«Σκέψου, κύριε Γιώργο! Αυτή την εντολή έχω δώσει στη Μαρία» -την «κόρη» του, όπως την αποκαλεί- «όποτε έρχονται στην Πινακοθήκη να πουλήσουν έργα· να μου κάνει ένα νεύμα ώστε να συγκρατηθώ! Βέβαια, το δυστύχημα είναι ότι δεν την ακούω ποτέ!», μου λέει πολύ σοβαρά και την ίδια στιγμή σκάει στα γέλια με ένα πρόσωπο πολύ φωτεινό. Το πρώτο πράγμα που αντικρίζεις, όταν συναντάς τον συλλέκτη Γιώργο Βογιατζόγλου, είναι, χωρίς υπερβολή, η χαρά της ζωής! Το πρόσωπο του ανθρώπου που ανεπιτήδευτα μεταδίδει μια θέρμη, απλώς με το καθαρό βλέμμα, χωρίς να λέει πολλά. Βεβαίως, έχει κάθε λόγο να είναι χαρούμενος ο επιτυχημένος συλλέκτης και αρχιτέκτονας (αυτοδημιούργητος και ιδιοκτήτης γνωστού τεχνικού γραφείου), για την σπουδαία έκθεση που παρουσιάζει στον χώρο του στη Νέα Ιωνία. Μαζί με άλλους δύο, επίσης γνωστούς φιλότεχνους, τον Σωτήρη Φέλιο και τον Χρίστο Χριστοφή, εκθέτουν για πρώτη φορά έργα από τις περίφημες συλλογές τους, δείχνοντας μια μικρή αλλά μοναδική σε εύρος Πινακοθήκη της μεταπολεμικής ελληνικής τέχνης.
Και μπορεί ο Βογιατζόγλου να δίνει την εντύπωση του ανθρώπου που παρασύρεται εύκολα στο πάθος του για την τέχνη, ωστόσο, όλο του το ύφος βγάζει μια άνεση και στιβαρότητα. «Δεν σου κρύβω ότι πριν μου έρθει η ιδέα της Πινακοθήκης, είχα συμπτώματα σοβαρής κατάθλιψης. Με την κρίση, καταρρέει ο κατασκευαστικός τομέας, οπότε παθαίνω... black out! Από την πολλή δουλειά, από την υπερένταση επάνω στον μεγάλο αριθμό έργων, έπεσαν απότομα οι ρυθμοί, έπεσε κι ο Γιώργος! Λέω, τώρα τι κάνω; Μου ήρθε λοιπόν η σωτήρια πραγματικά ιδέα, να κάνω το όνειρό μου πραγματικότητα: την Πινακοθήκη που ονειρευόμουν, δείχνοντας τη συλλογή που μαζεύω τα τελευταία 35 χρόνια. Ετσι δημιουργήθηκε η «Σπάρτη» στη Νέα Ιωνία (από τη Μικρά Ασία, τόπο καταγωγής των γονιών του), λόγω της κρίσης. Και ξαναβρήκα την ισορροπία μου με την Πινακοθήκη».
- Επομένως, μιλάμε για «επένδυση» ψυχής;
Ε, βέβαια! Και, ευτυχώς, η οικογένειά μου ήταν πάντα στο πλευρό μου. Ολη μου η ενέργεια πηγάζει από την τέχνη. Η σχέση μου με τους καλλιτέχνες, αλλά και ο κόσμος που έρχεται εδώ είναι το καλύτερο «διεγερτικό»! Ακόμη και το ξεκίνημα της Πινακοθήκης δημιουργήθηκε από τη σχέση αυτή. Ο Αλέκος Κυραρίνης κάθισε και δούλεψε στον χώρο για δυόμισι χρόνια περίπου, με ένα τεράστιο έργο, εγκαινιάζοντας την Πινακοθήκη τον Φεβρουάριο του 2013.
- Τώρα, πώς προέκυψε το «εγχείρημα» των τριών;
Τρωγόμουν εδώ και δύο χρόνια για την έκθεση. «Πες στον Σωτήρη (ενν. τον Φέλιο) να παρουσιάσουμε και οι τρεις εδώ», έλεγα στον Χριστοφή, που η σχέση μας πηγαίνει πιο πίσω στον χρόνο, και λειτούργησε σαν «ενδιάμεσος». Βεβαίως, ο Φέλιος τρέχει με τις υποθέσεις του (μάχιμος νομικός, που έχει διατελέσει μάλιστα και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικηγορικού Συλλόγου), αλλά βρεθήκαμε στον χώρο της Φωκίωνος Νέγρη (στην Πινακοθήκη Φέλιου), του το πρότεινα κι αμέσως δέχτηκε. Έτσι σμίξαμε και οι τρεις.
- Ποια είναι η πρόθεσή σας μέσα από αυτή τη σύμπραξη;
Ηθελα να δείξω την εξέλιξη της ζωγραφικής. Και για να μην μπερδέψουμε το κοινό, ο καθένας μας παρουσιάζει μια εικοσαετία, καλλιτέχνες δηλαδή που έχουν γεννηθεί από το ’30 έως το ’50 (Βογιατζόγλου), από το ’50 έως το ’70 (Φέλιος), αλλά και από το ’70 έως το ’90 (Χριστοφής). Ετσι είναι ξεκάθαρο και στο κοινό που θα επισκεφθεί την έκθεση.
-Πόσο παρεμβαίνει το προσωπικό στοιχείο στην επιλογή των έργων που δείχνετε; Είναι σημαντικά τα έργα για σας προσωπικά ή επειδή σηματοδοτούν κάτι ξεχωριστό στην ιστορία της νεότερης ελληνικής τέχνης;
Κοιτάξτε η σχέση του συλλέκτη με το έργο, τουλάχιστον όπως τη νιώθω εγώ, είναι η προσωπική ματιά. Τι σου λέει το έργο. Ή σε απωθεί, οπότε φεύγεις μακριά, ή κολλάς και προσπαθείς να το αποκτήσεις. Δείχνω λοιπόν τι μου αρέσει προσωπικά. Και είναι, σαφώς, προσωπική η επιλογή των τριών μας, δεν έγινε δηλαδή παρέμβαση του επιμελητή. [Σημειώνουμε ότι επιμελητής της έκθεσης είναι ο Μάνος Στεφανίδης, ο οποίος έχει γράψει στον συνοδευτικό κατάλογο της έκθεσης ένα κείμενο αναφοράς για τα εικαστικά μας πράγματα, αληθινό διαμάντι]. Οπότε, κατ′ εξοχήν στην έκθεση που δείχνουμε βαραίνει το προσωπικό γούστο. Βεβαίως η έκθεση είναι και επιμορφωτική, καθώς παρουσιάζονται έργα καμωμένα από καλλιτέχνες πρώτου βεληνεκούς. Γι’ αυτό και θα βρείτε στο ξεκίνημά της έργα από τρεις δασκάλους: Παρθένης, Μπουζιάνης, Τσαρούχης (από τη συλλογή Βογιατζόγλου). Δεν στοχεύει, όμως, κάπου συγκεκριμένα, γι’ αυτό και δεν προσδιορίζεται με έναν τίτλο. Τρεις συλλέκτες, τρεις εποχές· τόσο απλό.
- Σ′ αυτή τη σχέση των τριών ή και γενικότερα με άλλους συλλέκτες, ανταλλάσσετε έργα μεταξύ σας;
Ποτέ δεν έχω πουλήσει ή ανταλλάξει ένα έργο εδώ και τριάντα πέντε χρόνια. Είμαι τόσο συνδεδεμένος με αυτά, που δεν μπορώ να το κάνω. Πολλά από τα πρώτα έργα της συλλογής, δεν με καλύπτουν τώρα. Εχει αλλάξει, ας το τολμήσω να πω καλύτερα, έχει ωριμάσει η ματιά μου. Πολλοί μου λένε ότι είναι αναγκαίο ένα «ξακαθάρισμα». Εγώ, πάλι, απαντώ ότι δεν μπορώ να τα αποχωριστώ, γιατί και αυτό είναι στοιχείο της συλλογής. Δείχνει την όποια εξέλιξη των καλλιτεχνών υπάρχει, δείχνει όμως και μια διαδρομή προσωπική. Το πού καταλήγουμε, αν καταλήγουμε. Είναι όπως το είπε ο Λουκάς Σαμαράς σε μια συνέντευξή του: αν ήξερα πού είναι η τέχνη, θα ήμουν ήδη εκεί. Ολα λοιπόν έχουν τη θέση τους.
Κι εδώ ο συλλέκτης δεν κρύβει την ενόχλησή του, συμπληρώνοντας από μόνος του: «Με ρωτούν τελευταία, με την αφορμή της έκθεσης, αν ζηλεύω τα έργα των άλλων»;
Οχι, λοιπόν, έχω απελευθερωθεί από αυτά! Να τα έχουν, να τα χαίρονται. Κι αν μάλιστα μοιράζονται αυτή τη χαρά, τόσο το καλύτερο. Ετσι, λειτουργεί και η έκθεση στην Πινακοθήκη, έτσι θέλουμε να την απολαύσει και ο κόσμος.
***
Οι τρεις συλλέκτες δεν έχουν μοναχά κοινό τόπο την αγάπη τους για την τέχνη. Το ενδιαφέρον τους για τους Ελληνες δημιουργούς, σε μια περίοδο που άλλοτε ισχυροί θεσμοί αδυνατούν να συνδράμουν τους καλλιτέχνες (το ΜΙΕΤ μάλιστα απευθύνθηκε πρόσφατα για βοήθεια σε αυτούς για τη σωτηρία του ΕΛΙΑ), χώρια η παρατεταμένη απουσία της Εθνικής Πινακοθήκης, κρατά την εγχώρια εικαστική παραγωγή ζωντανή. Είναι όπως ακριβώς το θέτει ο επιμελητής της έκθεσης, Μ. Στεφανίδης: «Ο Γιώργος Βογιατζόγλου, ο Σωτήρης Φέλιος και ο Χρίστος Χριστοφής με την προσφορά τους αντιστρατεύονται το κατά δύναμιν αυτό το δυσοίωνο κλίμα προσφέροντας στη σύγχρονη τέχνη μας ανάσα ζωής». Και το κάνουν με ουσία, χτίζοντας μικρές κυψέλες πολιτισμού. Τόσο ο χώρος του Φέλιου στην Κυψέλη, όσο και η Πινακοθήκη Βογιατζόγλου στη Νέα Ιωνία έχουν αναβαθμίσει αισθητά τις τοπικές κοινωνίες με εξαιρετικά αναπτυγμένη καλλιτεχνική δραστηριότητα, δίνοντας συχνά το απαραίτητο βήμα σε νέους δημιουργούς, από τα χρόνια της σπουδής τους ακόμη.
Πολλά μάλιστα από τα γεγονότα που διοργανώνουν δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τα μεγάλα μουσεία, καθώς είναι ολοκληρωμένες παραγωγές, που σημαίνει ότι γίνεται επισταμένη έρευνα και η κάθε έκθεση παρουσιάζεται πλήρως τεκμηριωμένη. Μιλάμε επομένως για χώρους σημαντικής κοινωνικής προσφοράς, όπου το φιλότεχνο κοινό μπορεί να γνωρίσει όχι μόνο «φρέσκες» εκθέσεις, αλλά και τους ίδιους τους δημιουργούς μέσα από ξεναγήσεις κι άλλες συναφείς εκδηλώσεις.
Ειδικότερα ο Χριστοφής, παρά το γεγονός ότι είναι ο μεγαλύτερος από τους τρεις συλλέκτες, έχει το βλέμμα στραμμένο στους νέους και άγνωστους ακόμη ζωγράφους. Χαρακτηριστικό είναι ότι στη συλλογή του Χριστοφή ανήκει και ο νεότερος καλλιτέχνης αυτής της έκθεσης, ο Ηλίας Βασιλός, γεννημένος το 1989.
Ο Σωτήρης Φέλιος επικεντρώνεται περισσότερο στους μαθητές των δασκάλων της γενιάς του ’60, δηλαδή του Τέτση, του Δεκουλάκου, του Μυταρά, του Φασιανού, κ.ο.κ. αλλά και του Cremonini ή του Velikovic. «Πρόκειται για τη συλλογή που αναδεικνύει έγκυρα τον νεορομαντισμό της δεκαετίας του ’90, την επιστροφή της εικαστικής μυθοπλασίας και επιμένει σε εικονολάτρες δημιουργούς, όπως ο Εδουάρδος Σακαγιάν, ο Τάσος Μαντζαβίνος, ο Γιώργος Ρόρρης, ο Χρήστος Μποκόρος, ο Κώστας Παπανικολάου, ο Στέφανος Δασκαλάκης, ο Τάσος Μισούρας», εξηγεί ο Στεφανίδης.
Αντίστοιχα, οι επιλογές του Γιώργου Βογιατζόγλου προσανατολίζονται κυρίως στους πρωταγωνιστές της γενιάς του ’60 και μαθητές συμβολικά ή ουσιαστικά του Μόραλη και του Τσαρούχη, ενώ επίσης προτείνει σημαντικούς δημιουργούς του «μεσοδιαστήματος», όπως ο Αλέκος Λεβίδης, ο Λάκης Πατρασκίδης, ο Βασίλης Κυπραίος, ο Γιάννης Αντωνόπουλος, ο Μιχάλης Μακρουλάκης κ.ά.
Τρεις γενιές ζωγράφων
Ετσι, οι τρεις συλλέκτες προτείνουν μια νοητή πορεία από τον Νίκο Κεσσανλή και τον Παύλο, στον Γιώργο Λάππα και τον Στέφανο Δασκαλάκη, έως τους νεότερους Μανώλη Μπιτσάκη και Γιάννη Βαρελά.
Πρόκειται για καλλιτέχνες που σημάδεψαν με το έργο τους την πορεία της τέχνης μεταπολεμικά στην Ελλάδα. Οι νεότεροι από αυτούς, με έργο σε εξέλιξη, αλλά με αξιόλογη παρουσία, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και το εξωτερικό τα τελευταία χρόνια. Κι όπως η Εθνική Πινακοθήκη σε αυτή τη μικρή πορεία που ακολούθησε με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και την ουσιαστική «προίκα» των συλλεκτών-χορηγών της, έτσι κι εδώ, όπως μας λέει ο Στεφανίδης, «η Ιστορία επαναλαμβάνεται. H ιστορία της τέχνης; Οι τρεις συλλέκτες Βογιατζόγλου, Φέλιος και Χριστοφής έχουν τη δυνατότητα να μετατρέψουν σε Ιστορία την μικρή ιστορία της νεοελληνικής τέχνης».
Διάρκεια έκθεσης έως 9 Φεβρουαρίου 2019, ώρες λειτουργίας: Πέμπτη - Παρασκευή 11 π.μ. - 7 μ.μ., Σάββατο 11 π.μ. - 3 μ.μ. Ελ. Βενιζέλου 63, Ν. Ιωνία, ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ.