Από τις 16 Σεπτεμβρίου, ένα νέο κύμα διαδηλώσεων και λαϊκών κινητοποιήσεων έχουν ξεσπάσει στο Ιράν. Αφορμή στάθηκε ο θάνατος της 22χρονης Μάχσα Αμινί κατα την διάρκεια της σύλληψης της από την αστυνομία ηθών. Η προσπάθεια καταστολής των διαδηλώσεων έχει ήδη προκαλέσει τον θάνατο τουλάχιστον 92 διαδηλωτών. Ο ηγέτης του καθεστώτος Αλι Χαμενέι, σε μια προσπάθεια αποπροσανατολισμού, κατηγόρησε τις ΗΠΑ και το Ισραήλ ως υποκινητές. Οι διαδηλωτές αντιδρούν απέναντι στον αυταρχικό χαρακτήρα του καθεστώτος και ζητούν μεταρρυθμίσεις.
Οι διαδηλώσεις στο Ιράν ξυπνούν σε ορισμένους Δυτικούς μνήμες από τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης και ελπίζουν πως η λαϊκή κινητοποίηση θα φέρει το τέλος του θεοκρατικού καθεστώτος. Ωστόσο, αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβεί.
Το θεοκρατικό καθεστώς έχει αποκτήσει σημαντική πείρα στην διαχείριση παρόμοιων αντιδράσεων. Οι διαδηλώσεις απέναντι στο καθεστώς έχουν μακρά ιστορία στο Ιράν. Από το 1999 και την φοιτητική διαδήλωση που ξεκίνησε στο πανεπιστήμιο της Τεχεράνης ως αντίδραση στο κλείσιμο της προοδευτικής εφημερίδας Σαλάμ. Έκτοτε, σημαντικές διαδηλώσεις έχουν λάβει χώρα το 2009, το λεγόμενο Πράσινο κίνημα που αντιδρούσε στην εκλογική νίκη του Αχμαντινετζάντ, το 2017, ως αποτέλεσμα των οικονομικών πολιτικών της κυβέρνησης και των αυξημένων τιμών σε βασικά προϊόντα, το 2019, εξαιτίας της ραγδαίας αύξησης των τιμών της βενζίνης, και το 2020, ως αποτέλεσμα της κατάρριψης της πτήσης 752 των Ουκρανικών αερογραμμών από τους Φρουρούς της Επανάστασης.
Σε όλα αυτά τα περιστατικά, η αντίδραση του καθεστώτος ήταν ίδια, βίαιη καταστολή των διαδηλωτών, συλλήψεις αντιφρονούντων και περιστολή της ροής πληροφοριών από και προς την χώρα. Ωστόσο, αν κλιμακωθούν περαιτέρω οι κινητοποιήσεις και ο αριθμός των θυμάτων αυξηθεί τότε ελλοχεύει ο κίνδυνος να τρωθεί η αξιοπιστία του καθεστώτος. Το πιο πιθανό σενάριο είναι η επανάληψη των γεγονότων μετά την κρίση στην πλατεία Τιανανμεν της Κίνας. Το καθεστώς θα προχωρήσει σε ορισμένες μεταρρυθμίσεις που θα έχουν στόχο να καθησυχάσουν το κοινό αίσθημα χωρίς όμως να θέσει σε κίνδυνο την σταθερότητα του καθεστώτος.
Η αντίδραση των Δυτικών στις διαδηλώσεις είναι συγκρατημένη. Ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε την υποστήριξη του προς τους διαδηλωτές. Ωστόσο, οι περισσότεροι αξιωματούχοι διατηρούν επιφυλακτική στάση όσον αφορά την επιτυχία των διαδηλώσεων.
Επιπλέον, αξίζει να αναφέρουμε πως ακόμα και αν οι διαδηλώσεις καταφέρουν να ανατρέψουν το θεοκρατικό καθεστώς δεν σημαίνει πως το Ιράν θα μεταμορφωθεί αυτομάτως σε μια δυτικού τύπου δημοκρατία. Αν αναλογιστούμε τα διδάγματα της Αραβικής Άνοιξης είναι πιθανό το καθεστώς το οποίο θα προκύψει από μια ενδεχόμενη ανατροπή της θεοκρατίας να διατηρήσει την αρνητική του στάση απέναντι στη Δύση.
***
Ο Δρ. Νικόλαος Λάμπας είναι Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Deree, Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος. Μέλους του Συμβουλίου του Institute of Global Affairs και Ερευνητής ΕΛΙΑΜΕΠ στον Τομέα Ασφάλειας και Εξωτερικής Πολιτικής.