Με αφορμή τη χτεσινή Πρωτομαγιά, αξίζει να σκεφτούμε ποια πραγματικότητα έχει να αντιμετωπίσει μια πολιτική υπέρ των δυνάμεων της εργασίας σήμερα.
Οι δυνάμεις της εργασίας στον δικό μας κόσμο αντιμετωπίζουν μια πολλαπλή πίεση: ανταγωνισμός των δυναμικών οικονομιών της Ανατολής, νέες τεχνολογίες όπως η ρομποτοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη, δημογραφική αποψίλωση (έκδηλες συνέπειες έχει το τελευταίο, μαζί με την συνεπίδραση του 1ου, στο ασφαλιστικό σύστημα) και μαζική, έως και ανεξέλεγκτη μετανάστευση.
Το δύσκολο αυτής της εξίσωσης έγκειται στο γεγονός ότι οι μεταβλητές της δεν αποτελούν αναγκαία κομμάτι του ίδιου στρατηγικού σεναρίου: η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, για παράδειγμα, μπορεί να συμβάλει ώστε οι οικονομίες της Δύσης να αντέξουν τον ανταγωνισμό εκείνων της Ανατολής· ως προς τη δημογραφική συρρίκνωση, επίσης, η αναβάθμιση στην τεχνολογική σύνθεση της παραγωγής, μπορεί να υποκαταστήσει την αθρόα εισαγωγή ανειδίκευτων εργαζομένων (για παράδειγμα, στο χωράφι) και ως εκ τούτου αποτελεί εναλλακτική· ιδίως στην περίπτωση της Ευρώπης και δη της ακριτικής Ελλάδας όπου η ανεξέλεγκτη μετανάστευση συνεπάγεται ριζική μεταβολή της πολιτιστικής φυσιογνωμίας, υπονόμευση του πλαισιού των ιστορικά κεκτημένων συλλογικών και ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, και γεωπολιτική εργαλειοποίηση από χώρες όπως η Τουρκία.
Την ίδια στιγμή, κάθε λύση φέρνει μέσα της τα δικά της προβλήματα· η 4η τεχνολογική επανάσταση απειλεί να προκαλέσει στις κοινωνίες ένα πολύ βαθύ ρήγμα –συνάμα ταξικό, μορφωτικό, πολιτικό, και πολιτισμικό: τα στρώματα που ‘μένουν πίσω’ σε αυτή την τεχνολογική κούρσα, πληβειοποιούνται και βυθίζονται ολοένα και περισσότερο σε μια πραγματικότητα-”τραπ”: επιδόματα και άτυπη εργασία, παραβατικότητα, φθηνός “άρτος και θεάματα”, κακή διατροφή, πτώση της υγείας και της υγιεινής, πολιτικός έλεγχος και χειραγώγηση από την συνωμοσιολογία και τα “fake news”.
Απέναντι σε αυτήν την πραγματικότητα, έχει αναπτυχθεί μια τάση “σοσιαλισμού των πλουσίων” –ιδίως από τους μεγιστάνες της ψηφιακής οικονομίας. Λίγο ως πολύ υποστηρίζουν πως η οικονομική χρησιμότητα των στρωμάτων αυτών έχει οριστικά εκλείψει, και συνεπώς, αυτό που μπορεί να γίνει είναι να τους επιτραπεί η παρασιτική ένταξη στα υπόγεια του θαυμαστού νέου κόσμου με την χορήγηση ενός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος μαζί μ’ έναν συνδυασμό άλλων μικροεπιδομάτων. Είναι τα μεσαία στρώματα που θα κληθούν να πληρώσουν για την υλοποίηση αυτής της πολιτικής, καθώς οι ελίτ της τεχνολογίας και της γνώσης ξέρουν πως να χειρίζονται τα εισοδήματά τους με τέτοιον τρόπο ώστε να δραπετεύουν από τις εθνικές φορολογίες.
Το νέο κοινωνικό ρήγμα είναι αγεφύρωτο ακριβώς διότι καταλήγει στο να προσλάβει υπαρξιακές διαστάσεις. Οι κερδισμένοι του παιχνιδιού δεν είναι μόνο πλούσιοι αλλά και woke, πιστεύουν ότι όσοι ζουν από κάτω τους είναι «βίαιοι βρώμικοι και κακοί», γεννημένοι με το στίγμα προπατορικών αμαρτιών που φέρουν μέσα τους όλοι οι πολιτισμοί και τα έθνη της Δύσης (συστημικός ρατσισμός, πατριαρχία και διαπόμπευση του άλλου). Την ίδια στιγμή, η διαφοροποίηση ολοένα και περισσότερο τείνει και προς το ανθρωπολογικό πεδίο καθώς οι ελίτ πειραματίζονται με διάφορες εκδοχές “τεχνολογικά επαυξημένου ανθρώπου”.
Ένα τέτοιο σενάριο εξέλιξης είναι πιθανό, αλλά όχι αναπόφευκτο· στο ενδεχόμενο υλοποίησής του, οι τάσεις διάλυσης και κατακερματισμού των δυτικών κοινωνιών θα επιταθούν, κάτι που θα επιτρέψει στις δυνάμεις της Ευρασίας να εντείνουν τον υβριδικό πόλεμο εναντίον τους.
Ωστόσο υπάρχει και μια άλλη εκδοχή. Η πολιτική ανατρέπει την αυθόρμητη τάση των τεχνολογικών μετασχηματισμών, και την χειραγωγεί προς μια θετική κατεύθυνση.
Μια γενναία εκπαιδευτική μεταρρύθμιση αποκαθιστά την αξία της κλασικής παιδείας ως προς τη διαμόρφωση κριτικής σκέψης, και παράλληλα αναβαθμίζει την τεχνική παιδεία για να επιτρέψει στην καλλιέργεια των νέων δεξιοτήτων. Η κοινωνική κινητικότητα και συνοχή επανέρχονται, καθώς οι μεσαίας τάξεις ισχυροποιούνται από την ανάδυση νέων δυναμικών στρωμάτων τεχνιτών και κογκνιτάριων (εργαζόμενων της γνώσης).
Τα στρώματα αυτά, αποτελούν –όπως ήδη συμβαίνει με την εθνική αντίσταση των Ουκρανών ενάντια στην εισβολή και την επέλαση του “ρωσικού κόσμου”– και σημείο αναφοράς ενός πατριωτισμού νέου τύπου. Που συνδυάζει αιτήματα υπεράσπισης της εθνικής ταυτότητας και κυριαρχίας, με την ευρωπαϊκή προοπτική, την δημοκρατία και το κράτος δικαίου.
Ένα νέο πολιτικό-κοινωνικό ρεύμα μικρών και μεσαίων δημιουργικών δυνάμεων, σε συμμαχία με διανοούμενους που δεν έχουν προσβληθεί από την ασθένεια της διαχωριστικής ιδεολογίας, και κομμάτια των επιχειρηματικών τάξεων που συνομολογούν ως προς την επανατοπικοποίηση της παραγωγής, είναι σε θέση να παρέμβουν και να σώσουν την παρτίδα· που μέχρι τώρα φαίνεται πως θα συνεχίσει να συντηρεί αυτήν την ευρύτερη τάση πτώσης ολάκερου του δυτικού κόσμου, και παράλληλης ανάδυσης των Ευρασιατικών ολοκληρωτισμών.