Ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός της οικονομίας Καθηγητής και πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πειραιώς ο Λάζαρος Θ. Χουμανίδης αναφέρει σχετικά με την ιστορία ότι «Η Ιστορία ομοιάζει με τον ρουν ποταμού εντός του οποίου χύνονται ως παραπόταμοι τα διάφορα γεγονότα της και τα οποία προστίθενται εις την ροήν της. Ο ποταμός της Ιστορίας διακρίνεται δια τας δυσερευνήτους πηγάς του και τας αγνώστους προς την αιωνιότητα εκβολάς του» (Χουμανίδης, 2005, σσ. 109-110).
Η ιστορία είναι ταξίδι, ταξίδι γνώσεως, αυτογνωσίας και πολιτισμού. Στην σύγχρονη εποχή παρατηρείται η συνεχής μαθηματικοποίηση της οικονομικής επιστήμης αλλά και η μετατόπιση του επιστημονικού ενδιαφέροντος προς επαγγέλματα και επιστήμες με τεχνικο-παραγωγικό και μαθηματικό υπόβαθρο. Αποτέλεσμα αυτής της τάσης είναι η παραγκώνιση μαθημάτων (για παράδειγμα στα Πανεπιστήμια) όπως της Ιστορίας Οικονομικών Θεωριών (Ι.Ο.Θ) που στοχεύουν στην προσωπική ανάπτυξη και καλλιέργεια του πνεύματος των ανθρώπων και της δημιουργίας συνθετικού, ικανού αξιολογικού και δημιουργικού πνεύματος.
Η ιστορία αναπτύσσει ένα άτομο πολύπλευρα όσο και την κοινωνία τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Η ιστορία αποτελεί τον καθρέπτη του κάθε έθνους και σε μικρογραφία του κάθε ατόμου αυτού του έθνους ή του πολιτισμού που ευρίσκεται καθώς αντανακλά την ιστορική εξέλιξη και διαδρομή της ψυχής και του «είναι» του κάθε έθνους στο χωρο-χρόνο.
Μέσω της ιστορικής εξέλιξης της οικονομικής επιστήμης και των οικονομικών θεωριών πραγματοποιείται ένα ταξίδι το οποίο διαδοχικά και σε βάθος μορφώνει, επηρεάζει και διαμορφώνει τα άτομα γνωστοποιώντας και συνθέτοντας στοιχεία από άλλους πολιτισμούς, φιλοσοφίες, κοινωνικές και θεσμικές αλλαγές καθώς και οικονομικών παραγόντων που οδήγησαν στην δημιουργία οικονομικών θεωριών.
Η αξία της Ιστορίας Οικονομικών Θεωριών είναι ότι επιτρέπει στα άτομα την κατανόηση και αναγνώριση των οικονομικών θεωριών και της συμβολής τους στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων αλλά και πολύπλευρα αναπτύσσει τους ανθρώπους μέσω της παροχής ιστορικών, οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών, θρησκευτικών, θεσμικών και πολιτιστικών γνώσεων και στοιχείων όλου του κόσμου και πως αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους και αναπτύσσουν το πνεύμα της ανθρωπότητας.
Στο παρόν άρθρο θα γίνει μία σύντομη περιγραφή/παράθεση των οικονομικών Σχολών και των ιδρυτών και σημαντικότερων εκπροσώπων της από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα με στόχο την παρουσίαση στους αγαπητούς αναγνώστες την ευρεία και μεγάλη εικόνα και αξία της Ι.Ο.Θ. τόσο για το άτομο όσο και για τον πολιτισμό και την επιστήμη και την διδασκαλία της στα Πανεπιστήμια.
Ξεκινώντας αρχικά με την ελληνική οικονομική σκέψη. Η ελληνική οικονομική σκέψη και Οικονομική Σχολή έχει ως εκπροσώπους της τον Ησίοδο, Πρωταγόρα, Κριτία, Περικλή, Ξενοφών, Πλάτων και Αριστοτέλη κατά κύριο λόγο. Η ελληνική οικονομική σχολή εξέτασε τα οικονομικά του οίκου και τα οικονομικά του κράτους ενώ έδωσε την ηθική κατεύθυνση στην οικονομία και την οικονομική πρακτική των ατόμων. Επίσης, κατά την περίοδο της Ελληνιστικής Εποχής (323 π.Χ. – 31 π.Χ.) παρατηρείται πληθώρα στοιχείων δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής (π.χ. Πτολεμαϊκό βασίλειο, βασίλειο των Αντιγονιδών).
Έπειτα την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας η σκέψη και η επιστήμη πήραν μία πιο σταθερή κατεύθυνση. Μετά τον διαχωρισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας τον 4ο αιώνα μ.Χ. σε Ανατολικό και Δυτικό τμήμα αναπτύχθηκε στο Ανατολικό τμήμα της τότε αυτοκρατορίας, στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (γνωστή ως Βυζάντιο) οι οικονομικές θεωρίες και σκέψεις των Πατέρων της Ανατολικής Εκκλησίας.
Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) συνέθεσε και θεμελίωσε το ελληνοχριστιανικό πνεύμα. Κυριότεροι εκπρόσωποι που ασχολήθηκαν και με οικονομικά ζητήματα είναι οι Πατέρες της Ανατολικής Εκκλησίας όπως οι Τρεις Ιεράρχες ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός (329-390), ο Βασίλειος ο Μέγας (330-379), ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος (345-407) και ο Γρηγόριος ο Νύσσης (335-394). Ασχολήθηκαν σημαντικά με τα οικονομικά προβλήματα της εποχής. Στην οικονομική οπτική τους είναι εμφανής ο χριστιανικός κανόνας ζωής και η χριστιανική διδασκαλία και ηθική.
Στο δυτικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αναπτύχθηκε η Σχολή των Σχολαστικών και η Σχολή της Σαλαμάνκα. Η Σχολή των Σχολαστικών ως κύριους εκπροσώπους της είχε τον Albertus Magnus (1193-1280), τον St. Thomas d’ Aquinus (1226-1274) {ελληνιστί ο Άγιος Θωμάς ο Ακινάτης}, ο Jean Dans Scotus (1274-1308) {ελληνιστί ο Ιωάννης ο Σκώτος}, ο St. Bernardinus di Siena (1380-1444) κ.α.
Για τους Σχολαστικούς η οικονομία ακολουθεί την χριστιανική ηθική ενώ οι Σχολαστικοί συγγραφείς επηρεάζονται και διαμορφώνονται από τον Αριστοτέλη ενώ οι Πατέρες της Ανατολικής Εκκλησίας από τον Πλάτωνα.
Παράλληλα με την πάροδο των ετών αναπτύχθηκε και η Σχολή της Σαλαμάνκας με κύριους εκπροσώπους της που ευρίσκονταν στην Ισπανία όπως οι Franciso de Vittoria (1492-1544) και Navarrus (1492-1586) κ.α. Η σχολή αυτή ασχολήθηκε αρκετά με νομισματικά ζητήματα και ζητήματα αξίας των τιμών.
Αυτή την ιστορική περίοδο αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη αυτές οι Σχολές ενώ στον μουσουλμανικό κόσμο αναπτύχθηκαν επίσης οικονομικές θεωρίες. Ασχολήθηκαν με οικονομικά ζητήματα ο Αλ-Τουρτουσί (1059-1126), ο Αβερρόης (1126-1198) και ο ιστορικός Ιμπν Χαλδούν (1332-1406).
Γυρίζοντας και πάλι στην Ευρώπη αναπτύχθηκαν κατά τον 15ο – 17ο αιώνα η Σχολή ή κάλλιον ειπείν οι οικονομικές θεωρίες των Εμποροκρατών που διανοίγουν την εποχή του εμπορικού καπιταλισμού. Κυριότεροι εκπρόσωποι στην Ισπανία της Εμποροκρατικής Σχολής αναδεικνύονται οι Luiz Ortiz, Damian de Olivares, Geronimo Uztariz, στην Ιταλία οι Nicollo Machiavelli, Gaspare Scaruffi, Bernardo Davanzati, Antonio Genovesi, Ferdinando Galiani κ.α., στην Γαλλία οι Malestroit, Jean Bodin, Boisguillebert κ.α., στην Αγγλία οι M.Misselden, Thomas Culpeper, G.Malynes κ.α.
Ως προς την Γερμανία και Αυστρία οι εμποροκράτες ονομάστηκαν Καμεραλιστές. Κύριοι εκπρόσωποί τους αναδείχθηκαν οι Wihelm von Schroeder, Joachin Becher και Philip Wihelm von Hoernigk. Κύρια ενασχόληση της εμποροκρατικής Σχολής ήταν το εμπορικό ισοζύγιο, η ναυτιλία, το εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο των κρατών.
Μετέπειτα ως οικονομική σχολή εμφανίστηκε η λεγόμενη Φυσιοκρατική Σχολή κατά τον 18ο αιώνα. Ιδρυτής της Σχολής ήταν ο ιατρός Francois Quesnay με σημαντικό έργο του το «Tableau Economique» (1753-1758). Έτεροι εκπρόσωποι της Σχολής είναι οι Victor de Mirabeau (1715-1789), Dupont de Nemours, Le Tronse (1713-1761) κ.α. Η κύρια ανάπτυξη της Σχολής ήταν στην Γαλλία ενώ αυτή επικεντρώθηκε σε εγχώρια ζητήματα της οικονομίας και ότι αυτή λειτουργεί και έχει ως πρότυπο την Φύση και την φυσική ροή των πραγμάτων. Κατά μία έννοια και τρόπο παρατηρείται ότι η Φυσιοκρατική Σχολή έβαλε τα θεμέλια και για την ανάπτυξη βασικών αρχών και κατευθύνσεων της Κλασσικής Σχολής.
Η δημιουργίας της Κλασσικής Σχολής εμφανίζει την δημιουργία του οικονομικού φιλελευθερισμού. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός εκπροσωπείται στην Αγγλία από τον Καθηγητή Φιλοσοφίας Adam Smith (1723-1790) ενώ και άλλοι εν Αγγλία υποστηρικτές ήταν οι Tomas Robert Malthus (1766-1834), David Ricardo (1772-1823), Naussau Senior (1790-1864), John Stuart Mill (1806-1873) κ.α.
Αργότερα αναπτύσσεται στην Αγγλία και η Σχολή του Manchester η οποία εντάσσεται στον οικονομικό φιλελευθερισμό. Στην Γαλλία ο οικονομικός φιλελευθερισμός εκπροσωπήθηκε από τον επιχειρηματία Jean Baptiste Say (1767-1832), Frederic Bastiat (1801-1850) κ.α, στην Ισπανία από τους M. de Jovellanos (1744-1811), L.Labrada (1762-1842) κ.α, στην Ιταλία από τους F.Ferrara (1810-1900), A.Scialoja (1817-1877). Κύρια θέση της Σχολής αυτής το ελεύθερο εμπόριο, η μη κρατική παρέμβαση του κράτους στην οικονομία και ο καταμερισμός της εργασίας.
Στην συνεχή πάροδο των ετών και στην συνεχή εξέλιξη των οικονομικών ιδεών εμφανίστηκε και η Μαρξιστική Σχολή ή «Επιστημονικός Σοσιαλισμός» με ιδρυτή τον Karl Marx με κύριο έργο του το Das Kapital (1867) «Το Κεφάλαιο» ενώ βασικές θέσεις του ήταν ο ιστορικός υλισμός, οι κοινωνικές και οικονομικές αντιθέσεις και αντιφάσεις που δημιουργεί ο καπιταλισμός. Άλλοι έτεροι εκπρόσωποι της μαρξιστικής σχολής ήταν ο Friedrich Engels, K.Kautsky, P.Lafargue, R.Luxembourg, V.I.Lenin κ.α. Η Μαρξιστική Σχολή άρχισε κατόπιν κάποιων ετών να διασπάται. Δημιουργήθηκαν οι κατευθύνσεις των αναθεωρησάντων με εκπρόσωπο τον Bernstein (1850-1932), οι εξελικτικοί των θεωριών του Μάρξ όπως οι Vollmars και Vanderveld και στην κατεύθυνση των Φαβιανών όπως οι Sydney, Beatrice Webb κ.α.
Επόμενη οικονομική σχολή που εμφανίστηκε ήταν η Ιστορική Σχολή με ιδρυτή τον Friedrich List ο οποίος δημιούργησε την πρώτη κατεύθυνση αυτής η οποία αναφερόταν σε ένα σύνολο οικονομικών ιδεών για την Εθνική Οικονομία ενώ η δεύτερη κατεύθυνση ήταν η Ρομαντική Σχολή του Muller. Ο F.List επικεντρώθηκε στα στάδια εξέλιξης μίας εθνικής οικονομίας ενώ υποστηρικτές του ήταν οι W.Roscher, B.Hildebrad, K.Knies κ.α. Η δεύτερη κατεύθυνση με ιδρυτή τον A.Muller εμβάθυνε στην ιστορία και ψυχολογία για να εύρη απάντηση στα οικονομικά ζητήματα.
Επόμενη Σχολή είναι η Ηδονιστική Σχολή, γνωστότερη όμως με τα ονόματά της ως Αυστριακή Σχολή ή Σχολή της Βιέννης με ιδρυτή τον Carl Menger και υποστηρικτές τους Eugen von Bohm-Bawerk, Friedrich von Wieser κ.α. Αυτή είναι η πρώτη κατεύθυνση της Ηδονιστικής Σχολής ενώ η δεύτερη κατεύθυνση είναι αυτή της Σχολής της Λωζάννης ή της Οικονομικής Ισορροπίας με ιδρυτή τον Leon Walras και Vilfredo Pareto. Κύρια εστίαση της ηδονιστικής Σχολής ήταν η διπολική αντιθετική σχέση του μέγιστου οφέλους με όσο το δυνατό μικρότερη θυσία.
Συνεχίζοντας, εμφανίστηκε λίγα έτη μετά η Νεοκλασσική σχολή όπου εστίασαν στην δημιουργική σύνθεση των οικονομικών ιδεών της Κλασσικής Σχολής και της Ηδονιστικής Σχολής. Ιδρυτής της Σχολής ήταν ο Alfred Marshall ενώ υποστηρικτές της Σχολής ήταν οι John Bates Clark, Thomas Nixon Carver κ.α.
Επόμενη Σχολή η Θεσμική Οικονομική Σχολή ή Αμερικανική Οικονομική Σχολή. Ιδρυτής της ο Thorstein Veblen. Υποστηρικτές της Σχολής αυτής ήταν οι J.R.Commons, W.C.Mitchell κ.α. Η Θεσμική Σχολή ασχολήθηκε με την ερμηνεία των οικονομικών ζητημάτων από την οπτική των μη ορθολογικών παραγόντων.
Αργότερα τα χρόνια κυλούσαν και εμφανίστηκαν θεωρίες για την αξία του χρήματος όπου αυτό οδήγησε στην Φισεριανή Σχολή με ιδρυτή τον Irving Fisher.
Παράλληλα, με ζητήματα αξίας του χρήματος ασχολήθηκε και η Σχολή του Cambridge. Κλείνοντας αργότερα εμφανίστηκε η Σουηδική Οικονομική Σχολή με τον Knut Wicksell καθώς και η Κεϋνσιανή Οικονομική Σχολή με ιδρυτή της τον John Maynard Keynes.
Συμπερασματικά, παρατηρείται ότι η πληθώρα των οικονομικών Σχολών και οικονομικών ιδεών αντανακλά και σε κάθε εποχή την εξέλιξη του ανθρωπίνου πνεύματος και της επιστήμης. Από την παραπάνω περιγραφή της ιστορικής εξέλιξης των οικονομικών Σχολών γίνεται αντιληπτό ότι όλες αυτές οι οικονομικές θεωρίες αποτελούν την αντανάκλαση και εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος στον χωρο-χρόνο προσαρμοζόμενη και στις εκάστοτε συνθήκες και ανάγκες της εποχής. Αυτή η παράθεση των οικονομικών Σχολών είχε στόχο να αναδείξει και την ποικιλία των Οικονομικών Θεωριών αλλά και τις απέραντες δυνατότητες που υπάρχουν για περισσότερη εξέλιξη των οικονομικών θεωριών και την δημιουργία νέων οικονομικών Σχολών.
Στις ημέρες μας οι νεότερες κατευθύνσεις των οικονομικών θεωριών ασχολούνται με την τεχνολογία και πληροφορική εντασσόμενες στο πλαίσιο της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech) και στην ψηφιοποίηση της οικονομίας και των ψηφιακών νομισμάτων.
Τέλος, η ιστορία βοηθά στο να κατανοηθούν οι αιτίες του παρελθόντος, οι σημερινές καταστάσεις του παρόντος που είναι προϊόντα του παρελθόντος και ο τρόπος λειτουργίας των ατόμων καθώς και την δημιουργία ενός λαμπρού μέλλοντος. Σε κάθε περίπτωση όπως είχε αναφέρει και ο Κικέρων στο έργο του De Oratore «Historia magistra vitae» που σημαίνει ότι η Ιστορία είναι η δασκάλα της Ζωής και είναι σημαντικό και υψηλοτάτης σημασίας να διδάσκεται η ιστορία κάθε επιστήμης.
Βιβλιογραφία
Χουμανίδης, Λ. Θ. (2005). Η επίδρασις της φιλοσοφίας επί της λογικής της εξελίξεως των οικονομικών δοξασιών από της αρχαιότητος μέχρι των ημερών μας. Σύγχρονη Εκδοτική.