικανά για χρήση από αεροπλανοφόρα, πολύ ευέλικτα, θα γίνουν πολλές δοκιμές για να διασφαλιστεί πως αυτό το συγκεκριμένο drone θα μπορεί στα αλήθεια να εκπληρώνει όλες τις αποστολές που του ανατίθενται. Οπότε νομίζω πως είναι κάπως νωρίς να καταλήγουμε σε συμπεράσματα ως προς το αν αυτό το πρόγραμμα είναι υπερβολικά φιλόδοξο ή ρεαλιστικό. Νομίζω ότι θα πρέπει να δούμε ακριβώς πώς τα πάει το Kizilelma στις δοκιμές, στις αξιολογήσεις και πιθανώς ακόμα και κατά τη μάχη. Μα και πάλι, όπως σημείωσα προηγουμένως, νομίζω πως τα UCAV αυτού του τύπου σιγά σιγά θα αντικαταστήσουν επανδρωμένα αεροσκάφη, άρα αυτό που βλέπουμε αυτή τη στιγμή είναι κατά κάποιον τρόπο η πρώτη ενσάρκωση του πώς τέτοια μη επανδρωμένα αεροσκάφη μάχης θα μοιάζουν και θα λειτουργούν.
Λαμβάνοντας υπόψιν το ότι η Τουρκία δυσκολεύεται να εκσυγχρονίσει την (επανδρωμένη) πολεμική της αεροπορία, κάποιοι λένε ότι εστιάζει σε drones ως έναν τρόπο να «κλείσει το χάσμα»- για παράδειγμα, μετατρέποντας το TCG Anadolu σε σκάφος μεταφοράς drones κλπ. Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να γίνει πραγματικότητα- πχ, μια πολεμική αεροπορία εστιασμένη στα drones; Πώς θα επηρέαζε αυτό την ισορροπία δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο;
Πολύ ενδιαφέρον ερώτημα. Δεν είμαι σίγουρος πώς αυτό θα επηρέαζε την ισορροπία στην ανατολική Μεσόγειο. Ξεκάθαρα η Τουρκία βλέπει το Ισραήλ ως έναν από τους κύριους ανταγωνιστές στα drones, ως άλλη μια χώρα που χρησιμοποιεί διαφορετικούς τύπους drones με μεγάλη επιτυχία. Η Τουρκία επίσης κοιτά ανατολικά προς το Ιράν, και αν και η Τουρκία και το Ιράν εξομαλύνουν αργά τις σχέσεις τους, παραμένουν γεωπολιτικοί αντίπαλοι στη Συρία, στον Καύκασο και σε άλλα σημεία του κόσμου. Οπότε για την Τουρκία να επενδύσει σε μια δύναμη drones, σε μια προηγμένη, ικανή δύναμη που χρησιμοποιεί διαφορετικούς τύπους UAV για διαφορετικούς τύπους αποστολών, έχει πολύ γεωπολιτικό νόημα. Δεν είμαι βέβαιος για το τι συμβαίνει με την επανδρωμένη της πολεμική αεροπορία, μα και πάλι, πολλές χώρες αρχίζουν να επενδύουν σε διαφορετικούς τύπους UCAV ως υποκατάστατα και πιθανούς αντικαταστάτες επανδρωμένων μαχητικών. Πώς θα εξελισσόταν αυτό σε μια πραγματική σύγκρουση στην ανατολική Μεσόγειο είναι δύσκολο να προβλεφθεί, μα και πάλι η Τουρκία ποντάρει στο ότι αυτοί οι τύποι τεχνολογιών θα αξιοποιούνται και θα υπάρχει ζήτηση, όχι μόνο εγχώρια, μα και διεθνώς.
Πιστεύετε πως drones (ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, μια πολεμική αεροπορία εστιασμένη στα drones, χρησιμοποιώντας UCAV όπως το Kizilelma, υποστηριζόμενη από λιγότερο προηγμένα επανδρωμένα μαχητικά και αντιαεροπορικά συστήματα όπως οι S-400 και εγχώριας παραγωγής τουρκικά συστήματα αεράμυνας) θα μπορούσε να αντιμετωπίσει μια πιο «συμβατική» πολεμική αεροπορία με αεροσκάφη, 4ης, 4,5 και 5ης γενεάς;
Δεν είμαι βέβαιος αυτή τη στιγμή πώς θα εξελισσόταν κάτι τέτοιο. Νομίζω πως πριν αρχίσουμε να μιλάμε για τέτοιου είδους drones απέναντι σε έμπειρους πιλότους θα πρέπει να δούμε τι επιδόσεις έχουν στα αλήθεια τέτοια drones κατά τις δοκιμές και τις αξιολογήσεις. Και σίγουρα η Τουρκία θα κάνει πολλές δοκιμές και αξιολογήσεις στα προηγμένα της UCAV για να διασφαλίσει πως θα μπορούν να αρχίσουν να υποστηρίζουν επανδρωμένα αεροσκάφη- και μετά εάν θα μπορούσαν να τα αντικαθιστούν σε κάποια είδη αποστολών. Ίσως κάτι που θα έκανε το Kizilelma θα ήταν, για παράδειγμα, να καταδεικνύει αεράμυνες, να δείχνει κατά κάποιον τρόπο πού βρίσκονται οι θέσεις του αντιπάλου- να τραβά πάνω του την προσοχή έτσι ώστε επανδρωμένα αεροσκάφη που το ακολουθούν και ένας συνδυασμός/ σχηματισμός επανδρωμένων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών να ολοκληρώσει την αποστολή. Οπότε είναι πολύ πιθανό το Kizilelma να είναι ένας «loyal wingman» (συνοδευτικό drone, που πλαισιώνει επανδρωμένα αεροσκάφη) σε μια μάχη η οποία θα συνεχίζει να διεξάγεται από πιλότους στα δικά τους, επανδρωμένα προηγμένα αεροσκάφη.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα μαθήματα από την Ουκρανία, πόσο «ασφαλές στοίχημα» θα ήταν να εστιάσει κανείς τόσο πολύ σε μια δύναμη drones; Θα υπήρχε περίπτωση μονόπλευρων αναμετρήσεων (πχ, drones που αχρηστεύονται απέναντι σε καλά στημένη αεράμυνα, που χρησιμοποιεί προηγμένες τεχνολογίες ηλεκτρονικού πολέμου και anti-drones, ή, από την άλλη, συμβατικά συστήματα αεράμυνας που απλά αδυνατούν να ανταπεξέλθουν απέναντι σε επιθέσεις κορεσμού από μεγάλους αριθμούς drones);
Νομίζω ότι το πραγματικό μάθημα από την Ουκρανία είναι η διαθεσιμότητα ενός μεγάλου αριθμού πολύ φθηνών, αναλώσιμων UAV που πραγματοποιούν διαφορετικές αποστολές. Οπότε τα UAV δεν είναι αντικαταστάτες σε κάτι. Συμπληρώνουν υπάρχοντες σχηματισμούς, υπάρχουσες δυνάμεις εδάφους, υπάρχουσες αεροπορίες και άλλες δυνάμεις. Σίγουρα το κύριο μάθημα από την Ουκρανία είναι πως φθηνά drones μπορούν να είναι πολύ αποτελεσματικά στη διείσδυση σε αεράμυνες και την κατάδειξη/ καταύγασή τους. Φθηνά drones μπορούν να είναι αποτελεσματικά στον κορεσμό διαφορετικών τύπων αεράμυνας, μα επίσης ο ηλεκτρονικός πόλεμος αναπτύσσεται με άλματα και υπάρχουν πολλά μαθήματα στον ηλεκτρονικό πόλεμο από την Ουκρανία συγκεκριμένα, οπότε είναι πιθανό η Τουρκία να βλέπει αυτά τα μαθήματα και να μαθαίνει πολύ προσεκτικά από αυτά ώστε να διαμορφώσει τη δύναμη drones της έτσι ώστε να είναι ταυτόχρονα προηγμένη και να μπορεί να να πραγματοποιεί μια σειρά αποστολών, κάποιες από τις οποίες βλέπουμε στην Ουκρανία- όπως η χρήση ενός μεγάλου αριθμού drones- καμικάζι/ περιφερόμενων πυρομαχικών, που μπορούν να αντέξουν σε αντίμετρα όπως ο ηλεκτρονικός πόλεμος.