Πρόσφατα παρουσιάστηκε από το Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών η Εθνική Στρατηγική Χρηματοοικονομικού Εγγραμματισμού για την Ελλάδα. Σε συνεργασία με τον ΟΟΣΑ, η Στρατηγική προσδιορίζει επτά τομείς προτεραιότητας, ανάμεσα στους οποίους είναι, για παράδειγμα, η προώθηση της φορολογικής εκπαίδευσης, η μείωση της υπερχρέωσης και η αύξηση των ποσοστών αποταμίευσης.
Η στρατηγική προσδιορίζει ως όραμα το εξής:
«Οι άνθρωποι που ζουν στην Ελλάδα να ενδυναμωθούν με τις γνώσεις, τις στάσεις και τις δεξιότητες για τη λήψη αποτελεσματικών οικονομικών αποφάσεων και την ασφαλή χρήση παραδοσιακών και ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, προκειμένου να βελτιώσουν την οικονομική τους ευημερία και να συμβάλουν στην χωρίς αποκλεισμούς βιώσιμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.»
Το κείμενο υποστηρίζεται από μια σειρά στατιστικών στοιχείων, κυρίως από το ίδιο το ΟΟΣΑ για τον βαθμό χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού και οικονομικής συμπεριφοράς συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Τέλος, η στρατηγική αναφέρεται στις μελλοντικές δράσεις, όχι συγκεκριμένα, που θα κρίνουν τη μακροχρόνια επιτυχία ή όχι της προσπάθειας.
Μια από αυτές είναι και φυσικά η διδασκαλία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στα σχολεία. Να διδάσκεται όμως ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός στα σχολεία; Κοιτάζοντας την απόδοση των Ελλήνων σε όλα τα ερωτήματα της έκθεσης είναι δύσκολο για κάποιον να απαντήσει αρνητικά σε αυτήν την ερώτηση. Η Ελλάδα είναι 15 μονάδες κάτω από την πρωτοπόρο Γερμανία στον δείκτη χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και στην ίδια θέση με τη Σαουδική Αραβία.
Θα κάνω όμως μια προσπάθεια!
Η θέση υπέρ είναι προφανής: οι Ελληνες είναι ουσιαστικά χρηματοοικονομικά αναλφαβήτοι, το σχολείο είναι τόπος μάθησης, οπότε αν διδαχτεί ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός στα σχολεία, ο βαθμός αλφαβητισμού θα ανέβει. Το γεγονός ότι παρόμοιες πολιτικές έχουν εφαρμοστεί σε πολλές χώρες ενισχύει το παραπάνω επιχείρημα. Μια απόφαση να ενταχθεί ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός στα σχολεία θα μετακινήσει και την ευθύνη από το κράτος στους μαθητές (και αργότερα πολίτες), οπότε η θεωρία του win-win υπερισχύει.
Είναι έτσι όμως τα πράγματα; Αν η διδασκαλία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στα σχολεία είναι ένας καλός (και σχετικά εύκολος αν το σκεφτούμε) τρόπος να καταπολεμήσουμε τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό, τότε ένα θα πρέπει να συμβαίνει: μαθητές που έχουν διδαχθεί παρόμοια μαθήματα, όταν ενηλικιωθούν, θα πρέπει να είναι χρηματοοικονομικά καταρτισμένοι και να ενεργούν σύμφωνα με τις αρχές που έχουν διδαχθεί. Είναι όμως έτσι; Δυστυχώς όχι.
Όσο καλό και να ακούγεται ότι πρέπει να διδάσκουμε τις αρχές του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στο δημοτικό, ο ευσεβής πόθος ότι τα παιδιά θα μεγαλώσουν και θα εφαρμοστούν αυτές οι αρχές, δεν έχει αποδειχθεί επιστημονικά. Έρευνες έχουν δείξει ότι αν συγκρίνουμε έναν ενήλικα που έχει παρακολουθήσει μαθήματα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σαν παιδί με έναν άλλον ενήλικα που δεν έχει παρακολουθήσει μαθήματα αλλά έχει το ίδιο background (ουσιαστικά ίδια γενική εκπαίδευση, ίδιο οικονομικό περιβάλλον κ.λπ.), τότε οι δύο αυτοί μαθητές έχουν ουσιαστικά την ίδια χρηματοοικονομική συμπεριφορά. Ουσιαστικά, παρεμβάσεις στο επίπεδο του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε μαθητές εξηγούν ένα πολύ μικρό ποσοστό της οικονομικής συμπεριφοράς όταν οι μαθητές ενηλικιώνονται.
Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Just-in-time λύσεις έχουν αρκετά μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας. Στο περιβάλλον εργασίας, σε συλλόγους και σωματεία. Σε δημοτικά και κοινοτικά κτίρια. Δεν είμαι σίγουρος ότι η Εθνική Στρατηγική για την χρηματοοικονομική παιδεία μπορεί να είναι όσο ευέλικτη όσο χρειάζεται. Εδώ θα πρέπει να στηριχθούμε στην ιδιωτική πρωτοβουλία, στους δήμους και σε συλλογικότητες. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού ανάμεσα στους εργαζόμενους έχει πολλά θετικά αποτελέσματα για τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και την παραγωγικότητα.
Ο Mark Twain είχε γράψει «Never let the truth get in the way of a good story». Ας μην κάνουμε το ίδιο λάθος.