Eκατό χρόνια έχουν περάσει από τότε που οι μπολσεβίκοι κατέλαβαν την εξουσία στη Ρωσική Αυτοκρατορία, ανατρέποντας τη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση του Κερένσκι. Η κοσμοϊστορική εκείνη αλλαγή διαμόρφωσε τον 20αιώνα σ’ ολόκληρο τον πλανήτη. Η δραματική όμως κατάρρευση του κομμουνιστικού κόσμου – με συμβολική σημείο τη διάλυση της ΕΣΣΔ τον Δεκέμβριο του 1991 - δεν επέφερε την ουσιαστική αξιολόγηση του πειράματος. Ούτε φώτισε πλήρως της αιτίες της πτώσης.
Αναλογιζόμενοι το πώς αντιμετωπίστηκε η επέτειος αυτή στην Ελλάδα, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η αντιμετώπιση κινήθηκε κυρίως σε δύο άκρα. Σ’ αυτό του πλήρους εγκωμιασμού του πειράματος και στο άλλο της πλήρους απαξίωσης.
Οι παρακάτω σκέψεις έχουν ως στόχο να περιγράψουν τις βασικές αρχές αυτών που κυριάρχησαν στο επαναστατικό πείραμα. Πιθανότατα, αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο που καθόρισε τις επιλογές τους και διαμόρφωσε τις συμπεριφορές τους ίσως και να βαρύνεται με τις δυσπλασίες που εμφανίστηκαν και την σχεδόν απόλυτη παραμόρφωση των αρχικών ονείρων.
Ένα οργανωτικό μοντέλο που καθόρισε τη φυσιογνωμία του σοσιαλισμού κατά τον 20ο αιώνα και διαμόρφωσε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό μοντέλο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση - που κατέρρευσε με δραματικό τρόπο το 1991- ήταν αυτό που εμπνεύστηκε ο Λένιν. Το λενινιστικό μοντέλο, παρότι βασίστηκε στη μαρξιστική θεώρηση, εν τούτοις λειτούργησε ως αρνητική μεταλλαγή της μαρξικής θέσης. Βασικό στοιχείο της μεταλλαγής υπήρξε η αντικατάσταση της εργατικής τάξης από τον επαγγελματία επαναστάτη που εντασσόταν σ’ έναν ιεραρχικά δομημένο απολυταρχικό κομματικό μηχανισμό και η μετατροπή αυτού του κομματικού μηχανισμού σε επαναστατικό υποκείμενο. Αυτή η θεώρηση οδήγησε στη δικτατορία του μηχανισμού και βαθμιαία στην εγκαθίδρυση μιας νέας ταξικής κοινωνίας. Όπου η εξουσία ανήκε στους κομματικούς μανδαρίνους και η εργατική τάξη είχε μετατραπεί σε απρόσωπο «γρανάζι» της παραγωγικής διαδικασίας.
Από τον Πλάτωνα στον Λένιν
Παρότι επιφανειακά, η λενινιστική αντίληψη φαίνεται να καθορίζεται από μια διαλεκτική υλιστική αντίληψη, εν τούτοις η δομή της -όπως εκφράζεται με το Κόμμα Νέου Τύπου και με την κρατική και κοινωνική οργάνωση της ΕΣΣΔ- είναι καταπληκτικά όμοια με τις αντιλήψεις των μεταφυσικών φιλοσόφων. Η ιδεατή Πολιτεία του Πλάτωνα είναι δομικά ταυτόσημη με την κομματική και κρατική αντίληψη που εξέφρασε και εφάρμοσε ο Βλαδίμηρος Ίλιτς Ουλιάνοφ.
Η κριτική στο λενιστικό μοντέλο έγινε από πολλούς και εγκαίρως. Αναδημοσιεύω από το βιβλίο μου «Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Οι συνέπειες για τον ελληνισμό», που γράφτηκε τους τελευταίους μήνες της ύπαρξης της ΕΣΣΔ (φθινόπωρο του 1991) και εκδόθηκε το Γενάρη του 1992, λίγες μόλις μέρες μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης:
«Ο Πλεχάνωφ ήταν ένας από τους ηγέτες των μενσεβίκων (μειοψηφικών) του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Ρωσίας. Από το 1903 έκανε σκληρή κριτική στις απόψεις του Β.Ι.Λένιν. Ο Πλεχάνωφ υποστήριζε ότι πρώτα θα γινόταν η αστική δημοκρατική επανάσταση, στην οποία θα οδηγούσε η φιλελεύθερη μεσαία τάξη. Διαφώνησε με την μπολσεβίκικη άποψη για το Κόμμα και κατηγόρησε τον Λένιν ότι με τις απόψεις του δημιουργεί «κατάσταση πολιορκίας» και επιβάλλει στο σοσιαλισμό την «πειθαρχία των στρατώνων«.
Αλλη σημαντική διαφωνία του Πλεχάνωφ με τον Λένιν ήταν η «δικτατορία του προλεταριάτου». Ο Πλεχάνωφ κατηγόρησε τον Λένιν ότι κάνει σύγχυση μεταξύ της δικτατορίας του προλεταριάτου και της δικτατορίας πάνω στο προλεταριάτο. Κατάγγειλε παράλληλα τις μεθόδους του Λένιν ως «κακέκτυπο της τραγικής αδιαλαξίας του γιακωβινισμού» και πρόβλεψε ότι οι απόψεις που εκφράζονται από τον Λένιν, ανοίγουν το δρόμο στους επίδοξους δικτάτορες.
Με τις απόψεις του Πλεχάνωφ τάχθηκε και ο Τρότσκι, ο οποίος έγραψε:
«Η οργάνωση του Κόμματος θα πάρει τη θέση του ίδιου του Κόμματος, η Κεντρική Επιτροπή τη θέση της Οργάνωσης και τέλος ο δικτάτορας θα πάρει τη θέση της Κεντρικής Επιτροπής.»
Όμως ο Τρότσκι, στα κρίσιμα χρόνια που ακολούθησαν το 1917, συντάχθηκε απόλυτα με τους επαγγελματίες επαναστάτες, επωμιζόμενος με αυτό τον τρόπο μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τις εξελίξεις που οδήγησαν λίγο αργότερα στη σκληρή σταλινική τυραννία, στην εξόντωση της πλειοψηφίας των πρώτων μπολσεβίκων και τελικά στη δολοφονία του ίδιου. Συμφώνησε το Σεπτέμβριο του 1918 με τους Λένιν και Στάλιν για την απαγόρευση των αντιπολιτευτικών οργανώσεων. Ως αρχηγός του Κόκκινου Στρατού κατάστειλε την αντι-κομματική εξέγερση των ναυτών της Κροστάνδης, το μαχνοβίτικο κίνημα των φτωχών αγροτών της Νότιας Ουκρανίας και επέβαλλε με τη βία τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του «πολεμικού κομμουνισμού», που κατέστρεψαν την αγροτική παραγωγή και οδήγησαν τη Ρωσία στο λιμό.
Η Λούξεμπουργκ και ο Κροπότκιν
Δριμεία κριτική στην πολιτική αυτή άσκησε και ο Π.Α.Κροπότκιν. Εγραφε:
«…Εγιναν τεράστια λάθη, που πληρώθηκαν με το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και με την καταστροφή ολόκληρων περιοχών» και αναρωτιόταν:
«Πως οι κήρυκες μιας νέας ζωής και μιας νέας κοινωνίας μπορεί να καταφεύγουν σε τέτοια όπλα για να αμυνθούν απέναντι στους εχθρούς τους;»
Ο Κροπότκιν προειδοποιούσε:
«Η προσπάθεια να θεμελιώσετε μια καινούργια κοινωνία με μέσο τη δικτατορία είναι μοιραία καταδικασμένη σε αποτυχία… Αν συνεχιστεί η σημερινή κατάσταση, ακόμα και η λέξη «σοσιαλισμός» θα καταντήσει κατάρα...»
Επίσης και η Ρόζα Λούξεμπουργκ κατάγγειλε «τον υπερσυγκεντρωτισμό που υπερασπίζει ο Λένιν» και παραλλήλιζε το πνεύμα που επικράτησε με «το στείρο πνεύμα του νυχτοφύλακα.»
Έγραφε η Ρόζα Λούξεμπουργκ:
«Χωρίς γενικές εκλογές, απεριόριστη ελευθερία του τύπου και των συγκεντρώσεων, ελεύθερη πάλη των ιδεών, γίνεται μια ζωή επιφανειακή, όπου η γραφειοκρατία είναι το μόνο ενεργό στοιχείο… Υπάρχει λοιπόν στο βάθος μια κυβέρνηση κλίκας, μια δικτατορία είναι αλήθεια, …η δικτατορία μιας χούφτας πολιτικών.»
O Πλεχάνωφ, ο Κροπότκιν, η Λούξεμπουργκ δικαιώθηκαν πολύ γρήγορα. Η δικτατορία των, ιδεαλιστών αρχικά, επαγγελματιών επαναστατών πάνω στο προλεταριάτο γρήγορα εξελίχθηκε σε στυγνή δικτατορία μιας γραφειοκρατικής τάξης πάνω στο λαό….»
————————————————————————————–
(*) δρ. σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, https://kars1918.wordpress.com/