Την περασμένη Τρίτη επισκέφτηκα το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στην Πεντέλη. Στις κτιριακές εγκαταστάσεις του ΙΑΑΔΕΤ συνάντησα τον Καθηγητή του τμήματος Αεροδιαστημικής και Τεχνολογίας του ΕΚΠΑ Βάιο Λάππα. Μόλις είχε ολοκληρωθεί η συνάντησή του με τον Διευθυντή του ΙΑΑΔΕΤ και Κοσμολόγο Δρ. Σπύρο Βασιλάκο σχετικά με το πρωτοποριακό για τα Ελληνικά δεδομένα πρόγραμμα ΕRMIS.
Εξαιρετικός επιστήμονας o Bάιος Λάππας, με λαμπρές περγαμηνές και βαρύ - διεθνούς ακτινοβολίας βιογραφικό, ευγενής και χαμηλών τόνων μου μίλησε για κάτι που μέχρι και πριν από μερικά χρόνια για την Ελλάδα των μνημονίων θα φάνταζε ως όνειρο καλοκαιρινής - έναστρης νύχτας:την κατασκευή των πρώτων Ελληνικών νάνο - δορυφόρων και την θριαμβευτική είσοδο της χώρας μας στην αχανή αγορά του Διαστήματος με πάμπολλα και πολυδιάστατα οφέλη για την πατρίδα μας.
- Κύριε Καθηγητά, το τμήμα Αεροδιαστημικής Επιστήμης και Τεχνολογίας ιδρύθηκε στο ΕΚΠΑ μόλις το 2019. Έκτοτε ποια είναι η εξέλιξη του; Επηρεάζει η αρνητική οικονομική και κοινωνική συγκυρία τις όποιες προοπτικές του;
Το νέο τμήμα έχει πλέον πάνω από 330 φοιτητές, 30 υποψήφιους διδάκτορες και συμμετέχει σε πολλαπλά ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από τον ΕΛΙΔΕΚ, European Space Agency, US Air Force. Εφέτος θα ολοκληρώσουμε την πρώτη φουρνιά αποφοίτων και ήδη οι πρώτοι μας φοιτητές έχουν αποκατασταθεί σε γνωστές αεροδιαστημικές εταιρείες πριν ακόμα πάρουν το πτυχίο τους!
Το Διάστημα εξελίσσεται εκθετικά και ως μία αγορά των 350 δισ ευρώ με άμεση συνδεσιμότητα με την καθημερινότητά μας αποτελεί στρατηγικό χώρο ανάπτυξης για την βιομηχανία και μια ακαδημαϊκή κοινότητα όλων των χωρών όπως και της Ελλάδας. Οι εξελίξεις στην Αεροδιαστημική είναι καταιγιστικές στην χώρα μας και στην Ευρώπη.
Στον οικονομικό τομέα, κάθε Ευρώ που επενδύεται στο Διάστημα επιστρέφεται πίσω στην οικονομία με λόγο 1:10!
Οι ανάγκες για δορυφορικές επικοινωνίες, δορυφορικό internet (internet παντού) αυξάνονται δραματικά και πλέον κατασκευάζονται σμήνη από δορυφόρους για το δορυφορικό internet (Stalink – Elon Musk). Η Ευρώπη επενδύει σταδιακά τεράστια ποσά (>35€ δισ ετησίως) για το Ευρωπαϊκό δίκτυο τηλεπικοινωνιακών δορυφόρων/internet το IRIS2 και εφαρμογές πλοήγησης (Galileo) και τηλεπισκόπησης (Copernicus) δημιουργώντας χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας
Η ανάπτυξη του διαστήματος στην Ελλάδα έχει τεράστια πρόοδο καθώς δημιουργούνται εκατοντάδες θέσεις εργασίας υψηλής αξίας όπου απόφοιτοι του τμήματός μας μπορούν να απασχοληθούν.
- Εκτιμάτε πως αναλογικά με τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους γίνεται σοβαρή και οργανωμένη δουλειά στη χώρα μας στον τομέα του διαστήματος; Διότι είτε μας αρέσει είτε όχι η καθημερινότητα επί της Γης εξαρτάται από την διαχείριση και τον έλεγχο της τεχνολογίας εκεί ψηλά....
Η Ελλάδα επενδύει πλέον ξεκάθαρα στο Διάστημα με 200 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάπτυξης και φτιάχνει τους δικούς της πειραματικούς μικροδορυφόρους. Υπάρχει εθνική στρατηγική, σχέδιο και πλέον ερευνητικά προγράμματα όπου δημιουργείται τεχνογνωσία, νέα προϊόντα, νέες πολλές θέσεις εργασίας όπως προανέφερα.
Το πρόγραμμα ΕΡΜΗΣ – [ERMIS Hellenic Cubesat Demonstration Mission] έχει σαν στόχο να πιστοποιήσει νέες, καινοτόμες διαστημικές τεχνολογίες και εφαρμογές, όπως οι επικοινωνίες 5G για το διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT), δορυφορικές τηλεπικοινωνίες και η παρατήρηση της γης με υπερφασματική κάμερα.
Στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΡΜΗΣ θα κατασκευαστεί στην Ελλάδα ένα σμήνος από τρεις τεχνολογικά προηγμένους νανοδορυφόρους (CubeSats), με έμφαση στις τηλεπικοινωνίες 5G/IoT, στην δια - δορυφορική σύνδεση (inter-satellite link) και στην υπερφασματική τηλεπισκόπηση (hyperspectral remote sensing) και θα πιστοποιηθούν για πρώτη φορά νέες τεχνολογίες που έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα, όπως:
επικοινωνίες IoT/5G
δια-δορυφορικές συνδέσεις
επεξεργασία δεδομένων εικόνας σε τροχιά με χρήση επιταχυντών υλικού για αλγόριθμους συμπίεσης υπερφασματικών εικόνων και κωδικοποίηση οπτικού καναλιού σύμφωνα με τα διαστημικά πρότυπα CCSDS,
αλγόριθμοι αυτομάτου ελέγχου για την παρατήρηση και τον έλεγχο της ακριβούς θέσης του δορυφόρου
οπτικές επικοινωνίες με laser και σύνδεση του δορυφόρου με τον οπτικό διαστημικό σταθμό εδάφους στον Χελμό
καθώς και υπερφασματική τηλεπισκόπηση με ακρίβεια 5m για διαστημικές εφαρμογές εθνικού ενδιαφέροντος, όπως για παράδειγμα έξυπνη γεωργία.
- Πόσες νεοσύστατες εταιρείες που ασχολούνται με τη διαστημική τεχνολογία δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα; Θα μπορούσαν να πρωταγωνιστήσουν στο μέλλον; Θα ανασχεθεί το λυπηρό φαινόμενο του brain drain;
Η Ελλάδα έχει πάνω από 50 εταιρείες σχετικές με το Διάστημα (Space Cluster Corallia, EBIΔΙΤΕ) με κύκλο εργασιών άνω των 200€ εκατ. ετησίως! Με νέα προγράμματα όπως ο ERMIS (μικροδορυφόροι) οι νέοι μας μπορούν να βρουν δουλειές υψηλής αξίας και να μείνουν και να προσφέρουν στην χώρα μας!
***
Τα υπερβατικά εγχειρήματα όταν λαμβάνουν υπόσταση και τελικά υλοποιούνται σε μια “μικρή χώρα” προϋποθέτουν την αγαστή συνεργασία συμβαλλομένων Ινστιτούτων και Υπηρεσιών καθώς και την ύπαρξη κατάλληλης υποδομής.
Για την περίπτωση του προγράμματος Εrmis καθοριστικό ρόλο θα παίξει ο αναβαθμισμένος Αρίσταρχος στον Χέλμο, το τηλεσκόπιο που παράγει έργο και παρατηρήσεις για λογαριασμό της NASA και της ΕSA.
Στη συνέχεια της επίσκεψης μας συνομιλήσαμε με τον Δρ. Σπύρο Βασιλάκο - Διευθυντή του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ) Αντιπρόεδρο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και Πρόεδρο της Εθνικής Αστρονομικής Επιτροπής.
O κ. Σπύρος Βασιλάκος που συνθέτει την “επιστημονική ψυχή” του “Αρίσταρχου” μας μίλησε από τη δική του οπτική για τους Ελληνικούς Νανοδορυφόρους και το πρόγραμμα ΕRMIS αλλά και την σημαντική αναγνώριση που τυγχάνει παγκοσμίως το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.
- Κύριε Βασιλάκο ποια είναι η συμβολή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών στην επίτευξη του νέου προγράμματος Ελληνικών νανοδορυφόρων;
To Ινστιτούτο ΙΑΑΔΕΤ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ) συμμετέχει ενεργά ως ένας από τους βασικούς πυλώνες στο Ελληνικό δίκτυο για το πρόγραμμα νανοδορυφόρων ΕΡΜΗΣ – [ERMIS Hellenic Cubesat Demonstration Mission] που έχει σαν στόχο να πιστοποιήσει νέες, καινοτόμες διαστημικές τεχνολογίες και εφαρμογές, όπως οι επικοινωνίες 5G για το διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT), δορυφορικές τηλεπικοινωνίες και η παρατήρηση της Γης με υπερφασματική κάμερα. Για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος θα χρησιμοποιηθεί το Αστεροσκοπείο Χελμού που ανήκει στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) και αποτελεί τη μεγαλύτερη επίγεια εθνική ερευνητική υποδομή στην Ελλάδα την οποία διαχειρίζεται το Ινστιτούτο ΙΑΑΔΕΤ.
Συγκεκριμένα το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος» στον Χελμό θα επικοινωνήσει μέσω οπτικής ακτινοβολίας (laser) με τους νανοδορυφόρους τους προγράμματος ERMIS, παρέχοντας με αυτό τον τρόπο τη δυνατότητα για γρήγορη μετάδοση της πληροφορίας από το διάστημα. Με άλλα λόγια το Αστεροσκοπείο Χέλμου θα λειτουργήσει ως ο μοναδικός σταθμός εδάφους του προγράμματος ERMIS.
Προφανώς το ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ έχει περίβλεπτη θέση μεταξύ των σημαντικών συνεργατών του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος.
Πράγματι, θα ήθελα να τονίσω ότι τα τελευταία 4 χρόνια έχουμε αποκομίσει σημαντική εμπειρία στις νέες τεχνολογίες μέσω της στρατηγικής συνεργασίας που έχει το Ινστιτούτο με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (European Space Agency ESA).
Συγκεκριμένα ο ESA, στο πλαίσιο του προγράμματος ARTES 4.0 (το βασικό της πρόγραμμα για την ανάπτυξη της τεχνολογίας στις τηλεπικοινωνίες μέσω δορυφόρων) έχει εντάξει έναν συγκεκριμένο τομέα, αυτό της «οπτικής τηλεπικοινωνίας», το λεγόμενο scylight (SeCure and Laser communication Technology). Οι στόχοι του προγράμματος Scylight είναι ο σχεδιασμός και η χρήση καινοτόμας τεχνολογίας με την οποία οι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι θα επικοινωνούν μεταξύ τους καθώς και με επίγειους σταθμούς μέσω οπτικής ακτινοβολίας (δέσμες laser) σε αντίθεση με τα ραδιοκύματα που είναι μέχρι και σήμερα σε χρήση.
Οι συντονισμένες προσπάθειες της διοίκησης του ΕΑΑ και ομάδας επιστημόνων του Ινστιτούτου ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ με την υποστήριξη της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Καινοτομίας, και σε στενή συνεργασία με την Γενική Γραμματεία Τηλεπικοινωνιών & Ταχυδρομείων του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, είχαν ως αποτέλεσμα την επιτυχή αξιολόγηση του «Αρίσταρχου» τον Αύγουστο του 2019 από κλιμάκιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος για την χρήση του Αστεροσκοπείου Χελμού στα Καλάβρυτα ως τον πρώτο επίγειο Ευρωπαϊκό σταθμό, με αποστολή να παρακολουθήσει τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους και να καταγράψει την πληροφορία που θα εκπέμψουν στα οπτικά μήκη κύματος.
Το υπερσύγχρονο τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος» έχει διάμετρο πρωτεύοντος κατόπτρου 2.3 μέτρα, πράγμα που το καθιστά ικανό να ανιχνεύει αμυδρά σήματα που προέρχονται τόσο από ουράνια αντικείμενα αλλά και από τα laser των δορυφόρων. Αυτό είναι σημαντικό ειδικά σε προγράμματα όπου οι διαστημικές συσκευές δεν είναι περιορισμένες σε τροχιά γύρω από τη Γη (όπως οι τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι) αλλά θα πραγματοποιούν απομακρυσμένες αποστολές (DeepSpace) π.χ. στη Σελήνη ή στη γειτονιά του ηλιακού μας συστήματος.
Πρέπει να τονίσω ότι μεταξύ 2021 και 2023 το τηλεσκόπιο «Αρίσταρχος» έχει πραγματοποιήσει επαναλαμβανόμενες συζεύξεις με τον μεγαλύτερο Ευρωπαϊκό τηλεπικοινωνιακό δορυφόρο Alphasat, δημιουργώντας νέα δεδομένα στο χώρο των νέων τεχνολογιών.
Στην ουσία, μέσω του «Αριστάρχου» δημιουργήσαμε μια «άυλη» οπτική ίνα με τον γεωστατικό δορυφόρο Alphasat σε απόσταση, περίπου, 37 χιλιάδων χιλιομέτρων από τη Γη η οποία, εν δυνάμει, μπορεί να μεταφέρει δεδομένα με απίστευτες ταχύτητες και με απόλυτα ασφαλή τρόπο.
Η ισχύς εν τη ενώσει εν προκειμένω γέννησε το πρόγραμμα ΕRMIS που θα καταστήσει την Ελλάδα πρωταγωνίστρια σε Ευρωπαϊκό επίπεδο στις διαστημικές τεχνολογίες.
Η συνεργασία του ΕΚΠΑ, ΕΑΑ, Παν/μιο Πατρών και Αιγαίου μέσω του προγράμματος ERMIS δημιουργεί τις συνθήκες ώστε η χώρα μας να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε Ευρωπαϊκό επίπεδο στις διαστημικές τεχνολογίες, ανοίγοντας νέους δρόμους για την ανάπτυξη της Ελλάδας. Εμείς στο ΙΑΑΔΕΤ είμαστε απολύτως έτοιμοι για αυτή την πρόκληση.