Έγραφα πρόσφατα για τα σκάνδαλα που ταλανίζουν την πανεπιστημιακή κοινότητα [1] και, όσο τα σκέφτομαι, τόσο μου φαίνονται, στην ουσία τους, πανομοιότυπα με τις λοιπές κακοδαιμονίες που αντιμετωπίζουμε καθημερινά. Αυτό δεν είναι αξιοπερίεργο, καθώς το πανεπιστήμιο δεν είναι παρά κομμάτι της από χρόνια σαραβαλιασμένης κρατικής μηχανής, θύμα μιας διαλυμένης οικονομίας, και καθρέφτισμα μιας κοινωνίας που ασθμαίνει. Οι διαπιστώσεις αυτές, βέβαια, δεν αποτελούν συγχωροχάρτι. Το ότι το κλήμα είναι στραβό δε σημαίνει ότι θα αφήνουμε τους γαϊδάρους να τρώνε όλοι μαζί τ’ αμπέλι, εσαεί.
Τα όρια των ευθυνών
Οφείλουμε σαν γονείς να προστατέψουμε τα παιδιά μας, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι το πρόβλημα θα το λύσει ο καθένας στο σπίτι του. Οφείλουμε σαν εργαζόμενοι να καταγγέλλουμε την αυθαιρεσία αλλά αυτό δε σημαίνει ότι το πρόβλημα είναι απλά διοικητικό. Οφείλουμε σαν δάσκαλοι να στηρίξουμε τα υγιή στοιχεία του εκπαιδευτικού μας συστήματος αλλά αυτό δεν κάνει το πρόβλημα συντεχνιακό. Οφείλουμε σαν δικαστές να εντοπίσουμε και να πατάξουμε την ανομία, αλλά δεν είναι δυνατόν όλα να λύνονται στα δικαστήρια και όλες οι παραβατικές συμπεριφορές να αποτιμώνται σε πρόστιμα και μέρες φυλάκισης. Οφείλουμε σαν πολίτες να ενημερωνόμαστε και να έχουμε και να εκφράζουμε άποψη, αλλά ούτε οι εκλογές, ούτε οι ‘επαναστάσεις’ στο Facebook, ούτε τα συλλαλητήρια φαίνεται να έδωσαν λύσεις. Οι ευθύνες είναι ταυτόχρονα ατομικές, συλλογικές και θεσμικές. Αν δεν τις αναλάβουμε θα μένουμε εσαεί
«Mες την υπόγεια την ταβέρνα,
μες σε καπνούς και σε βρισές» [2].
Ας πάρουμε, λοιπόν, τις αντιγραφές στις εξετάσεις σαν μελέτη περίπτωσης (case study) του πώς κατανέμονται οι ευθύνες για τα κακώς κείμενα και ας δούμε τι μαθήματα μπορούμε να αντλήσουμε από αυτή. Πιστεύω πως πολλά από τα ζητήματα που αναδεικνύουν οι αντιγραφές ανήκουν στη σφαίρα ενδιαφέροντος (circle of concern) όλων μας. Είναι πράγματα που μας πονάνε αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι άμεσα για να τα αλλάξουμε. Οι πολύ επιτυχημένοι άνθρωποι τα παρακολουθούν αυτά αλλά δεν εστιάζουν πάνω τους. Δίνουν ενέργεια εκεί που πιάνει τόπο [3]. Ο καθένας μπορεί να βρει ότι κάποια ζητήματα, όμως, εμπίπτουν στη σφαίρα επιρροής του (circle of influence ), είναι δηλαδή πράγματα που μπορεί να τα αλλάξει αν το αποφασίσει [3]. Κι έτσι, κάτι ο ένας, λίγο ο άλλος, αλλάζει ο κόσμος.
“...τα πτυχία από τα τραπεζάκια είναι πτυχία που δεν κάνουν ούτε για να τυλίγουμε σουβλάκια, οπότε, οι νέοι που τα έλαβαν ορθώς είναι άνεργοι, υποαπασχολούμενοι και κακοπληρωμένοι”
Οι γονείς δείχνουν στα παιδιά τους πως να πορεύονται
Αν αποφασίζουμε εμείς πότε θα σταματήσουμε και πότε θα περάσουμε το κόκκινο φανάρι κρατώντας το παιδάκι μας απ’ το χεράκι, το παιδάκι θα μεγαλώσει και θα εφαρμόζει επιλεκτικά τους κανόνες. Δεν είναι δυνατόν να γράφουμε το παιδί μας σε δημόσιο σχολείο με το λογαριασμό της ΔΕΗ του κουμπάρου και μετά να περιμένουμε ότι δεν θα παραδώσει την εργασία του κουμπάρου για δική του. Όταν το υπουργείο ορίζει ότι «οι μαθητές δεν επιτρέπεται να έχουν στην κατοχή τους κινητά τηλέφωνα εντός του σχολικού χώρου» [4] αλλά αφήνουμε το παιδί μας να πάει σχολείο με το τηλέφωνο στην τσέπη επί χρόνια είναι λογικό ότι όταν θα του πουν να απενεργοποιήσει το τηλέφωνό του κατά τη διάρκεια της εξέτασης απλά δεν θα το κάνει. Τέλος, όταν προστρέχουμε στα πολιτικά γραφεία για ρουσφέτια αυτόματα κατευθύνουμε τα παιδιά μας στα κομματικά τραπεζάκια για να περάσουν τα μαθήματα.
Και βέβαια, τα πτυχία από τα τραπεζάκια είναι πτυχία που δεν κάνουν ούτε για να τυλίγουμε σουβλάκια, οπότε, οι νέοι που τα έλαβαν ορθώς είναι άνεργοι, υποαπασχολούμενοι και κακοπληρωμένοι. Κατά τον Αγά και το πεσκέσι, έτσι δεν είναι;
Οι καθηγητές οδηγούν τους φοιτητές στα στραβοπατήματα
Δε θα ξεχάσω τον Καθηγητή που γελούσε με το ότι έβαλε σε δύο συνεχόμενες εξετάσεις την ίδια άσκηση με αλλαγμένα μόνο τα νούμερα και πολλοί φοιτητές έλυσαν την άσκηση με τα νούμερα της προηγούμενης εξέτασης. Δεν είναι αστείο, όμως. Όταν τα θέματα ανακυκλώνονται αενάως, γιατί ο καθηγητής δεν μπαίνει στον κόπο να γράψει καινούρια, δημιουργείται μια «φάμπρικα» αντιγραφής ή στην καλύτερη περίπτωση άκριτης και μηχανικής αποστήθισης. Το ίδιο συμβαίνει όταν, για τη διευκόλυνση των βαθμολογητών, οι εξετάσεις, είναι τυποποιημένες, επαναλαμβανόμενες, και βασισμένες στην απομνημόνευση χωρίς να απαιτούν συνδυαστική ή κριτική σκέψη.
“Η εφ’ άπαξ γραπτή εξέταση είναι μια από τις πολλές μεθόδους αξιολόγησης της επίτευξης των μαθησιακών στόχων και η πιο αδύναμη μεθοδολογικά μια που ο χαρακτήρας της είναι στη βάση του τιμωρητικός και αυτή είναι ξεκομμένη από τη μαθησιακή διεργασία.”
Την κατάσταση αυτή επιτείνει και η τυραννία του συγγράμματος: του ενός και μοναδικού για κάθε μάθημα βιβλίου, το οποίο επιβάλλεται – στους φοιτητές αλλά, συχνά, και στους καθηγητές που προσδοκούν σε μονιμοποίηση ή εξέλιξη - ως εξεταστέα ύλη. Το κάθε βιβλίο, περιέχει ένα πεπερασμένο αριθμό θεμάτων. Μετά από μερικά χρόνια χρήσης του ίδιου βιβλίου (έστω με κάποια περιοδικά ψευτο-φρεσκαρίσματα) τα θέματα εξαντλούνται. Έτσι, στην καλύτερη περίπτωση, τα κάθε λογής φροντιστήρια δίνουν στους πελάτες τους λυμένα όλα τα πιθανά θέματα και παράγουν πτυχιούχους - μηρυκαστές, ανίκανους να σκεφτούν δημιουργικά, να αυτενεργήσουν, και να λύσουν πρακτικά προβλήματα με τα εργαλεία της επιστήμης. Στη χειρότερη περίπτωση, πάνω στο μόνιμο σύγγραμμα στήνονται πολύ εύκολα αποτελεσματικές σπείρες μαζικών αντιγραφών [5] που παράγουν πτυχιούχους - απατεώνες, έτοιμους να γίνουν δημόσιοι υπάλληλοι που λαδώνονται και ιδιωτικοί υπάλληλοι που λαδώνουν αυτούς με τους οποίους αντέγραφαν μαζί. Με το ένα σύγγραμμα, λοιπόν, το μόνο που δεν παράγεται είναι άξιοι και ακέραιοι επιστήμονες.
Ο συνδυασμός που σκοτώνει δεν είναι η ωραία και μορφωμένη βουλευτής [6]. Είναι ο φυγόπονος καθηγητής και το επιβεβλημένο σύγγραμμα. Και δε σκοτώνει μόνο την επιστήμη αλλά και τα νιάτα. Όταν οι διαλέξεις, αντί για διαδραστικές διαδικασίες συμπαραγωγής γνώσης είναι μονότονες αναγνώσεις του συγγράμματος, οι φοιτητές χάνουν το ενδιαφέρον για το γνωστικό αντικείμενο, τη συναισθηματική σύνδεση με την αυθεντία, το θαυμασμό για το πρότυπο του επιστήμονα, και την αγάπη για τη γνώση
Το πανεπιστήμιο σπρώχνει την κοινωνία στην κουτρουβάλα
Όταν οι φοιτητές χάνουν την επαφή τους με το πανεπιστήμιο, το πανεπιστήμιο γίνεται απλά ένα εξεταστικό κέντρο. Όταν η απόκτηση του πολυπόθητου πτυχίου εξαρτάται από μια εφ’ άπαξ γραπτή εξέταση για κάθε μάθημα, τότε η κάθε εξέταση αποκτά δυσανάλογα μεγάλη σημασία. Όταν οι πόροι των Πανεπιστημίων είναι περιορισμένοι, οπότε και η επιτήρηση των εξετάσεων είναι ελλιπής, η δυνατότητα να ‘πιαστούν στα πράσα’ οι αντιγραφείς είναι μικρή. Όταν οι ποινές για την παραβατική συμπεριφορά είναι η καθυστέρηση στην απόκτηση πτυχίου [7], που ούτως ή άλλως θα αντιμετώπιζε ο αδιάβαστος φοιτητής, τότε το τίμημα της παραβατικότητας είναι αμελητέο.
Αν συνεκτιμήσουμε τη μεγάλη χρησιμότητα ( utility ) της εξέτασης με τη χαμηλή πιθανότητα να γίνει αντιληπτή η απάτη (risk ) και το χαμηλό τίμημα ( penalty rate ) της αποκάλυψής της, τότε η επιλογή της αντιγραφής είναι απόλυτα λογική. Οι παράμετροι του προβλήματος είναι ίδιες με αυτές τις φοροδιαφυγής [8]. Η θεωρία των ψυχολόγων Kahneman και Tversky (Prospect Theory ) εξηγεί πως οι άνθρωποι εφαρμόζουν κανόνες απλοποίησης των δεδομένων (heuristics), απομονώνουν κάποια από τα δεδομένα (isolation effect) και αποφασίζουν για τις πράξεις τους που εμπεριέχουν κίνδυνο με βάση την πιθανολογούμενη αξία (potential value) των απώλειών ή των κερδών [9]. Έτσι, ειδικά για τον αμοραλιστή που πέρναγε τα κόκκινα απ’ όταν έβγαινε τις πρώτες του βόλτες, η αντιγραφή είναι, δυστυχώς, η σωστή στρατηγική για να πετύχει άκοπα το στόχο του που είναι το ‘χαρτί’ και όχι η αυτοβελτίωση.
Η εφ’ άπαξ γραπτή εξέταση είναι μια από τις πολλές μεθόδους αξιολόγησης της επίτευξης των μαθησιακών στόχων και η πιο αδύναμη μεθοδολογικά μια που ο χαρακτήρας της είναι στη βάση του τιμωρητικός και αυτή είναι ξεκομμένη από τη μαθησιακή διεργασία. Επειδή είναι στιγμιαία, επηρεάζεται υπερβολικά από τις περιβαλλοντικές αλλά και προσωπικές συνθήκες και συγκυρίες οπότε η αξιοπιστία της είναι περιορισμένη. Έχει επίσης από τη φύση της μικρή διαγνωστική ικανότητα, και καμία απολύτως αναπτυξιακή διάσταση. Τέλος, είναι δυνητικά διαβλητή και τα αποτελέσματά της αμφισβητήσιμα οπότε εμπεριέχει μεγάλο κίνδυνο να διαταράξει τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ αξιολογούμενου και αξιολογητή [10]. Όταν γενιές και γενιές πτυχιούχων έχουν υποστεί αυτή την τιμωρητική μορφή αξιολόγησης, είναι να απορεί κανείς που έχει αναχθεί σε ανάθεμα η αξιολόγηση στο δημόσιο [11], ιδίως στην εκπαίδευση [12];
“«...αν νομίζεις πως είσαι πολύ μικρός για να κάνεις τη διαφορά, δοκίμασε να κοιμηθείς στο ίδιο δωμάτιο μ’ ένα κουνούπι!»”
Και βέβαια, όπως ο γονιός, έτσι κι ο δάσκαλος, διαμορφώνει χαρακτήρες με την ίδια του τη ζωή και την πορεία του. Στο λογοκλόπο καθηγητή [13, 14], ο αντιγραφέας φοιτητής λέει απλά «βγάλε τη σκούφια σου και βάρα με».
Καθ’ οδόν προς τον ίσιο δρόμο
Η μόνιμη επωδός «Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!» [2] μας οδηγεί στο να σκουπίζουμε κάτω απ’ το χαλί του ριζικού κάθε μια από τις πολλές παθογένειες της σύγχρονης Ελλάδας. Αν «Φταίει ο Θεός που μας μισεί!» [2] καιρός είναι να γίνουμε αξιαγάπητοι αλλάζοντας «το κεφάλι το κακό μας!» [2] και κόβοντας «πρώτ’ απ′ όλα το κρασί!» [2] της ηττοπάθειας. Στο κάτω κάτω, όπως φέρεται να είπε ο 14ος Δαλάι Λάμα, αν νομίζεις πως είσαι πολύ μικρός για να κάνεις τη διαφορά, δοκίμασε να κοιμηθείς στο ίδιο δωμάτιο μ’ ένα κουνούπι!
Βήμα 1ο: η μάχη ενάντια στο «κόλπο»
Ο κάθε φοιτητής (αλλά και καθηγητής και υπάλληλος, και τελικά, ο κάθε νεοέλληνας) είναι ή μέσα στο «κόλπο» (και καρπώνεται τα οφέλη του), ή γύρω από το «κόλπο» (και κουτσοβολεύεται), ή έξω από το «κόλπο» (και αγωνίζεται να διασώσει όση ικμάδα βλέπουμε σ’ αυτή τη χώρα) [1].
Όσο πιο μεγάλο το «κόλπο», τόσο πιο μεγάλο το κίνητρο των μέσα να το στήσουν και των γύρω να συμμετέχουν. Άρα, πρέπει κατ’ αρχήν να εμποδίσουμε το στήσιμο του «κόλπου» και να περιορίσουμε την ελκυστικότητά του και την έκτασή του.
Η Επιστήμη της Υπηρεσίας (Service Science) μας βοηθάει σ αυτό [15]: Εντοπίζουμε τις διαδικασίες γύρω από τις οποίες μπορεί να στηθεί «κόλπο», τις οργανώνουμε σε πολλά, ποικίλα, μικρά, ελέγξιμα βήματα με σαφείς οδηγίες, ξεκάθαρα κριτήρια, και μετρήσιμα αποτελέσματα, και εστιάζουμε στον αναπτυξιακό χαρακτήρα και τη διαφάνεια των διαδικασιών. Κι αν ακόμα κάποιοι καταφέρουν να στήσουν ένα «κόλπο» δεν του επιτρέπουμε να γιγαντωθεί.
Παρεμβαίνουμε στις πιθανότητες ανίχνευσης της παραβατικότητας. Επενδύουμε πόρους στην αποτελεσματική οργάνωση των διαδικασιών, συμπεριλαμβανομένης και της αυστηρής περιφρούρησής τους. Όλα τα Πανεπιστήμια, έχουν πιά πρόσβαση σε ηλεκτρονικό σύστημα ελέγχου λογοκλοπής [16]. Πόσο δύσκολο είναι να ελέγχονται δειγματοληπτικά οι δημοσιεύσεις που δηλώνονται στην ΑΔΙΠ για την αξιολόγηση των ΑΕΙ, αλλά και όλες οι εργασίες των υπό κρίση καθηγητών και των φοιτητών;
Τέλος, αυξάνουμε τα κόστη της παραβατικότητας σε απαγορευτικά ύψη. Είναι θλιβερό να χρειάζονται η αστυνόμευση και οι τιμωρίες ακόμα και για τα αυτονόητα – όπως π.χ. το να φοράνε κράνος οι οδηγοί δίτροχων, ή να μην αφήνουμε πίσω μας σκουπίδια στην παραλία – αλλά είναι απαραίτητες μέχρι ο σεβασμός στους νόμους να γίνει εθνική συνείδηση.
Πριν πούμε «δεν γίνεται» ας δούμε τι κάνουν οι άλλοι
Ακόμα και για τα μεγαλύτερα των μεγάλων «κόλπων» - τις συμπαιγνίες στις δημοπρασίες δημοσίων έργων (collusive tendering) - υπάρχουν αποτελεσματικά συστήματα ανίχνευσης. Στον Καναδά εφαρμόζεται η θεωρία Ελληνίδας επιστήμονος [17, 18]. Στην Αυστραλία οι εταιρίες, αλλά και τα στελέχη τους, που εμπλέκονταν σε σκάνδαλα προμηθειών αποκλείστηκαν δια παντός από την αγορά και δημεύτηκαν τα προϊόντα της απάτης τους [19].
Στα Αυστραλιανά πανεπιστήμια, για παράδειγμα, ο καθηγητής πρέπει να αποδείξει ότι δεν υπάρχει υποκατάστατο του δικού του βιβλίου για να του επιτραπεί να το προσθέσει στον πλούσιο κατάλογο προτεινόμενων εγχειριδίων και αναγνωσμάτων που υποστηρίζουν το μάθημά του. Έτσι, δεν εκβιάζονται έμμεσα ή άμεσα οι φοιτητές να πληρώσουν τον καθηγητή τους για να περάσουν το μάθημα. Καμμιά γραπτή εξέταση δεν επιτρέπεται να συνεισφέρει περισσότερο από το 40% του βαθμού του μαθήματος και πρέπει να χρησιμοποιούνται τουλάχιστον τρεις διαφορετικές μορφές αξιολόγησης κατά τη διάρκεια του εξαμήνου. Η συμμετοχή στις εξετάσεις είναι υποχρεωτική για όλους τους φοιτητές που έχουν δηλώσει το μάθημα. Τα θέματα των εξετάσεων και η αντιστοίχισή τους με τους μαθησιακούς στόχους προσυπογράφονται από όλους τους καθηγητές του τομέα. Οι τελικές εξετάσεις οργανώνονται και επιτηρούνται από εξειδικευμένο προσωπικό της Μονάδας Διασφάλισης Ποιότητας (QC) και ο καθηγητής απαγορεύεται να παρέμβει στη διαδικασία. Η μαζική αποτυχία, ή το πολύ μεγάλο ποσοστό αριστούχων φοιτητών στο μάθημα επηρεάζει αρνητικά την αξιολόγηση του καθηγητή από τον προϊστάμενό του. Η απόπειρα αντιγραφής ισοδυναμεί με αποπομπή του φοιτητή από το πανεπιστήμιο.
Βήμα 2ο: η προσαρμογή στην πραγματικότητα
Όπως διαπίστωσε ο Δαρβίνος, όποιος οργανισμός δεν προσαρμόζεται απλά εξαφανίζεται. Τα πανεπιστήμιά μας, έτσι όπως πάνε, για εκεί πάνε: στη συντροφιά των δεινοσαύρων.
Οι παραδοσιακές μέθοδοι διδασκαλίας και εξέτασης μπορεί να ήταν ανεκτές από φοιτητές που είχαν φτάσει στα έδρανα μέσω των ξύλινων μονοκόμματων θρανίων. Οι φοιτητές μας σήμερα, όμως, δεν είναι απλά η γενιά του διαδικτύου, είναι η γενιά που ελέγχει την πορεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Μουντιάλ με τα δάχτυλα (αν δε με πιστεύετε ρωτήστε τους γνωστούς σας που παίζουν βιντεοπαιχνίδια…). Είναι μόνιμα σε επικοινωνία με γνωστούς, αγνώστους και διάσημους απ’ όλο τον κόσμο, ενημερώνονται, ψωνίζουν, ερωτεύονται και τσακώνονται μέσα από το κινητό τους τηλέφωνο.
Η μια μετά την άλλη, οι έρευνες πάνω στην επικοινωνία στο σύγχρονο κόσμο δείχνουν ότι η εποχή των μονολόγων έχει περάσει ανεπιστρεπτί [20, 21]. Οι άνθρωποι δεν είναι πιά παθητικοί καταναλωτές μηνυμάτων ελεγχόμενης ροής και περιεχομένου [22] αλλά συμπαραγωγοί πολύπλοκου οπτικοακουστικού περιεχομένου [20]. Κάθε λέξη και εικόνα αναπαράγεται, εμπλουτίζεται με σχόλια και προσθήκες και κυκλοφορεί ανεξέλεγκτα μέσα σε ένα πολύπλοκο οικοσύστημα ιστότοπων και ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης [23].
Ετσι τα όρια ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο ή την αλήθεια και το ψέμα θολώνουν ενώ τίποτα δεν μένει κρυφό, ή χωρίς πλήθος από δαχτυλάκια και φατσούλες. Το πεδίο της γνώσης αλλά και της κοινωνικής διάδρασης έχει μετατοπιστεί στον εικονικό, ψηφιακό χώρο. Ο κυβερνοχώρος είναι πια βαρόμετρο της μαζικής κουλτούρας, επίσημος φορέας διακυβέρνησης και, αν όχι ακόμα υποκατάστατο, σίγουρα προσάρτημα της καθημερινότητας [24]. Το πανεπιστήμιο, αλλά και το σχολείο και ένα πλήθος κρατικών δομών δεν μπορεί να μένει αγκιστρωμένο σ’ έναν αυστηρά χωροχρονικά προσδιορισμένο κόσμο.
Βήμα 3ο: η δημιουργική καταστροφή
Δεν έχει νόημα να προσπαθούμε να σύρουμε τα παιδιά μας με το ζόρι πίσω στα βάθη του προηγούμενου αιώνα. Δεν είναι άραγε σημάδι πως κάτι δεν πάει καλά με το εκπαιδευτικό μας σύστημα το ότι ένα στα τρία παιδιά είναι διαγνωσμένο με αυτισμό, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) ή διάφορες δυσ-λεξίες/αριθμησίες/γραφίες κλπ. κλπ. όταν στην Ευρώπη το ποσοστό δεν ξεπερνά το 7% [25];
Φοβάμαι ότι οι υπάρχουσες δομές παράγουν μαθητές που βαριούνται στο σχολείο, φοιτητές που διεκπεραιώνουν τις σπουδές τους σαν αναγκαίο κακό και εν τέλει άνευρους και διάφορους εργαζόμενους και υποτακτικούς και αδιάφορους πολίτες. Έτσι, καταλήγουμε με ένα αναιμικό ιδιωτικό τομέα χωρίς φαντασία και καινοτομία, ένα άκαμπτο και τυπολατρικό δημόσιο και μια κοινωνία άνευρη, αποτελούμενη από παραιτημένους ανθρώπους κλεισμένους στους ιδιωτικούς τους μικρόκοσμους. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, «πιάσαμε πάτο» και δε φαίνεται να ξεκολλάμε έτσι όπως πάμε.
Η καταστροφή και υποκατάσταση κάθε επιχειρηματικού προτύπου (business model) είναι, στα πλαίσια του υπάρχοντος συστήματος, νομοτελειακή [26]. Οι βοϊδαμαξάδες αντιστάθηκαν λυσσαλέα στο ρεύμα της εποχής τους και εξαφανίστηκαν με την εξάπλωση των σιδηροδρόμων. Η Sony, απ’ την άλλη, δεν προσπάθησε καν να σώσει το Walkman της. Παραμένει ηγέτης στην αγορά της επανεφευρίσκοντας ξανά και ξανά τον εαυτό της μέσα από τη σχεδιασμένη δημιουργική καταστροφή [27].
Ο ρόλος του δημόσιου Πανεπιστημίου είναι να παράγει και να διαχέει γνώση, ακόμα και μέσα από την ενδοσκόπησή του. Σκοπός του είναι να αλλάζει τον κόσμο προς το καλύτερο παρέχοντας ασφαλές καταφύγιο στην ελεύθερη σκέψη που αμφισβητεί το τώρα και οραματίζεται το αύριο. Για να εκπληρώσει την αποστολή του πρέπει να πάψει να είναι έρμαιο των συγκυριών και να γίνει ο φάρος της πνευματικότητας που θα μας οδηγήσει επιτέλους στο να τελειώσουμε με το
«Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα,
προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!» [2]
Αναφορές1. Ζαρκάδα, Α. Από τα αμφιθέατρα ξεκινάει το «brain drain» και…το μαύρο μας το χάλι. Huffpost To Blog 2018 08/06/2018; Available from: https://www.huffingtonpost.gr/entry/apo-ta-amfitheatra-xekinaei-to-brain-drain-kaito-maero-mas-to-chali_gr_5b1a74ace4b09d7a3d7156d2.
2. Βάρναλης, Κ. Οι Μοιραίοι. Ποιητικά 1956; Available from: http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=215&author_id=56.
3. Covey, S.R., The 7 habits of highly effective people: Powerful lessons in personal change. 2013: Simon and Schuster.
4. Μουμούρης, Ν. Χρήση κινητών τηλεφώνων στα σχολεία: Να εφαρμοστούν πιστά οι αποφάσεις. esos.gr 2017 06/10/2017; Available from: https://www.esos.gr/arthra/53204/hrisi-kiniton-tilefonon-sta-sholeia-na-efarmostoyn-pista-oi-apofaseis.
5. Ζαφειρόπουλος, Κ. «Γαλάζιο» δίκτυο αντιγραφών μέσω facebook. efsyn.gr 2018 28/04/2018; Available from: https://www.efsyn.gr/arthro/galazio-diktyo-antigrafon-meso-facebook.
6. Αυλωνίτου: Εχω τον συνδυασμό που σκοτώνει, ωραία, πολύ μορφωμένη και με πολιτικό λόγο. 2018; Available from: http://www.iefimerida.gr/news/411728/aylonitoy-eho-ton-syndyasmo-poy-skotonei-oraia-poly-morfomeni-kai-me-politiko-logo.
7. Newsroom. Τι ορίζει κανονισμός σε περίπτωση αντιγραφής στην εξεταστική! Foititikanea.gr 2017 11/09/2017; Available from: http://www.foititikanea.gr/%CF%86%CE%BF%CE%B9%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%AE%CF%82/9745-%CF%84%CE%B9-%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CE%B9-%CE%BA%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%BE%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%B3%CE%AE%CF%82-%CE%B5%CE%BE%CE%B5%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD-%CF%83%CE%B5-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF%CF%80%CF%84%CF%89%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE%CF%82.
8. Dhami, S. and A. Al-Nowaihi, Why do people pay taxes? Prospect theory versus expected utility theory. Journal of Economic Behavior & Organization, 2007. 64(1): p. 171-192.
9. Kahneman, D. and A. Tversky, Prospect Theory: An analysis of decisions under risk. Econometrica, 1979. 47(2): p. 313-327.
10. Zlatkin-Troitschanskaia, O., R. Shavelson, and H.A. Pant, Assessment of Learning Outcomes in Higher Education. Handbook on Measurement, Assessment, and Evaluation Higher Education. 2018. 686-698.
11. Γαΐτης, Φ. Γιατί αντιδρούν οι δημόσιοι υπάλληλοι στην αξιολόγηση. naftemporiki.gr 2017 26/10/2017; Available from: https://www.naftemporiki.gr/story/1288527/giati-antidroun-oi-dimosioi-upalliloi-stin-aksiologisi.
12. Το Δ.Σ της ΟΛΜΕ. ΟΛΜΕ: Προσπάθεια αξιολόγησης των εκπαιδευτικών που έχουν αποσπαστεί για άσκηση διοικητικού έργου. esos.gr 2018 14/06/2018; Available from: https://www.esos.gr/arthra/57475/olme-prospatheia-axiologisis-ton-ekpaideytikon-poy-ehoyn-apospastei-gia-askisi.
13. ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΟ ΜΕΛΩΝ ΔΕΠ: Παύση δύο μηνών σε Καθηγητή για λογοκλοπή. esos.gr 2018 10/05/2018; Available from: https://www.esos.gr/arthra/56787/peitharhiko-melon-dep-paysi-dyo-minon-se-kathigiti-gia-logoklopi.
14. Τσιγγανάς, Θ. Προσωρινή αργία σε καθηγητή ΑΕΙ για λογοκλοπή. Η Καθημερινή 2011 15/06/2011; Available from: http://www.kathimerini.gr/429284/article/epikairothta/ellada/proswrinh-argia-se-ka8hghth-aei-gia-logokloph.
15. Maglio, P.P., C.A. Kieliszewski, and J.C. Spohrer, Handbook of Service Science. 2010: Springer.
16. Λακασάς, Α. Σύστημα κατά αντιγραφών σε ΑΕΙ. Η Καθημερινή 2018 04/01/2018; Available from: http://www.kathimerini.gr/941744/article/epikairothta/ellada/systhma-kata-antigrafwn-se-aei.
17. Zarkada-Fraser, A. and R.M. Skitmore, Decisions with a moral content: Collusion. Construction Management and Economics, 2000. 18(1): p. 101-111.
18. Zarkada-Fraser, A., A classification of factors influencing participation in collusive tendering agreements. Journal of Business Ethics, 2000. 23(2): p. 269-282.
19. Royal Commission into Productivity in the Building Industry in NSW, Report. 1992, The Government of New South Wales: Sydney.
20. Zarkada, A. and C. Polydorou, You might be reputable but are you ‘Liked’? Orchestrating Corporate Reputation Co-Creation on Facebook, in Advanced Series in Management - Social Media in Strategic Management, T. Bondarouk and M.R. Olivas-Lujan, Editors. 2013, Emerald: London. p. 87-113.
21. Zarkada, A. Adapting to Survive: Facebook’s Introduction into the IMC Ecosystem. in 4th EMAC Regional Conference. 2013. St. Petersburg, Russia.
22. Clarke, D.B., Jean Baudrillard: Fatal Theories. 2009, London: Taylor & Francis.
23. Panigyrakis, G. and A. Zarkada, A philosophical investigation of the transition from Integrated Marketing Communications to metamodern meaning cocreation. Journal of Global Scholars of Marketing Science, 2014. 24(3): p. 262-278.
24. Patterson, A., Social-networkers of the world, unite and take over: A meta-introspective perspective on the Facebook brand. Journal of Business Research, 2012. 65(4): p. 527-534.
25. Βιομηχανία... διαγνώσεων παιδιών με «μαθησιακές δυσκολίες». alfavita.gr 2018 17/04/2018; Available from: http://www.alfavita.gr/arthron/ekpaideysi-ston-typo/viomihania-diagnoseon-paidion-me-mathisiakes-dyskolies.
26. Schumpeter, J.A., Capitalism, Socialism and Democracy. 1976 [1942], London: Routledge, .
27. Berman, M., All that is solid melts into air: The experience of modernity. 1983: Verso.