Βαθιά, σκοτεινή και μυστηριώδης, η Λίμνη Βοστόκ στην Ανταρκτική είναι μια από τις μεγαλύτερες υποπάγιες (subglacial) λίμνες στον κόσμο: Κάποτε ήταν μια κανονική λίμνη στην επιφάνεια της ανατολικής Ανταρκτικής, ωστόσο σήμερα είναι θαμμένη σε βάθος 4 χιλιομέτρων στους πάγους κοντά στον ρωσικό ερευνητικό σταθμό Βοστόκ. Καλυμμένη εδώ και αμέτρητα χρόνια με πάγους, αποκομμένη από το φως και την επαφή με την ατμόσφαιρα, είναι ένα από τα πιο ακραία και «εξωγήινα» περιβάλλοντα που υπάρχουν στον πλανήτη.
«Η λίμνη είναι καλυμμένη με πάγους εδώ και τουλάχιστον 15 εκατομμύρια χρόνια» λέει, σύμφωνα με δημοσίευμα του Live Science, ο Μπρεντ Κρίστνερ, βιολόγος του Louisiana State University ο οποίος έχει εξετάσει πυρήνες πάγου που συνελέγησαν πάνω από τη λίμνη. Κάποιες εκτιμήσεις υποδεικνύουν ότι είναι καλυμμένη με πάγο μέχρι και 25 εκατομμύρια χρόνια, σύμφωνα με τη NASA.
Η λίμνη Βοστόκ είναι μια από τις μεγαλύτερες λίμνες γλυκού νερού που υπάρχουν στη Γη, ανταγωνιζόμενη τεράστιες λίμνες όπως η λίμνη Οντάριο στη βόρεια Αμερική, σύμφωνα με τη NASA. Έχει μήκος 240 χλμ και πλάτος 50 χλμ, και εκατοντάδες μέτρα βάθος, σύμφωνα με blog της Μπέθαν Ντέιβις, επιστήμονα ειδικής σε θέματα παγετώνων. Το νότιο τμήμα της μπορεί να έχει βάθος ενός χλμ, μα το βόρειο και το νοτιοδυτικό άκρο είναι συγκριτικά ρηχά, επισημαίνει η Ντέιβις.
Η ύπαρξη μιας μεγάλης, θαμμένης λίμνης είχε αναφερθεί ως ιδέα αρχικά τη δεκαετία του 1960, από έναν Ρώσο γεωγράφο και πιλότο που πρόσεξε τη μεγάλη, ομαλή έκταση πάγου πάνω από τη λίμνη από αέρος. Ωστόσο ήταν μόλις το 1993 που επιστήμονες επιβεβαίωσαν ότι υπάρχει, χρησιμοποιώντας ραντάρ. «Η λίμνη Βοστόκ είναι μία από τις ευκολότερες στον εντοπισμό υποπάγιες λίμνες λόγω του μεγέθους της» είπε στο Live Science ο Κρίστνερ. «Ωστόσο πιστεύω πως τα περισσότερα από τα μυστικά της εξακολουθούν να παραμένουν».
Η μόνη πηγή νερού της λίμνης είναι οι πάγοι από πάνω της, σημείωσε ο Κρίστνερ. «Από όσο γνωρίζω, δεν υπάρχουν στοιχεία για εισροή ή εκροή νερού από τη λίμνη Βοστόκ» είπε χαρακτηριστικά. Αυτή η συνεχής αναπλήρωση από τον πάγο που λιώνει σημαίνει πως το νερό στη λίμνη μπορεί να είναι σχετικά νέο, μόλις μερικών χιλιάδων ετών, σύμφωνα με κάποιες μελέτες- μα η πραγματική ηλικία του νερού της λίμνης είναι άγνωστη, όπως σημείωσε.
Ερευνητές έχουν καταγράψει/ χαρτογραφήσει το σχήμα της με τεχνικές remote-sensing. Οι βαθιές και οι ρηχές περιοχές της λίμνης χωρίζονται από μια κορυφογραμμή. Κάποιοι επιστήμονες νομίζουν ότι η κορυφογραμμή θα μπορούσε να είναι έκταση υδροθερμικής δραστηριότητας.
Η θερμότητα από τη γεωθερμική δραστηριότητα κρατά τη θερμοκρασία του νερού της λίμνης γύρω στους -3 βαθμούς Κελσίου, σύμφωνα με άρθρο του 2001 στο Nature. Η πίεση του πάγου αλλάζει το σημείο τήξης του νερού και κρατά το νερό σε υγρή μορφή παρά τις χαμηλές θερμοκρασίες, σύμφωνα με το World Atlas.
Κατά τη δεκαετία του 1990 ο Κρίστνερ ηγήθηκε μιας διεθνούς ομάδας που ανακάλυψε μικρόβια σε παγωμένο νερό που συνελέγη πάνω από την υγρή επιφάνεια της λίμνης Βοστόκ. Ανάλυση των μορφών ζωής που βρέθηκαν υπέδειξε ότι η Βοστόκ μπορεί να έχει ένα μοναδικό οικοσύστημα με βάση χημικά σε βράχους αντί για ηλιακό φως, που ζουν σε απομόνωση για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. «Οι τύποι οργανισμών που βρήκαμε υποδεικνύουν ότι αποκτούν την ενέργεια από ορυκτά παρόντα στη λίμνη και πηγές από το βραχώδες υπόστρωμα» είπε ο Κρίστνερ.
Πιο πρόσφατες μελέτες γενετικού υλικού στον πάγο έδειξαν μικρά τμήματα DNA από ένα μεγάλο εύρος οργανισμών που σχετίζονται με μονοκύτταρα πλάσματα που βρίσκονται σε λίμνες ωκεανούς και χειμάρρους. Αυτά τα ακραιόφιλα (εξτρεμόφιλα) θα μπορούσαν να μοιάζουν με ενδεχόμενες μορφές ζωής σε φεγγάρια και άλλους πλανήτες, όπως η Ευρώπη, δορυφόρος του Κρόνου.
Σε επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2013 στο PLOS One ερευνητές υπό τον Σκοτ Ρότζερς, καθηγητή βιολογικών επιστημών του Bowling Green State University, συζητούν τα χιλιάδες είδη που εντοπίστηκαν στη Λίμνη Βοστόκ μέσω αλληλούχισης DNA και RNA. Πέρα από μύκητες και δύο είδη αρχαίων (μονοκύτταροι οργανισμοί που ζουν συχνά σε ακραία περιβάλλοντα) βρέθηκαν χιλιάδες είδη βακτηρίων, περιλαμβανομένων κάποιων που συναντώνται σε πεπτικά συστήματα ψαριών, οστρακόδερμων και άλλων ειδών. Επίσης βρέθηκαν ψυχρόφιλα- οργανισμοί που ζουν σε πολύ ακραίο ψύχος, αλλά και θερμόφιλα, κάτι που υποδεικνύει την παρουσία πηγών θερμότητας βαθιά στη λίμνη. Κατά τον Ρότζερς η παρουσία τόσο θαλάσσιων ειδών όσο και ειδών του γλυκού νερού υποστηρίζει τη θεωρία πως η λίμνη κάποτε ήταν συνδεδεμένη με τον ωκεανό.
Κατόπιν δύο ετών αναλύσεων, διαπιστώθηκε πως η Λίμνη Βοστόκ περιέχει ένα μεγάλο εύρος μικροβίων, καθώς και κάποιους πολυκύτταρους οργανισμούς- και θεωρείται ότι υπάρχουν και πολλοί άλλοι οργανισμοί στη λίμνη, ανοίγοντας τον δρόμο για περαιτέρω έρευνες.