Στον γεωγραφικό χώρο της Ευρώπης, τα τελευταία χρόνια παρατηρεί κανείς πως η ελαχιστοποίηση στη διάθεση πόρων, η έλλειψη οράματος και η προσήλωση σε μια στείρα λαγνεία αριθμών, δεικτών και στατιστικών, έχει οδηγήσει την Παιδεία σε συρρίκνωση και ταυτόχρονα σε αλλοίωση του σκοπού της, καθιστώντας την παραγωγό τεχνοκρατών και μόνο για την κάλυψη των αναγκών του οικονομικού κυρίως κατεστημένου της. Ο πρωταρχικός όμως στόχος μιας αληθινής Παιδείας δεν μπορεί να είναι αυτός!
Μια παρηκμασμένη λοιπόν Παιδεία, πού θα μπορούσε να στηριχτεί για να αποκτήσει και πάλι την πορεία που της αρμόζει; Αφήνοντας έξω τις επιλογές των πολιτικών σχεδιασμών που δυστυχώς δεν έχουν αποδειχτεί επαρκείς και αποτελεσματικοί, δεν θα ήταν παράλογο αν στρέψει κανείς την προσοχή του στη λογοτεχνία προκειμένου να αναζητήσει τη δυναμική εκείνη που θα μπορούσε να θέσει τα θεμέλια της ουσιαστικής αλλαγής της Παιδείας. Τα εργαλεία υπάρχουν, πεζογραφία και ποίηση, μυθιστόρημα και νουβέλα, δράμα και έπος κι ένα σωρό άλλα, όλα τους είναι στη διάθεση τόσο των θεσμών όσο βεβαίως κι εκείνων που υπηρετούν την εκπαίδευση. Κυρίως όμως είναι στη διάθεση κάθε πολίτη, είτε μαθητής είναι αυτός είτε γονέας, που επιθυμεί να διδαχτεί τις ανθρώπινες αξίες, τα ανθρώπινα αισθήματα, τα πάθη, τα λάθη, τον έρωτα, τον πόλεμο, την αγάπη, την επιμονή, τον ρομαντισμό, τον ρεαλισμό αλλά και όλα όσα έχει να επιδείξει η ανθρώπινη διανόηση.
Τι κοινό μπορεί να έχει ο Οδυσσέας που ταξιδεύει για την Ιθάκη, ο Δον Κιχώτης που κυνηγά ανεμόμυλους κι εκείνο το παιδί του Λουντέμη που συνεχίζει και μετράει τ' άστρα κάθε βράδυ κοιτώντας όχι τον ουρανό, αλλά τα βιβλία που αγαπάει; Μεταφέρουν μέσα από την αφήγηση εμπειρίες από την ίδια τη ζωή καθιστώντας τες επίκτητες γνώσεις που μεταλαμπαδεύουν αυτό που μπορούμε να το χαρακτηρίσουμε ως «κοινωνική μόρφωση». Σχεδόν βιωματικά, αν καλλιεργηθεί με τον κατάλληλο τρόπο, μέσα από τη μελέτη της λογοτεχνίας μπορούν να μεταφερθούν αξίες αλλά και γνώσεις στο μυαλό και τα μάτια του αναγνώστη καθιστώντας τον πιο ώριμο και πιο καταδεκτικό σε νέες ιδέες διευρύνοντας την ίδια στιγμή τους πνευματικούς του ορίζοντες. Σχεδόν ταυτόχρονα θα συμβεί και κάτι ακόμα εξίσου χρήσιμο για την ουσία της Παιδείας, θα αρχίσει να ανδρώνεται η αμφισβήτηση αλλά και η αναζήτηση της αλήθειας, γεγονός που αυτοδικαίως θα διώξει το φόβο, τον όποιο φόβο υπάρχει μέσα στον άνθρωπο.
Η λογοτεχνία είναι εργαλείο, αυτό δύσκολα μπορεί κανείς να το αμφισβητήσει. Αρκεί, με τη στενή έννοια του όρου, να μην διδάσκεται! Δεν είναι διαχωρισμός κύριων προτάσεων από δευτερεύουσες, δεν είναι αναζήτηση επιθέτων και καλολογικών στοιχείων, δεν είναι στείρα αποστήθιση για την απόκτηση ενός καλού βαθμού στο ενδεχόμενο διαγώνισμα της εβδομάδας! Η σημασία και η σπουδαιότητά της μεταλαμπαδεύεται από εμπνευσμένους ανθρώπους, από αληθινούς Δασκάλους και μόνο από αυτούς! Μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιείται για να μπορέσει να μεταφέρει ιδέες, αξίες, απόψεις και πολιτισμό από τον ένα νου, αυτού του συγγραφέα, στον άλλον, αυτό του αναγνώστη, μαθητή εν προκειμένω. Ίσως και να ακούγεται ως υπερβολή, αλλά μαζί με τη Φιλοσοφία η διδασκαλία της λογοτεχνίας θα έπρεπε μάλλον να αποτελεί το (μοναδικό;) κύριο μάθημα γύρω από την οποία θα χτιστεί ένα σύστημα παιδείας που θα ενδιαφέρεται πραγματικά για τον Άνθρωπο και όχι για την πλήρωση τεχνοκρατικών θέσεων εργασίας (γεμίζοντας τον συναισθηματικό κόσμο των σύγχρονων πολιτών μονάχα με κενό). Μοιραία μια τέτοια ιδανική εξέλιξη θα είχε, συν τω χρόνω, μια σειρά κι άλλων ωφελημάτων, θα αναπτυσσόταν η κοινωνική αλληλεγγύη, θα αναδεικνυόταν ο πραγματικός πολιτικός διάλογος, θα ερήμωναν τα άκρα...
Είναι γνωστό πως όσο διαβάζουμε τόσο λιγότερα ξέρουμε τελικά, τούτο όμως είναι η βάση της εξέλιξης τόσο του πολιτισμού όσο και του κάθε ανθρώπου χωριστά γι' αυτό και καλό θα ήταν κατά τη γνώμη μας, εμείς οι απλοί πολίτες να πιέσουμε προς αυτή την κατεύθυνση τόσο την Πολιτεία όσο και τους θεσμούς. Αλλά ακόμα κι αν υποθέσουμε πως είναι λανθασμένη η πεποίθησή μας ότι η λογοτεχνία μπορεί και πρέπει να αποτελέσει το εφαλτήριο μα και τον κύριο πυλώνα για τη μεταμόρφωση της σύγχρονης Παιδείας κάνοντάς την ανθρωποκεντρική και πραγματικό εφόδιο για τη ζωή κάθε ανθρώπου, εμείς θα συνεχίσουμε να το πιστεύουμε και να παλεύουμε γι' αυτό, έστω κι αν καμιά φορά χρειαστεί να κυνηγάμε ανεμόμυλους ή να μετράμε τα άστρα στον άυπνο ουρανό της σύγχρονης πραγματικότητας!