Τελικά το πιο αμφισβητούμενο Μουντιάλ ποδοσφαίρου δικαίωσε τους εμπνευστές και διοργανωτές του αλλά και δίδαξε πολλά σε πολλούς (παίκτες, προπονητές, παράγοντες, θεατές…).
Οι επικές νίκες –προκρίσεις της Ιαπωνίας και του Μαρόκου εις βάρος ομάδων που κυριαρχούσαν στο ποδοσφαιρικό στερέωμα επαναπροσδιόρισαν τα κριτήρια αξιολόγησης των ομάδων αλλά των τεχνικών του αγώνα Η παραδοσιακή κατηγοριοποίηση των ομάδων του τύπου ”Ισχυρές-αδύναμες” τείνει να αμφισβητείται και όλοι πλέον συνειδητοποιούν πως κάθε αγώνας είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος.
Τις ιδιαιτερότητες του φετινού Μουντιάλ συνέθεσαν εκτός των άλλων και οι πολιτικές παρεμβάσεις των ποδοσφαιριστών της Ιρανικής ομάδας-εναντίον του καθεστώτος της χώρας τους-αλλά και της Γερμανικής ομάδας που παρατάχθηκαν στο γήπεδο με “κλειστά στόματα” ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Κατάρ.
Η πολιτικοποίηση του ποδοσφαίρου συνιστά ένα σύνηθες φαινόμενο ,αλλά στο φετινό τα περιστατικά ήταν πολλαπλά, δημόσια και έντονα. Ήδη την ώρα που γράφεται το άρθρο ξέσπασε το σκάνδαλο Qatargate στο οποίο εμπλέκεται και η κυρία Καιλή για παράνομο χρηματισμό και διαφθορά στους κόλπους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με άμεσο εμπλεκόμενο και το Κατάρ.
Τον κύκλο των πολιτικών σχολίων και παρεμβάσεων άνοιξε ο ίδιος ο πρόεδρος της FIFA, Τζιάνι Ινφαντίνο, που χωρίς περιστροφές τόλμησε να καταγγείλει την υποκρισία των Ευρωπαίων στο θέμα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων .Ειδικότερα είπε:
“Σήμερα νιώθω Καταριανός. Σήμερα νιώθω Άραβας. Σήμερα νιώθω Αφρικανός. Σήμερα νιώθω gay. Σήμερα νιώθω άτομο με ειδικές ανάγκες. Σήμερα νιώθω μετανάστης εργάτης…”// Είμαι Ευρωπαίος. Νομίζω πως για αυτά που έχουμε κάνει εμείς οι Ευρωπαίοι τα τελευταία 1000 χρόνια, θα έπρεπε να απολογούμαστε για τα επόμενα 1000 χρόνια πριν δώσουμε μαθήματα ηθικής στους ανθρώπους”.
Το μάθημα από τους Ιάπωνες
Ωστόσο, εκείνο που μας προξένησε μεγάλη εντύπωση και μας δίδαξε πολλά είναι η συμπεριφορά τόσο των φιλάθλων της εθνικής ομάδας της Ιαπωνίας όσο και του προπονητή και των παικτών της ομάδας. Μία συμπεριφορά που δεν σχετίζεται ούτε με τον γνωστό φανατισμό των γηπέδων, ούτε με τις ύβρεις, ούτε με τις φωτοβολίδες-πυροτεχνήματα ,ούτε και με τα σκουπίδια ή και τα αποκαΐδια (μερικές φορές) των κερκίδων.
Έκπληκτοι οι θεατές και τηλεθεατές είδαν τους φιλάθλους της Ιαπωνίας μετά τον αγώνα της ομάδας τους να συλλέγουν τα σκουπίδια από τις κερκίδες αφήνοντας τον χώρο πιο καθαρό από ότι τον βρήκαν. Την ίδια συμπεριφορά-κίνηση είδαμε κι από τους ποδοσφαιριστές της Ιαπωνίας στα αποδυτήρια.
Η αρχική έκπληξή μας έγινε σε λίγο θαυμασμός και ο αρχικός θαυμασμός επώασε τον προβληματισμό μας για την δική μας συμπεριφορά σε ανάλογες συνθήκες. Ένας προβληματισμός που ενεργοποίησε τους μηχανισμούς αυτογνωσίας μας και που στο τέλος πυροδότησε τα ενοχικά μας συναισθήματα.
Σε ένα άλλο επίπεδο οδηγούμαστε σε συγκρίσεις και συλλαμβάνουμε τον εαυτό μας, την κοινωνία μας και τον “πολιτισμό” μας να υπολείπεται κατά πολύ σε θέματα σεβασμού προς το περιβάλλον και την ανθρώπινη αισθητική.
Βέβαια, όλοι γνωρίζουμε την πειθαρχία των Ιαπώνων τόσο στον χώρο εργασίας-ανθρώπινες μηχανές-όσο και στους κανόνες και αξίες που διέπουν την κοινωνική του ζωή. Οι δρόμοι, το μετρό,τα αεροδρόμια, τα δημόσια κτήρια, η αγορά και το περιβάλλον αποτελούν τους αδιάψευστους μάρτυρες της κοινωνικής ευταξίας που χαρακτηρίζει τόσο τον ιδιωτικό όσο και τον δημόσιο χώρο της Ιαπωνίας. Ένα ξεχασμένο σε κάποια θέση του πορτοφόλι metro ίσως να μην αποτελεί και αντικείμενο ιδιοποίησής του-κλοπής από κανέναν.
Αν είναι, όμως, κάποια συμπεριφορά των Ιαπώνων φιλάθλων που μάς ξάφνιασε ήταν και οι πανηγυρισμοί τους στην πρωτεύουσα της χώρας τους μετά την νίκη επί της Γερμανίας. Οι πανηγυρισμοί, δηλαδή, δεν προκάλεσαν κυκλοφορικό χάος-κομφούζιο γιατί απλούστατα σέβονταν το “πράσινο” των οδηγών ή των πεζών (σηματοδότες) και περιορίζονταν στα πεζοδρόμια.
Η αξία της παραπάνω συμπεριφοράς καθίσταται πιο εναργής και ακαταμάχητο τεκμήριο της παιδείας των πολιτών της Ιαπωνίας, αν ανακαλέσουμε στην μνήμη μας παρόμοια φαινόμενα όπου μία ομάδα φιλάθλων ή απεργών αποκλείει βασικές αρτηρίες και δρόμους της πρωτεύουσάς μας. Μόνον μελαγχολία μπορούμε να νιώσουμε.
Παιδεία και Πολιτισμός
Ίσως όλες οι παραπάνω συμπεριφορές των Ιαπώνων φιλάθλων και όχι μόνον να ερμηνεύονται από του Έλληνες ως υπερρεαλιστικές αφού απέχουν πολύ από τον δικό τους “πολιτισμό”. Δυστυχώς ο “πολιτισμός” μας σε όλες τις εκφάνσεις του χτίστηκε πάνω στο ναρκισσιστικό μας Εγώ, το αρπακτικό και αντικοινωνικό. Ένα Εγώ που υπερασπίζεται με περισσό πάθος τον ιδιωτικό του χώρο και αδιαφορεί πλήρως για τον δημόσιο. Τρέφεται με άλλα λόγια ο Homo idiot σε αντιδιαστολή με τον Homo Politicus που θέτει ως κέντρο του ενδιαφέροντός του τα κοινά…
Για τον Έλληνα ο δημόσιος και ο ιδιωτικός χώρος είναι δύο ξεχωριστοί-ίσως και εχθρικοί-κύκλοι και όχι υπάλληλοι όπως θα έπρεπε. Στις κοινωνίες με πολιτισμό και παιδεία το γενικό συμφέρον-ευρύτερος κύκλος-προηγείται οντολογικά και αξιολογικά από το ατομικό συμφέρον-υπάλληλος κύκλος.
Δείκτης πολιτισμού και παιδείας ενός λαού είναι η φροντίδα και η διακονία του γενικού καλού. Ο σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον, η πειθαρχία στις κοινωνικές αρχές και αξίες, η αναγνώριση και αποδοχή της μοναδικότητας του συνανθρώπου και η ελευθερία- ευκαιρίες στην έκφραση της δημιουργικότητας συνιστούν το μωσαϊκό ενός ανώτερου και ποιοτικού πολιτισμού.
Όλα, λοιπόν, είναι θέμα και προϊόντα παιδείας. Η παιδεία ως μοχλός διαμόρφωσης των ανθρώπινων χαρακτήρων και συμπεριφορών δεν πρέπει να ασφυκτιά ούτε να ταυτίζεται υποχρεωτικά με την σχολική εκπαίδευση. Η παιδεία ως ευρύτερη έννοια παρέχεται από παντού: Οικογένεια, θεσμοί, νόμοι, ΜΜΕ, ήθος πολιτικών και κοινωνικές δράσεις.
Η συμπεριφορά των Ιαπώνων φιλάθλων δεν συνιστά ένα αυτοφυές-γονιδιακό γνώρισμα, αλλά προϊόν μιας πολύχρονης παιδείας με κέντρο τον σεβασμό του δημόσιου χώρου. Τίποτα δεν αλλάζει και δεν χτίζεται χωρίς προσπάθεια και επιμονή.
Βλέποντας και ξαναβλέποντας τους Ιάπωνες φιλάθλους και ποδοσφαιριστές να καθαρίζουν τις κερκίδες και τα αποδυτήρια θυμήθηκα μία σκηνή σε δημόσιο σχολείο που ως καθηγητής της τάξης προέτρεπα τους μαθητές μου να διατηρούν την αίθουσα καθαρή. Η απάντηση ενός μαθητή ήταν αποκαλυπτική της νοοτροπίας και της παιδείας της ελληνικής κοινωνίας. Παραθέτω αυτούσιο τον διάλογο για εξαγωγή συμπερασμάτων.
- “Παιδιά παρακαλώ πολύ να διατηρείτε την αίθουσα καθαρή. Έτσι σέβεστε και την εργασία της καθαρίστριας”.
- Μαθητής: “ Μα κύριε αυτή είναι η δουλειά της. Γι αυτό φορολογούνται οι γονείς μας για να πληρώνονται οι καθαρίστριες”.
Η δική μου η απάντηση ήταν μία απορία μία απέραντη σιωπή…Πώς να απαντήσεις και τι να πεις σε μία τέτοια σκέψη και νοοτροπία;
Μια βαθιά υπόκλιση
Διαβάζοντας και βλέποντας την βαθιά υπόκλιση του Ιάπωνα προπονητή της εθνικής ομάδα Χατζίμε Μοριγιάσου προς τους φιλάθλους και την θερμή αγκαλιά του (παρηγορία) στον ποδοσφαιριστή Καορού Μιτόμα μόνο θαυμασμό μπορείς να νιώσεις και μια ατέλειωτη μελαγχολία για τα “καθ ημάς”.
Άλλη χώρα, άλλα έθιμα, άλλη παιδεία, άλλος πλανήτης, άλλοι άνθρωποι. Οι μπλε σαμουράι μάς δίδαξαν πολλά και με τις νίκες τους και με τις ήττες τους. Πολιτισμός και ευγένεια συμβαδίζουν στους Ιάπωνες. Έχουν τον δικό τους κώδικα πολεμικών τεχνών (Bushido) που τον μεταφέρουν και στις κοινωνικές και διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Μπορεί η μίμηση να είναι κάτι αρνητικό, αλλά ας παραμερίσουμε για λίγο αυτό το στερεότυπο κι ας πάρουμε κάτι ως άτομα και λαός από του Ιάπωνες.
*Το τρόπαιο αυτής της διοργάνωσης είθε να το κατακτήσει η καλύτερη ομάδα στον τελικό. Ωστόσο το τρόπαιο-χρυσό μετάλλιο του Ήθους, της ευγένειας και του πολιτισμού το έχουν ήδη κατακτήσει οι Ιάπωνες Φίλαθλοι.