Μπορεί η πρωτοβουλία Μέρκελ-Μακρόν να σώσει την τιμή της Ευρώπης, ακόμα και εάν δεν υιοθετηθεί στο σύνολο της; Μπορεί το γαλλογερμανικό σχέδιο που παρουσίασαν οι δύο ηγέτες να αλλάξει τις ισορροπίες στην Ένωση; Πριν όμως απαντηθούν αυτά θα περιμένουμε να μάθουμε αν μπορεί η πρόταση της Κομισιόν να φτάσει στη Σύνοδο Κορυφής χωρίς να έχει αλλάξει η ουσία της.
Με την πρώτη ματιά και κρίνοντας κανείς από τις αντιδράσεις των «σκληροπυρηνικών», τα δεδομένα δεν αλλάζουν εύκολα στην Ε.Ε. Κι όμως, είναι γεγονός ότι η πρωτοβουλία των δύο ηγετών έσπασε τα στεγανά της Ένωσης που εδώ και τουλάχιστον δέκα χρόνια αρνείται να αντιμετωπίσει από κοινού οποιαδήποτε κρίση.
Είναι ξεκάθαρο ότι στο μυαλό των δύο ηγετών επικράτησε το Πλατωνικό «ανάγκα και οι θεοί πείθονται» ή αυτό που αργότερα είπε ο ιδρυτής του Νεοπλατονισμού, Πλωτίνος: «Η ανάγκη είναι η μητέρα της εφεύρεσης». Η ανάγκη είναι αυτή που οδήγησε την Γερμανίδα καγκελάριο και τον Γάλλο πρόεδρο να κάνουν το βήμα μπροστά. Η ανάγκη να δείξουν ότι η Ευρώπη δεν έχασε ακόμα μια ευκαιρία.
Ποτέ άλλοτε η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είχε να αντιμετωπίσει μια κρίση που χτυπάει όλους το ίδιο. Ή σχεδόν το ίδιο. Η διαπίστωση αυτή, σε συνδυασμό με την ανάγκη των δύο ηγετών να διαφυλάξουν την υστεροφημία τους, αποφεύγοντας ο ιστορικός του μέλλοντος να τους χαρακτηρίσει «μοιραίους», τους οδήγησαν σε μια από κοινού ανατρεπτική πρόταση.
Ο πυρήνας της πρότασης τους άλλαξε τα δεδομένα που γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Η εφαρμογή της θα επέτρεπε υπό προϋποθέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση να μοιράσει τη ζημιά μεταξύ των μελών της, ώστε το βάρος να μην πέσει στις πλάτες λίγων. Ακόμα πιο προωθημένη σκέψη, σε σχέση και με την ιδέα των δύο για έκδοση κοινού χρέους, είναι ότι αυτά τα χρήματα δεν θα μοιραστούν με δάνεια αλλά με επιχορηγήσεις.
Και όχι μόνο αυτό. Οι επιχορηγήσεις αυτές δεν θα αποπληρωθούν στο ακέραιο από τα κράτη που θα τις λάβουν. Η αποπληρωμή θα γίνει από όλα τα κράτη, αναλογικά με βάση τη συμμετοχή τους στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό. Αυτό ίσως είναι και το σημείο που αρκετοί στην Ευρώπη θεωρούν ότι σε βάθος χρόνου θα αλλάξει τη ροή των πραγμάτων.
Οι αντιδράσεις
Είναι αλήθεια ότι μια τέτοια λύση πρωτίστως θα επιβάρυνε τους ισχυρούς της Ένωσης. Η Γερμανία, η Αυστρία, η Ολλανδία, όχι μόνο θα έπρεπε να σηκώσουν βάρος που δεν τους ανήκει, αλλά θα έβαζαν σε κίνδυνο τα πολύ φτηνά επιτόκια τους. Η έκδοση κοινού χρέους μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ακόμα και την άριστη αξιολόγηση που τους δίνουν οι οίκοι αξιολόγησης.
Για αυτό, από την ανακοίνωση της πρόθεσης των δύο ηγετών να υπάρξει σχέδιο στήριξης όσων έχουν πληγεί από την κρίση χωρίς να οδηγηθούν σε μνημόνια και εξευτελιστικούς όρους, μέχρι τη συμφωνία και την υλοποίηση της ιδέας, ο δρόμος είναι μακρύς και ο συμβιβασμός υπέρ των θέσεων που εκφράζουν οι «σκληροί» της Ε.Ε μοιάζει πιθανός.
Οι διαφωνίες στο προσκήνιο και οι έντονες πολιτικές και διπλωματικές διεργασίες στο παρασκήνιο είναι πολύ πιθανό στο τέλος να «καταπνίξουν» το φιλόδοξο σχέδιο των δύο ηγετών. Η Αυστρία ξεκίνησε τα «ναι μεν αλλά» προτείνοντας ένα σχέδιο που θα βασίζεται σε αυτό των δύο ηγετών, αλλά δεν θα προσφέρει επιχορήγηση και τα κεφάλαια δεν θα προέρχονται από δανεισμό της Κομισιόν. Τα δάνεια θα δοθούν με όρους, τα χρήματα θα επιστραφούν στο ακέραιο και η κάθε χώρα που θα δεσμευτεί θα υλοποιεί ένα πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που θα έχει συμφωνήσει με τους εταίρους. Μνημόνιο ή τέλος πάντων κάτι σαν Μνημόνιο.
Με λίγα λόγια, η Αυστρία έκανε το λαγό των «σκληροπυρηνικών» απορρίπτοντας επί της αρχής το Γαλλογερμανικό σχέδιο, βάζοντας το πλαίσιο για το μηχανισμό που θα συμφωνηθεί.
Το βήμα έγινε
Και όμως. Ακόμα και αν στο τέλος των διαπραγματεύσεων η πρόταση Μέρκελ και Μακρόν χαθεί κάπου μεταξύ ατερμόνων διαπραγματεύσεων, εκβιασμών και διπλωματικών ισορροπιών, η Ευρώπη θα έχει κάνει ένα (έστω και δειλό) βήμα για την αμοιβαιοποίηση του χρέους, άρα και την ουσιαστική ενοποίηση της.
Αρκεί; Σίγουρα στην προκειμένη περίπτωση δεν αρκεί. Χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία και η Ελλάδα θέλουν λύση εδώ και τώρα χωρίς να εκτοξεύσουν το χρέος τους ή να φορτωθούν με ένα ακόμα μνημόνιο. Τα κεφάλαια των 500 + 250 δισ. ευρώ δεν είναι ψίχουλα αλλά δεν είναι και τόσα ώστε να καλυφθούν πλήρως οι ανάγκες των χωρών που έχουν πληγεί από την πανδημία. Ο συμβολισμός όμως μιας τέτοιας πρότασης ίσως έχει μεγαλύτερη αξία σε σχέση με το αποτέλεσμα που θα έχει εάν ποτέ υλοποιηθεί.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει καταφέρει ακόμα να δημιουργήσει μηχανισμούς με τους οποίους θα λύνει τέτοιου είδους προβλήματα χωρίς η πραγματικότητα να ξεπερνά τις λύσεις που λαμβάνουν οι ηγέτες της. Μια πρόταση σε αντίθετη κατεύθυνση δείχνει ότι η Ε.Ε προσπαθεί.
Με αυτό σαν δεδομένο η κίνηση των δυο τάραξε τα λιμνάζοντα νερά της Ευρώπης, στέλνοντας μήνυμα ότι όλα είναι πιθανά και τελικά τίποτα δεν μπορεί να αποτελεί ταμπού. Ήταν όμως μόλις το πρώτο βήμα σε ένα μακρύ και δύσκολο δρόμο. Το σίγουρο είναι ότι ο δρόμος που άνοιξαν οι δύο δεν έχει γυρισμό, όποιος και αν είναι ο τελικός προορισμός.