Τις τελευταίες ημέρες, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην Ισπανία, διακινείται μια άκρως ανησυχητική ”είδηση”, πως υπάρχει πρότασή του ισπανού Υπ.Πολιτισού προς το Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης να αποσυρθεί ένας από τος πίνακες-αριστουργήματα της μόνιμης έκθεσης του. Πρόκειται για το παγκοσμίως γνωστό πίνακα του αρχιμάστορα του ισπανικού Μπαρόκ, Ντιέγκο Βελάθκεθ “Las Meninas”- 1656 (Οι Δεσποινίδες επί των Τιμών).
Ο λόγος που προβάλλεται από τους οι χρήστες στα social media είναι πως ο πίνακας προωθεί το μίσος καθώς σε αυτόν εικονίζονται δύο άτομα με περιορισμένη σωματική ανάπτυξη, δηλαδή με νανισμό. Κάνουν μάλιστα λόγο για ”έγκλημα μίσους”.
Αρχικά, θα πρέπει να ξεκαθαριστεί πως ο Υπουργός Πολιτισμού της Ισπανίας, ξεκαθάρισε πως δεν έχει ληφθεί καμία τέτοια απόφαση. Ωστόσο, όπως αναφέρει το Euronews, αυτό που σχεδιάζεται να γίνει είναι, τόσο στο Μουσείο Πράδο όσο και άλλα στην Ισπανία, είναι η αλλαγή των περιγραφών σε ορισμένα έγγραφα προκειμένου να απαλλαγούν από όρους που θεωρούνται προσβλητικοί.
Συγκεκριμένα οι ισπανικοί όροι για «νανισμός», «ανάπηρος», «σύζυγος του» και «παχυσαρκία», αφαιρούνται και αντικαθίσταται από λέξεις ή φράσεις που θεωρούνται περισσότερο περιληπτικές που προωθούν την ισότητα και λιγότερο σεξιστικές.
Το εντυπωσιακό βέβαια είναι πως αυτή η ανάρτηση (που πλέον έχει χαρακτηριστεί ως hoax) αν και έγινε από έναν λογαριασμό στο X που ξεκάθαρα δηλώνει πως είναι χιουμοριστικός έτυχε πολύ μεγάλης ανταπόκρισης. Πολλοί χρήστες αναπαρήγαγαν αβίαστα την ανάρτηση με σχόλια που υποστήριζαν μάλιστα την υποτιθέμενη απόφαση απομάκρυνσης του πίνακα. Φυσικά υπήρχαν και πολέμιοι που κατήγγειλαν τις δράσεις της cancel culture.
Ίσως βέβαια, η ευκολία να ”πιστέψει” κανείς πως η ”είδηση” ήταν αληθής και ακριβής, να οφείλεται στο γεγονός πως πολλά έργα τέχνης, ταινίες κλπ έχουν πέσει θύματα ”ακύρωσης” στο πλαίσιο μιας άκριτης, πολύ συχνά λανθασμένης ανάγνωσης ενός έργου και λανθασμένης αντίληψης περί Τέχνης.
Τι συμβαίνει με τον πίνακα του Βελάθκεθ
Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον πίνακα Las Meninas του κορυφαίου ισπανού ζωγράφου, η σύνθεσή του μεταφέρει τον θεατή σε ένα δωμάτιο στο βασιλικό Αλκαθάρ της Μαδρίτης, επί βασιλείας του Φιλίππου Δ′ και οι φιγούρες που ξεχωρίζουν είναι υπαρκτά πρόσωπα της αυλής. Εξάλλου ο ζωγράφος ήταν καλλιτέχνης της αυλής του βασιλιά της Ισπανίας.
Στο κέντρο βρίσκεται η ινφάντα Μαργαρίτα Τερέζα (κόρη του βασιλικού ζεύγους), και πλάι της δύο δεσποινίδες επί των τιμών -εξ ου και η ονομασία του πινάκα-ενώ στην όλη πολυπρόσωπη σύνθεση υπάρχουν και δύο βραχύσωμα άτομα (οι νάνοι).
Πρόκειται για μέλη της ισπανικής αυλής και συγκεκριμένα είναι η Αυστριακή, Μαρία Μπαρμπολα και ο Ιταλός Νικολα Παρτουσάτο ενώ είναι εμφανές στον πίνακα πως αντιμετωπίζονται από τον ζωγράφο ισότιμα με όλους τους άλλους και σε καμία περίπτωση η απόδοσή τους στον καμβά δεν εγείρει θέματα αποκλεισμού, χλεύης κλπ. Αντιθέτως είναι τόσο φυσικά ενταγμένοι στην σύνθεση όσο φυσικά ενταγμένοι ήταν και στην ισπανική αυλή (κάτι πολύ σύνηθες γενικότερα στις βασιλικές αυλές της Ευρώπης).
Ο πίνακας, είναι από αυτούς που έχουν αναλυθεί περισσότερο από κριτικούς και ιστορικούς τέχνης, που φυσικά όλοι συμφωνούν πως πρόκειται για ένα αριστούργημα της Δυτικής Τέχνης, για μια σειρά από πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και πρωτοτυπίες που παρουσιάζει.
Αρχικά εντυπωσιάζει το μέγεθός του (318x276) και η πολυπρόσωπη όσο και πολυσύνθετη σύνθεσή του.
Ένα δε από τα πολύ ξεχωριστά χαρακτηριστικά του είναι πως αν προσέξει κανείς από μακριά, ο ζωγράφος μοιάζει να έχει ”αιχμαλωτίσει” την στιγμή όπως θα γινόταν σε μια φωτογραφία ενώ αρκετοί από τους πρωταγωνιστές κοιτάζουν προς τον θεατή και άλλοι αλληλεπιδρούν μοιάζοντας να αδιαφορούν γι′ αυτόν.
Ο Βελάθκεθ μάλιστα έχει ζωγραφίσει και τον εαυτό του στον πίνακα και φαίνεται ξεκάθαρα, καταλαμβάνοντας σημαντικό μάλιστα μέρος του, να εργάζεται πάνω σε έναν μεγάλο καμβά. Δεν τον κοιτάζει όμως, αλλά μοιάζει να καρφώνει με το βλέμμα του τον θεατή. Αυτό το στοιχεία αυτο-αναφορικότητας δεν συνηθιζόταν στην εποχή του.
Ο δε βασιλιάς και βασίλισσα μοιάζουν να έχουν δευτερεύοντα ρόλο, αφού διακρίνονται ως αντανάκλαση σε έναν καθρέφτη. Ουσιαστικά όμως είναι σαν να βρίσκονται εκτός εικονιζόμενου χώρου όπως και οι θεατές.