Ο μεγάλος ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης έφυγε από τη ζωή το βράδυ της Πέμπτης, σε ηλικία 98 ετών.
Τη δυσάρεστη είδηση έκανε γνωστή μέσω facebook ο ποιητής και εκδότης Ντίνος Σιώτης:
«Χθες βράδυ χάσαμε τον Νάνο, τον Νάνο τον Βαλαωρίτη, τον Νάνο όλων μας, τον Νάνο που σημάδεψε όσο λίγοι , με τις πολλές του ιδιότητες, τα ελληνικά γράμματα. Έφυγε πλήρης ποίησης και ημερών στα 98 του χρόνια, αφού έζησε μια πλούσια σε πολλά αγαθά ζωή. Γενναίος, αιρετικός, απρόβλεπτος, όπως αρμόζει στους γνήσιους σουρεαλιστές, άφησε τα ίχνη του να τα ακολουθούμε όσο μπορούμε. (Λεπτομέρειες για την κηδεια αύριο ή μεθαύιριο, να ηρεμήσουν λίγο η Κατερίνα και η Ζωή και να έρθει και ο Ντίνος από τη Νέα Υόρκη)».
Ποιητής, κριτικός, μελετητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος και μυθιστοριογράφος, ο Νάνος Βαλαωρίτης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μεταπολεμικού υπερρεαλισμού στην Ελλάδα.
Ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε γεννηθεί στη Λοζάνη της Ελβετίας το 1921 και ήταν γιος του διπλωμάτη Κωνσταντίνου Βαλαωρίτη και δισέγγονος του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Σπούδασε φιλολογία και νομικά στα πανεπιστήμια Αθηνών, Λονδίνου, Σορβόνης.
Δημοσίευσε πρώτη φορά σε ηλικία 18 χρονών.
Το 1944 δραπετεύει από την Ελλάδα της Κατοχής στην Τουρκία και από εκεί στην Μέση Ανατολή, όπου συναντά τον Σεφέρη, ο οποίος υπηρετούσε την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση ως γραμματέας της ελληνικής πρεσβείας στο Κάιρο. Μετά από προτροπή του Σεφέρη, πηγαίνει στο Λονδίνο για να βοηθήσει στην ανάπτυξη λογοτεχνικών δεσμών μεταξύ Ελλάδας και Βρετανίας.
Γράφει άρθρα και μεταφράζει πρώτος στο Λονδίνο εκτενώς Έλληνες ποιητές της περίφημης Γενιάς του 1930 -Σεφέρη, Ελύτη, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο, Γκάτσο.
Στην Αγγλία ζει από το 1944 έως το 1953 και γνωρίζει τον Έλιοτ και τον Ντίλαν Τόμας και εργάζεται για τον Λούις ΜακΝις στο BBC.
Το διάστημα 1954-60 ζει στο Παρίσι, γνωρίζει τον Αντρέ Μπρετόν και τους υπερρεαλιστές.
Στο Παρίσι γνωρίζει και τη μελλοντική σύζυγο του, την Αμερικανίδα ζωγράφο Μαρί Γουίλσον (1922 - 2017). Παντρεύτηκαν το 1960 και απέκτησαν τρία παιδιά, τον Ντίνο, τη Ζωή και την Κατερίνα.
«Δεν είμαι από αυτούς
που τους θάβουν εύκολα
έστω ακόμα κι εν ζωή όπου
πολλοί άθαφτοι κυκλοφορούν
στους δρόμους και στα σπίτια
Από αυτό το άκρον άωτον
του ποιητικού μας λόγου εξέχει
από μνήμα πρόσφατο ρηχό
ένα χέρι που κρατάει ένα μολύβι
κι από νεκρούς και ζωντανούς
εξίσου το μισθό του διεκδικεί»
Το 1960 γυρίζει στην Ελλάδα και αναλαμβάνει τη διεύθυνση του περιοδικού «Πάλι» (1963-1966). Ωστόσο, το 1967, με το πραξικόπημα της χούντας, αισθάνεται ότι δεν έχει άλλη επιλογή από την αυτοεξορία και το 1968 ταξιδεύει στην ΗΠΑ. Από το 1968 έως το 1993 -επί 25 χρόνια- διδάσκει Συγκριτική Λογοτεχνία και Δημιουργική Γραφή στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο.
Το 1976 αρνείται την πρόταση να γίνει αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Οργανώνει παρουσίαση των Ελλήνων υπερρεαλιστών στο Κέντρο Πομπιντού το 1990-91.
Από το 1989 έως το 1995 διευθύνει με τον ποιητή Αντρέα Παγουλάτο το περιοδικό «Συντέλεια», το οποίο επανεκδόθηκε το 2004 με τίτλο «Νέα Συντέλεια».
Το 1959 βραβεύεται με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης το οποίο και αρνήθηκε.
Το 1982 τιμάται με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το Κρατικό Βραβείο Χρονικού - Μαρτυρίας (1998). Επίσης λαμβάνει κι ένα βραβείο του Ν.Ρ.Α. [National Poetry Association (Αμερικανική Εταιρεία Ποίησης)] το 1996 -βραβείο που είχε δοθεί προηγουμένως στους Φερλινγκέττι, Γκίνσμπεργκ και άλλους.
Ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε τιμηθεί με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το ποιητικό του έργο (2006).
Το 2006, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας του απένειμε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος Τιμής.
Το 2009 τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του.
Βιβλία του έχουν εκδοθεί στο εξωτερικό σε αγγλικές και γαλλικές μεταφράσεις. Υπήρξε μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων. Στην Ελλάδα είχε επιστρέψει μόνιμα το 2004.
«Άλλοτε στα χαράτσια»
Άλλοτε στα χαράτσιασου κόβαν το κεφάλι
και το εναπόθεταν σ’ ένα ωραίο πλεχτό χρωματιστό καλάθι
Άλλοτε στο χορτάρι εκάθηντοοι εκδρομείς στα πάρκα στους κήπους
στους αγρούς στις πλαγιές στα ξέφωτα
του δάσους με ξέσκεπα πόδια
σε γαργαλάνε οι αναμνήσεις στη ράχημε καθυστέρηση λίγο η κυκλοφορία
του αίματος των μεγαλουπόλεων
η αυτοκίνητη μάζα του πλήθους
το προϊόν των πρώην πρωθυπουργώνπαράθυρα της παράνοιας που δείχνουν
επάνω απ’ τις πλαγιές των πράσινων
όπου τα ξερά με τα χλωρά παντρεύονται
τα ξετρελαμένα ξεφωνήματα των παιδιώνοι παροτρύνσεις των δασκάλων σιγά
ησυχία παιδιά δίπλα κοιμούνται όλοι
εκείνοι που θυσιάστηκαν για το μέλλον σας
Αθήνα, 20 Σεπτεμβρίου 2012(Από τη συλλογή Ποιημάτων του Νάνου Βαλαωρίτη «Πικρό Καρναβάλι», 2013, εκδόσεις Ψυχογιός)
Εργογραφία
Ποίηση
Η Τιμωρία των Μάγων, ιδιωτική έκδοση, Λονδίνο, 1947
Κεντρική Στοά, ιδιωτική έκδοση, 1958
Terre de Diamant, ιδιωτική έκδοση 1958, 2010
Κάποιος, 1963
Hired Hieroglyphs, Kayak, 1971
Diplomatic Relations, Panjandrum, 1972
Ανώνυμο Ποίημα του Φωτεινού Αηγιάννη, Το καλώδιο, Σαν Φρανσίσκο, 1974, Ίκαρος 1977
Εστίες Μικροβίων, Το καλώδιο, Σαν Φρανσίσκο, 1977
Ο Ήρωας του Τυχαίου, Τραμ, Θεσσαλονίκη, 1979
Flash Bloom, Wire Press, Σαν Φρανσίσκο, 1980
Ο Διαμαντένιος Γαληνευτής , Ύψιλον, 1981
Η Πουπουλένια Εξομολόγηση, Ίκαρος, 1982
Μερικές Γυναίκες, Θεμέλιο, 1982, Α′ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, 1983
Ποιήματα 1 (1944-1964), Ύψιλον, 1983, 2010
Στο Κάτω Κάτω της Γραφής, Νεφέλη, 1984
Ο Έγχρωμος Στυλογράφος, Δωδώνη, 1986
Ποιήματα 2 (1965-1974), Ύψιλον, 1987, 2010
Ανιδεογράμματα, Καστανιώτης, 1996
Ήλιος, ο δήμιος μιας πράσινης σκέψης, Καστανιώτης, 1996
Αλληγορική Κασσάνδρα, Καστανιώτης, 1998
Η κάθοδος των Μ, Ύψιλον 2002
Μια αλφάβητος κωφαλάλων, Άγκυρα 2003
Άστεγος ο Μέγας, Ύψιλον 2004
Το ξανανοιγμένο κουτί της Πανδώρας, Άγκυρα 2006
Γραμματοκιβώτιον ανεπίδοτων επιστολών, Ύψιλον 2010
Άνθη του θερμοκηπίου, Απόπειρα 2010
Χρίσματα, Κοινωνία των (δε)κάτων 2011
Ουρανός χρώμα βανίλιας, Άγκυρα, 2011
Πικρό καρναβάλι, Ψυχογιός, 2013
Στο υποκύανο μάτι του Κύκλωπα, Ψυχογιός 2015
Πεζά
Ο Προδότης του Γραπτού Λόγου, διηγήματα, Ίκαρος, 1980
Απ′ τα Κόκκαλα Βγαλμένη, μυθιστόρημα, Νεφέλη, 1982, 1999
Μερικές γυναίκες, Θεμέλιο 1982.
Ο Θησαυρός του Ξέρξη, μυθιστόρημα, Εστία 1984, Άγκυρα 2008
Η Δολοφονία, νουβέλα, Θεμέλιο 1984
Ο Ομιλών Πίθηκος ή Παραμυθολογία, Αιγόκερως 1986
My Afterlife Guaranteed, διηγήματα, City Lights, Σαν Φρανσίσκο 1990
Η Ζωή μου Μετά Θάνατον Εγγυημένη, διηγήματα, Νεφέλη 1995
Παραμυθολογία, Νεφέλη 1996
Ο Σκύλος του Θεού, Καστανιώτης 1998, 2004
Τα Σπασμένα Χέρια της Αφροδίτης της Μήλου, Άγρα 2002
Γνωρίζετε την Ελπινίκη; διηγήματα, Ηλέκτρα 2005
Μα το Δία, Ηλέκτρα, 2009
Δοκίμια
Ανδρέας Εμπειρικός, Ύψιλον 1989
Για μια Θεωρία της Γραφής, Εξάντας 1990
Μοντερνισμός, Πρωτοπορία και Πάλι, Καστανιώτης 1997
Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ένας Ρομαντικός 1998
Αλληλογραφία Γ.Σεφέρη - Ν.Βαλαωρίτη 1945-1968 και επιστολές στον Γ. Κατσίμπαλη, Ύψιλον 2004
Για μια θεωρία της γραφής Β’, Ηλέκτρα 2006
Ο Όμηρος και το αλφάβητο, Ελληνοαμερικανική Ένωση 2010
Ή του ύψους ή του βάθους, Ψυχογιός 2013
Για μια θεωρία της γραφής Γ’, Ψυχογιός 2016
Συλλυπητήρια μηνύματα
Εταιρεία Ελλήνων Συγγραφέων: Συνέδεσε το όνομα του με τις μεγάλες πρωτοπορίες
«Με μεγάλη θλίψη πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του ποιητή, πεζογράφου, δοκιμιογράφου και ιδρυτικού μέλους της Εταιρείας Συγγραφέων, Νάνου Βαλαωρίτη. Από τις σημαντικότερες μορφές της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, δισέγγονος του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, ο Νάνος Βαλαωρίτης, ο οποίος πέθανε αργά χθες σε ηλικία 98 ετών, έχει συνδέσει το όνομά του με τις μεγάλες πρωτοπορίες αλλά και ορισμένα από τα διασημότερα ονόματα των γραμμάτων του 20ου αιώνα», αναφέρει η Εταιρεία Συγγραφέων για τον θάνατο του Νάνου Βαλαωρίτη. Και προσθέτει: «Σεφέρης, Μπρετόν, Φερλιγκέτι, Γκίνσμπεργκ, Μπάροουζ, Τ.Σ. Έλιοτ, Γ.Χ Όντεν και Ντύλαν Τόμας είναι μερικοί μόνον από τους συγγραφείς και ποιητές τους οποίους γνώρισε και συναναστράφηκε. Συμμετείχε στο κίνημα του υπερρεαλισμού, βούτηξε στην beat λογοτεχνία αλλά και στη γλωσσοκεντρική και punk ποίηση, χαρακτηρίστηκε αιώνιος έφηβος και περιπλανήθηκε πάντοτε, με τη ζωή, με τη γραφή του, σε χώρους νέους, πειραματικούς και περιπετειώδεις.Στους οικείους του εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια και τη συμπαράστασή μας».
Λίνα Μενδώνη: Ένας ποιητής με μια ζωή σαν θαυμαστή περιπέτεια
«Στην πλήρη, από κάθε άποψη, ζωή του, ο Νάνος Βαλαωρίτης δεν υπήρξε μόνο πολυγραφότατος και δημιουργικός, ένας βαθιά μορφωμένος άνθρωπος με το προνόμιο να είναι δισέγγονος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη», τονίζει με αφορμή την απώλειά του η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη σε μήνυμά της. Και εξηγεί:
«Ήταν ένας ποιητής με μια ζωή σαν θαυμαστή περιπέτεια, και την τύχη να συναναστραφεί μερικούς από τους σπουδαιότερους δημιουργούς του περασμένου αιώνα. Επηρεάστηκε από εκείνους και επηρέασε με την παρουσία και τον λόγο του πολλούς από αυτούς. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που μπορούν να πουν ότι είχαν την τιμή να συνομιλήσουν με τον Τ. Σ. Έλιοτ, τον Ντύλαν Τόμας, τον Αντρέ Μπρετόν, τον Σαρτρ, τον Σεφέρη, τον Ελύτη. Η λίστα είναι μακρά και περιλαμβάνει εξαιρετικά σημαντικά ονόματα. Ο Νάνος Βαλαωρίτης στάθηκε δίπλα τους, ως ποιητής και ως μια θυελλώδης, μαγευτική προσωπικότητα, που θα λείψει από τον ελληνικό πολιτισμό και τα γράμματα».
«Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στους οικείους του», καταλήγει στο μήνυμά της η υπουργός Πολιτισμού.
ΣΥΡΙΖΑ: Αποχαιρετούμε έναν ανήσυχο ποιητή, έναν μαχητικό διανοούμενο, έναν ενεργό πολίτη
«Αποχαιρετώντας τον Νάνο Βαλαωρίτη αποχαιρετούμε έναν ανήσυχο ποιητή, έναν μαχητικό διανοούμενο, έναν ενεργό πολίτη», σημειώνει ο ΣΥΡΙΖΑ στο συλλυπητήριο μήνυμά του για τον θάνατο του διανοούμενου.
Επίσης, στην ανακοίνωση που εξέδωσε το γραφείο Τύπου του κόμματος, αναφέρεται: «Η συναρπαστική διαδρομή του Νάνου Βαλαωρίτη και το πλούσιο έργο του υπενθυμίζουν τις αστείρευτες δημιουργικές δυνατότητες μιας γενιάς ανθρώπων που αναδύθηκε μέσα από τις μεγάλες περιπέτειες του ελληνικού 20ού αιώνα. Η υπερρεαλιστική γραφή και το διανοητικό πρόταγμά του συνδέθηκε και συνομίλησε με διεθνή ρεύματα σκέψης έχοντας ταυτόχρονα ως σταθερό σημείο αναφοράς τούς όρους της πνευματικής δημιουργίας στην Ελλάδα. Η απόφασή του να αυτοεξοριστεί στα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, οι πυκνές παρεμβάσεις του στον δημόσιο λόγο και η αποδοκιμασία του μονόδρομου της νεοφιλελεύθερης σκέψης, η συμπόρευσή του με τις ιδέες της ριζοσπαστικής οικολογίας υπογραμμίζουν τη διαρκή αναζήτηση ενός προγράμματος χειραφέτησης και δημοκρατίας. Το έργο και η σκέψη του Νάνου Βαλαωρίτη θα παραμείνουν σημεία αναφοράς για όλους και όλες μας».