Η Ευρωπαϊκή Ένωση εν μέσω γεωπολιτικών και ενεργειακών εξελίξεων συνεχίζει τη δράση της για τη διασφάλιση ενός βιώσιμου ενεργειακού μέλλοντος. Χαρακτηριστικό άλλωστε παράδειγμα της στενής σύνδεσης γεωπολιτικών εξελίξεων και ενεργειακής πολιτικής αποτελεί και η πρόσφατη αποσύνδεση των τριών χωρών της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία) από το ρωσικό δίκτυο ενέργειας, και η σύνδεσή τους με το Ηπειρωτικό Ευρωπαϊκό Δίκτυο.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Ευρώπη καλείται να διανύσει μια μεγάλη απόσταση για να πετύχει τους φιλόδοξους στόχους της. Πρόσφατα παρουσίαστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μια σημαντική πρωτοβουλία ονόματι Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας (“Competitiveness Compass”), η οποία επικεντρώνεται σε τρεις βασικούς τομείς: την καινοτομία, την απαλλαγή από τον άνθρακα και την ασφάλεια.
Η Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης βασίστηκε σε συστάσεις της πρόσφατης έκθεσης του Mario Draghi, η οποία διαπίστωσε, μεταξύ άλλων, την ύπαρξη ενός διαρκούς χάσματος στην ανταγωνιστικότητα μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και εμπορικών εταίρων σε επίπεδο τιμών ενέργειας. Το χάσμα φυσικά δεν αποτελεί πρόσφατη εξέλιξη, αποτέλεσε σημείο συζήτησης ήδη από τις αρχές του 2000, ενώ επιδεινώθηκε τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης και του Ρωσο-Ουκρανικού πολέμου.
Η Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα οδικό χάρτη προκειμένου να ενισχυθεί αφενός η ανταγωνιστική θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη, αφετέρου να διασφαλισθεί η πρόσβαση σε καθαρή και οικονομικά προσιτή ενέργεια σε όλους τους ευρωπαίους. Για να κερδηθεί το στοίχημα της αύξησης της ανταγωνιστικότητας, η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει προτίστως να αντιμετωπίσει το ζήτημα του υψηλού ενεργειακού κόστους. Οι τιμές της ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σημαντικά υψηλότερες σε σχέση με τους ανταγωνιστές της (ΗΠΑ ή Κίνα) αλλά και μεταξύ των ίδιων των Κρατών-Μελών της, πρόβλημα το οποίο διαχέεται σταδιακά σε όλη την οικονομία, αρχής γενομένης από ιδιαίτερα ενεργοβόρους κλάδους της παραγωγής.
Μία από τις βασικές προτεραιότητες στην οποία εστιάζει η Επιτροπή είναι η στρατηγική για την απανθρακοποίηση. Στα πλαίσια της πρωτοβουλίας Πυξίδα Ανταγωνιστικότητας και της ξεχωριστής «Καθαρής Βιομηχανικής Συμφωνίας» αναμένεται να ανακοινωθεί το Σχέδιο Δράσης για Προσιτή Ενέργεια στο τέλος του Φεβρουαρίου. Το Σχέδιο Δράσης για το ενεργειακό κόστος θα αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο για να επιτευχθεί η πρόσβαση των Κρατών-Μελών σε οικονομική και προσιτή ενέργεια.
Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα πληροφορίες, θα επιτραπεί στα κράτη-μέλη να θεσμοθετήσουν στοχευμένα μέτρα για την προστασία των καταναλωτών με σκοπό την βραχυπρόθεσμη μείωση του ενεργειακού κόστους, το οποίο στις επιμέρους εθνικές αγορές έχει αυξηθεί εξαιτίας του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, των ευρύτερων γεωπολιτικών εντάσεων και της ενεργειακής κρίσης και εν τέλει της έλλειψης ουσιαστικής ενοποίησης της ενωσιακής αγοράς ενέργειας.
Σε πιο μακροπρόθεσμο επίπεδο, προβλέπεται η αναβάθμιση των δικτύων, η ενίσχυση σύγχρονων και ανθεκτικών ενεργειακών υποδομών, η περαιτέρω προώθηση καθαρών πηγών ενέργειας και η επιτάχυνση του εξηλεκτρισμού. Η Επιτροπή αναμένεται επίσης να ανακοινώσει τη βελτίωση της εποπτείας για την ενίσχυση του ανταγωνισμού στις αγορές φυσικού αερίου, την παροχή κινήτρων για την αποσύνδεση των λιανικών λογαριασμών ενέργειας από τις τιμές των ορυκτών καυσίμων, την αντιμετώπιση του μη ενεργειακού σκέλους των λογαριασμών ενέργειας, την κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων. Μέσω αυτής της δράσης, βιομηχανικοί καταναλωτές και νοικοκυριά θα αποκτήσουν την ευκαιρία να έχουν πρόσβαση σε φθηνή ενέργεια.
Όσο βέβαια οι εξελίξεις τρέχουν, ενόψει και των μέχρι τώρα αποτελεσματικών πολιτικών του Προέδρου Τραμπ για την ενίσχυση της θέσης των ΗΠΑ στο διεθνές ενεργειακό σκηνικό, η Ευρώπη φαίνεται να βρίσκεται σε μια κατάσταση αναμονής για το πως θα αντιδράσει. Μία απο τις πιθανές επιπτώσεις του αργού βηματισμού της είναι να οξυνθεί ακόμα περισσότερο η υπάρχουσα διαμάχη, εντός των ευρωπαϊκών κύκλων, μεταξύ των υποστηρικτών της πράσινης μετάβασης και αυτών που την αμφισβητούν ή τουλάχιστον προτεραιοποιούν την ανάγκη συγκράτηση των τιμών ακόμα και εάν αυτή έρχεται σε βάρος της ενεργειακής μετάβασης. Μένει φυσικά να διαπιστωθεί εάν η ευρωπαϊκή αδράνεια θα οδηγήσει σε ένα ακόμα κύκλο θεωρητικών προσεγγίσεων και άκαρπων συζητήσεων, καταστροφικών για το ευρωπαϊκό ενεργειακό παρόν και μέλλον.
Η χώρα μας ως υπέρμαχος του πράσινου μετασχηματισμού αναγνωρίζεται ως πρωτοπόρος στην Ευρώπη, καθώς προωθεί συστηματικά και με σχέδιο την ανάπτυξη των ΑΠΕ, την ενίσχυση των πράσινων επενδύσεων και υποδομών και τη σταδιακή απολιγνητοποίηση. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπονται οι αδυναμίες και τα δομικά προβλήματα που υπάρχουν στην αγορά ενέργειας αλλά ούτε και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι βιομηχανίες και οι καταναλωτές λόγω της εποχιακής μεταβλητότητας των τιμών φυσικού αερίου και ηλεκτρικού ρεύματος.
Στο πλαίσιο αυτό και εξαιτίας των τελευταίων διεθνών εξελίξεων, χαρακτηριστική είναι η πρωτοβουλία της κυβέρνησης να ζητήσει την ύπαρξη μεγαλύτερης ευελιξίας στα 27 Κράτη Μέλη για την επίτευξη των στόχων της πράσινης μετάβασης, την πρόσβαση σε χρηματόδοτηση με νέους όρους, και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, χωρίς η Ευρώπη να παρεκκλίνει κατ′ ανάγκην από το βασικούς ”πράσινους” στόχους της.
*Ο Ορέστης Ομράν είναι διεθνής δικηγόρος, ειδικός σε θέματα ενέργειας και Πρόεδρος του Think Tank Synergia.