Στην ακτή της Αττικής, από τον Φλοίσβο ως το λιμάνι του Πειραιά, μπορεί κανείς να δει, συμπυκνωμένη, την ελληνική ναυτική ιστορία. Είναι μια σχετικά μικρή διαδρομή. Λόγω ωραρίου των χώρων αυτών όμως, ο επισκέπτης είναι αναγκασμένος να τη «σπάσει» σε δύο ή τρεις μέρες. Το καλό είναι ότι μπορεί να συνδυαστούν στο πλαίσιο μιας ευχάριστης βόλτας. Να συνδυάσει κανείς το τερπνόν μετά του ωφελίμου.
Ξεκινάμε.
Στον Φλοίσβο, δίπλα από τη μαρίνα, είναι το Άλσος Ναυτικής Παράδοσης. Εκεί βρίσκεται η ακόμη και σήμερα, πλόιμη, πολεμική, ναυτική ιστορία της χώρας. Ξεχωρίζει η παρουσία του Τυχερού Μπάρμπα Γιώργου. Έτσι αποκαλούσαν οι ναύτες μας, στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13, το Θωρηκτό (θωρακισμένο καταδρομικό στην πραγματικότητα) Γεώργιος Αβέρωφ.
Για την ιστορία του και τα τεχνικά στοιχεία μπορεί κανείς να βρει πολλά, από την ιστοσελίδα και το σχετικό φυλλάδιο. Αυτό που θέλω να επισημάνω στον αναγνώστη, είναι τις δυνατότητες του ως πλοίο τον Β’Π.Π.. Ήταν αργό, με παλιά σκοπευτικά. Είχε όμως τα πυροβόλα και την θωράκιση, που το καθιστούσαν υπολογίσιμο αντίπαλο για ένα αντιτορπιλικό (σαν το Βέλος που βρίσκεται παραδίπλα του) ή για ένα πλοίο που έκανε επιδρομές και δεν είχε την πολυτέλεια να δεχτεί ζημιές. Για αυτό κι οι Βρετανοί το χρησιμοποίησαν για συνοδεία νηοπομπών στον Ινδικό Ωκεανό. Μπορούσε να ανταποκριθεί σε αυτήν την αποστολή. Θα ήθελα να προσέξετε τους χώρους ενδιαίτησης, των ναυτών, των αξιωματικών, του ναυάρχου. Θα δείτε πώς ήταν «χτες», κάποιες εγκαταστάσεις που απαντούν και σήμερα. Θα δείτε όμως και τις διαφορές τους, αυτών μεταξύ ναυτών κι αξιωματικών, οι οποίες δίνουν πραγματική διάσταση στη φράση «λαός και Κολωνάκι». Δύο μικρές παρατηρήσεις. Το μπαλκονάκι στην πρύμνη του πλοίου, ήταν ο εξώστης του ναυάρχου. Επίσης, το Αβέρωφ, τυπικά, είναι ακόμα ενεργή μονάδα του στόλου και τα πολεμικά μας πλοία, όταν περνάνε απέναντι από το σημείο, απονέμουν τις δέουσες τιμές.
Δίπλα του βρίσκονται διάφορα άλλα πλοία. Τα δύο είναι πολεμικά. Το ένα είναι το Αντιτορπιλικό Βέλος, τώρα Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα. Είχε πάρει μέρος στο κίνημα του ναυτικού εναντίον της χούντας. Υπάρχει σχετικά διαμορφωμένος χώρος εντός του πλοίου. Σε όσους έχουν υπηρετήσει τη θητεία τους στο στρατό, το μαγειρείο του πλοίου, θα τους θυμίσει πράγματα. Στη δεξιά πλευρά του καταστρώματος, έχει τοποθετηθεί ένα πυροβόλο. Είναι ίδιο με τα κύρια (αυτά στους κλειστούς πύργους). Βρίσκεται εκεί καθαρά για μουσειακούς λόγους ώστε το κοινό να μπορεί να το δει πιο εύκολα. Μια μικρή παρατήρηση. Τα μικρότερα, διπλά, πυροβόλα των τριών ιντσών είναι αντιαεροπορικά. Μπήκαν εκεί το 1947. Τα έφτιαξαν οι αμερικανοί με αρχικό σκοπό την αντιμετώπιση των ιαπωνικών αεροσκαφών αυτοκτονίας (καμικάζι). Τα μικρότερα αντιαεροπορικά πυροβόλα, που κανονικά τα αντιτορπιλικά της ίδιας κλάσης έφεραν, αποδείχτηκε ότι δεν ήταν αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση μιας τέτοιας απειλής. Ο πόλεμος τέλειωσε πριν ολοκληρωθεί η ανάπτυξη τους κι έτσι μπήκαν μεταπολεμικά.
*Το Βέλος μέχρι πολύ πρόσφατα δεν ήταν στον χώρο, για λόγους συντήρησης. Ο ενδιαφερόμενος επισκέπτης, του συγκεκριμένου πλοίου, καλό θα ήταν να επικοινωνήσει με το προσωπικό του πάρκου, για να ενημερωθεί σχετικά.
Δίπλα από το Βέλος είναι η Τριήρης Ολυμπιάς. Κατασκευάστηκε τη δεκαετία του ’80. Είναι αντίγραφο των τριηρών της αρχαιότητας. Το καλοκαίρι γίνονται και πλόες όπου συμμετέχουν εθελοντές κωπηλάτες. Στην ιστοσελίδα του χώρου (έχει το όνομα του Αβέρωφ και παρατίθεται στο τέλος) μπορεί να βρει κανείς σχετικές πληροφορίες.
Φεύγουμε από τον Φλοίσβο. Πάμε στον Πειραιά, στον Όρμο Φρεαττύδας. Εκεί βρίσκεται το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Στον περίβολο του κυριαρχεί ο πυργίσκος του Υποβρυχίου Παπανικολής. Μέσα στους ασφυκτικά γεμάτους εκθεσιακούς χώρους του στεγάζεται όλη η ναυτική ιστορία του τόπου μας. Από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και σήμερα. Μέρος των τειχών του Θεμιστοκλή, ομοιώματα πλοίων, αναπαραστάσεις ναυμαχιών, ζωγραφικοί πίνακες, όπλα, αντικείμενα από πλοία. Ένας πραγματικός πλούτος ιστορίας.
Πριν τη Φρεαττύδα, λίγο πιο πάνω από το Πασαλιμάνι, στη Λεωφόρο Χαριλάου Τρικούπη, αρ.31, βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο του Πειραιά. Υπάρχουν μερικά σημαντικά εκθέματα που έχουν σχέση με το θέμα που διαπραγματεύεται το παρόν κείμενο. Εκεί εκτίθεται το μοναδικό, σωζόμενο, χάλκινο έμβολο τριήρους. Υπάρχουν ακόμη δύο πρότυπα μεγεθών από το εμπορικό λιμάνι της πόλης. Ένα για τα μήκη κι ένα για τους όγκους.
Η διαδρομή μας τελειώνει στην Πύλη Ε2 του λιμανιού του Πειραιά. Πίσω από το σιλό, βρίσκεται το Hellas Liberty. Ένα φορτηγό πλοίο της εποχής του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τα αμερικανικά ναυπηγεία έφτιαξαν εκατοντάδες από τα πλοία της κλάσης αυτής (Liberty). Πολλά από αυτά, μετά το πέρας του πολέμου δόθηκαν με ευνοϊκούς όρους σε Έλληνες εφοπλιστές. Ήταν ανάγκη για να αντικατασταθούν οι τεράστιες απώλειες που υπέστη το εμπορικό μας ναυτικό κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στα αμπάρια του σκάφους εκτίθενται διάφορα αντικείμενα (προσωπικά είδη, ναυτιλιακά όργανα κ.α.) καθώς και ομοιώματα πλοίων. Είναι ο μοναδικός τρόπος, για εμάς που δεν είμαστε ναυτικοί, για να καταλάβουμε πώς τα αγαθά μεταφέρονται από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη. Όπως επίσης και πώς ήταν οι χώροι ενός εμπορικού πλοίου μιας άλλης εποχής, όχι πολύ μακρινής της σημερινής.
Πριν κλείσω αυτό το κείμενο, θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα μνημείο. Δεν είναι επισκέψιμο από το κοινό. Όπως μπαίνουν τα πλοία στο λιμάνι του Πειραιά, δεξιά, υπάρχει μια κολώνα. Στο χώρο της Ναυτικής Διοίκησης Αιγαίου, δίπλα από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Εκεί βρίσκονται τα οστά του Θεμιστοκλή. Από εκεί, ο μεγάλος ναυμάχος βλέπει την θάλασσα. Την θάλασσα των Στενών της Σαλαμίνας, όπου έγραψε ιστορία.
Βασικές Πηγές
Τα διανεμόμενα φυλλάδια και οι ιστοσελίδες των περιγραφόμενων χώρων,
http://averof.mil.gr/
http://hmmuseum.gr/
http://odysseus.culture.gr/h/1/gh151.jsp?obj_id=3371
http://www.hellasliberty.gr/el/
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Το Θωρηκτό Αβέρωφ (διάφοροι, εκδόσεις Finatec, χχ), Τα Μνημεία και το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά (Γεώργιος Σταϊνχάουερ, εκδόσεις Toubi’s, χχ).