Η Ναόμι Κλάιν δεν χρειάζεται συστάσεις. Ένα βιβλίο της, που κυκλοφόρησε το 1999, το “No logo”, έγινε παγκόσμιο μπεστ σέλλερ και κάτι σαν βίβλος των πρώτων κινημάτων κατά της παγκοσμιοποίησης.
Παραμονές της οικονομικής κρίσης, το 2007, ένα άλλο βιβλίο της, «Το δόγμα του σοκ», βρέθηκε στο κέντρο της αντιπαράθεσης. Το είχαν κάτω από το μαξιλάρι τους οι αντίπαλοι των πολιτικών λιτότητας, που επιβλήθηκαν σε πολλές χώρες τα επόμενα χρόνια.
Το 2014, το βιβλίο της «Καπιταλισμός εναντίον του κλίματος» σήμανε στροφή στις προτεραιότητες. Και τον περασμένο Σεπτέμβριο, ενώ ξεκινούσε η προεκλογική μάχη για τις αμερικανικές εκλογές του ερχόμενου Νοεμβρίου, η Κλάιν κυκλοφόρησε ένα ακόμη βιβλίο, με τίτλο «On fire». Είναι μια παθιασμένη υπεράσπιση της πολιτικής της αριστεράς του Δημοκρατικού Κόμματος, που πήρε το όνομα «Green New Deal». Μια «πράσινη» εκδοχή του new deal του Ρούζβελτ την δεκαετία του 30. Ο Μπέρνι Σάντερς έκανε την ιδέα κεντρικό θέμα της καμπάνιας του για το χρίσμα των Δημοκρατικών. Και η Ναόμι Κλάιν ήταν κεντρικό πρόσωπο αυτής καμπάνιας.
«Απογοητεύθηκα που ο Μπέρνι δεν θα είναι ο υποψήφιος», λέει. Αλλά ταξιδεύοντας μαζί του στις ΗΠΑ, άκουσε πολλές φορές οπαδούς των Δημοκρατικών να λένε πως, αν και συμφωνούν με τις ιδέες του, πιστεύουν ότι δεν θα μπορούσε να κερδίσει τον Τραμπ.
«Μετά τον Τραμπ, χρειαζόμαστε ένα διάλειμμα ηρεμίας»- της είπε ένας μεγαλύτερης ηλικίας αφροαμερικανός. Και την υποψηφιότητα Σάντερς συνόδευε ο φόβος ότι τυχόν εκλογή του θα προκαλούσε ισχυρές αντιδράσεις, έναν εμφύλιο πόλεμο.
«Ίσως έχουν δίκιο», λέει τώρα η Κλάιν. «Εύχομαι να έχουν δίκιο και πάντως εύχομαι να ηττηθεί ο Τραμπ». Όσο για τον Μπάιντεν, η Κλάιν θεωρεί καλό σημάδι ότι επικεφαλής της ομάδας που επεξεργάζεται τις θέσεις του για το περιβάλλον είναι η μαχητική Οκάσιο-Κορτέζ, εκείνη που εισήγαγε το πράσινο new deal- μια διατύπωση που είχε πρωτοχρησιμοποιήσει ένας αρθρογράφος των Τάιμς της Νέας Υόρκης, ο Τομ Φρίντμαν- στην πολιτική ατζέντα.
Το βιβλίο της κυκλοφορεί αυτές τις μέρες στα ελληνικά από τις εκδόσεις «Κλειδάριθμος», με τίτλο «Στις φλόγες». Με την ευκαιρία της έκδοσής του, η Huffpost είχε την ευκαιρία να συζητήσει με την συγγραφέα.
Η «φωτιά» του τίτλου, εξηγεί η Κλάιν, δεν είναι μία, είναι τρεις. Η πρώτη είναι η φωτιά της κλιματικής κρίσης, που είναι πια δια γυμνού οφθαλμού ορατή και οι συνέπειές της θα φανερωθούν ξανά αυτό το καλοκαίρι στον Καναδά, όπου μεγάλωσε, ή στην Ελλάδα.
Η δεύτερη είναι η φωτιά του μίσους, που αναζωπυρώνουν διαρκώς αυταρχικοί ηγέτες όπως ο Τραμπ ή ο Μπολσονάρου και η άνοδος της ακροδεξιάς. Οι δυο αυτές φωτιές συνδέονται μεταξύ τους, αλληλοτροφοδοτούνται, καθώς οι ίδιοι ακροδεξιοί ηγέτες εκπροσωπούν και το ρεύμα των αρνητών της κλιματικής αλλαγής.
Η τρίτη φωτιά είναι η φλόγα των νεανικών κινημάτων για κλιματική δικαιοσύνη, που εκπροσωπεί η Γκρέτα Τούνμπεργκ.
Τι είναι, λοιπόν, το πράσινο new deal;
Μια «πολεμική» κινητοποίηση πόρων και ανθρώπων αντίστοιχη εκείνης της δεκαετίας του 30, με στόχο την γρήγορη απεξάρτηση της οικονονομίας από τον ανθρακα και τα ορυκτά καύσιμα.
Είναι ένα πρόγραμμα που οι υποστηρικτές του επιμένουν ότι δεν θα σώσει τον πλανήτη από την επικείμενη κλιματική κατατροφή. Θα δημιουργήσει, επίσης, πολύ περισσότερες θέσεις εργασίας από αυτες που θα καταργήσει και θα οδηγήσει σε μια οικονομία που θα είναι δικαιότερη, αλλά ταυτόχρονα θα είναι και recession proof, ανθεκτική στις υφέσεις.
Είναι μια απάντηση στην διαμαρτυρία των «κίτρινων γιλέκων» στην Γαλλία που αρνούνται να σηκώσουν το κόστος μιας φιλικής στο περιβάλλον πολιτικής, λέγοντας «εσείς μιλάτε για το τέλος του κόσμου, εμείς νοιαζόμαστε για το τέλος του μήνα».
Η Αριστερά, τα προηγούμενα χρόνια, συμπεριλαμβανομένου του ΣΥΡΙΖΑ είχε αποδεχθεί το δίλημμα. Δεν είχε απάντηση, δεν είχε βάλει θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης στο κέντρο μιας περιβαλοντικής ολιτικής πρότασης. Το new deal, σύμφωνα με τους υποστηρικτές του δίνει την απάντηση, με ρουζβελτιανό τρόπο. Προστατεύει το περιβάλλον και βελτιώνει τις δουλειές και τα εισοδήματα, ταυτόχρονα. Τουλάχιστον, στην θεωρία.
«Όταν παρουσίαζα το βιβλίο μου, το φθινόπωρο» λέει η Κλάιν, «η ισχυρότερη ένσταση που άκουγα από δημοσιογράφους ήταν ότι αυτές είναι πολιτικές που θα μπορούσαν να συζητηθούν ίσως σε μια περίοδο κρίσης. Αλλά τώρα, σε περίοδο οικονομικής ευφορίας, με τις τιμές του πετεελαίου τόσο ψηλά, ποιος θα δεχτεί τέτοιες αλλαγές; Τους απαντούσα πως μια κρίση θα έρθει οπωσδήποτε κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα. Δεν φανταζόμουν ότι θα έρθει τόσο γρήγορα και θα την φέρει ένας ιός».
Αλλά τι είναι η πανδημία και η οικονομική ύφεση που την ακολουθεί;
Μια ευκαιρία να προωθηθεί η πράσινη ατζέντα; Ή, αντίθετα, ο συναγερμός για τον Covid 19 αποστρατεύει τον συναγερμό για το κλίμα και η ανάγκη γρήγορης επανεκκίνησης της οικονομίας στέλνει στο ράφι ακόμη και τα «πράσινα» σχέδια που ήδη καταστρώνονταν, όπως αυτό της ευρωπαϊκής επιτροπής;
Παράδοξο, αλλά η Κλάιν απαντά με μια ρήση του κατ εξοχήν ιδεολογικού της αντιπάλου, του Μίλτον Φρίντμαν, νομπελίστα οικονομολόγου, πατέρα της νεοκλασσικής, αντι-κεϋνσιανής σχολής του Σικάγου, που εκείνη αποκαλεί «γκουρού του ιδεολογικού κινήματος υπέρ του αχαλίνωτου καπιταλισμού»:
«Μόνο μια κρίση μπορεί να οδηγήσει σε πραγματικές αλλαγές. Και οι δράσεις που αναπτύσσονται σε μια κρίση, εξαρτώνται από τις περιρέουσες ιδέες. Πιστεύω ότι αυτή πρέπει να είναι η αποστολή μας: να επεξεργαζόμαστε εναλλακτικές πολιτικές και να τις διατηρούμε ζωντανές και διαθέσιμες, έως ότου το πολιτικά αδύνατον καταστεί πολιτικά αναπόφευκτο».
Το λάθος του Τσίπρα
Την προηγούμενη φορά, στην προηγούμενη κρίση, το 2008-2010, λέει η Κλάιν, η Αριστερά δεν ήταν έτοιμη, δεν είχε επεξεργασμένες ιδέες. Θυμάται ότι σε μια συνέντευξη, το 2010, ο Τσίπρας της είχε πει ότι, στην συγκεκριμμένη στιγμή πίστευε ότι «το όχι είναι αρκετό». Ότι δεν χρειάζονταν ιδέες και προτάσεις, αρκούσε η απόρριψη, η αντίσταση στην λιτότητα.
«Έκανε λάθος», λέει τώρα η Κλάιν. Πρέπει πάντοτε να έχουμε πρόταση. «Και πρέπει να διδαχθούμε από τις αποτυχίες του ΣΥΡΙΖΑ». Αλλά γιατί μια πολιτική σωτηρίας από την κλιματική καταστροφή πρέπει να είναι, υποχρεωτικά, μια αριστερή πολιτική; Γιατί δεν μπορεί να έχει υποστήριξη από όλο το πολιτικό φάσμα;
Η αλήθεια είναι ότι η πράσινη ατζέντα έχει την αποδοχή του 70% των αμερικανών ψηφοφόρων- 100% σχεδόν μεταξύ των ψηφοφόρων των Δημοκρατικών, 40% μεταξύ των ψηφοφόρων των Ρεπουμπλικάνων. «ούτε ο Ρούζβελτ είχε πλήρη αποδοχή του σχεδίου του όταν ξεκινούσε. Το εφάρμοσε και την απέκτησε. Αυτό πρέπει να κάνουμε κι εμείς. Να κερδίσουμε τις εκλογές, να εφαμόσουμε το πρόσγραμμα και η εφαρμογή του θα φέρει την ευρύτερη αποδοχή».
Μα θα κερδίσουν οι Δημοκρατικοί τις εκλογές;
Και αυτό το κύμα των διαδηλώσεων που σαρώνει την Αμερική θα παίξει ρόλο; Η Κλάιν αρνείται να κάνει προβλέψεις. Αλλά λέει: «Έχω περάσει όλη μου την ζωή στα κινήματα κοινωνικής διαμαρτυρίας. Δεν έχω δει ποτέ κάτι παόρμοιο με αυτό που συμβαίνει τώρα, με τις διαμαρτυρίες για τον θάνατο του Τζωρτζ Φλόϋντ».
Ίσως, η πανδημία έπαιξε κάποιο ρόλο. Αφ ενός γιατί κατέδειξε πόσο βαθιές είναι διακρίσεις εις βάρος των αφροαμερικανών, ακόμη και απέναντι στην αρώστεια, στην καραντίνα, στον θάνατο.
«Αν είσαι λευκός στο πάρκο, θα σου δώσουν ευγενικά μια μάσκα να φορέσεις, αν εισαι μαύρος θα σε συλλάβει η αστυνομία». Αφ ετέρου γιατί, αυτός ο ιός ίσως ξύπνησε ένα αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης, ο φόβος μας έκανε να καταλάβουμε πόσο εξαρτημένοι είμαστε ο ένας από τον άλλον. «Καταλάβαμε πόσο η ζωή μου εξαρτάται από το ποιός άγγιξε ό,τι αγγίζω, ποιός έβαλε τα ψώνια μου στο ράφι του σούπερ μάρκετ, ποιός θα με φροντίσει αν αρωστήσω. Κι έχοντας περάσει τρεις μήνες αναλογιζόμενοι την αλληλεξάρτησή μας, όταν δολοφονήθηκε ο Τζωρτζ Φλόϋντ από την αστυνομία, ακόμη και οι μη μαύροι αισθάνθηκαν ότι τους αφορά, με έναν τρόπο που δεν θα ένιωθαν προηγουμένως.»
Και οι εκλογές; «Τρέμω τι είναι σε θέση να κάνει ο Τραμπ. Αλλά συγκινούμαι που τόσοι άνθρωποι, μετά από 3 μήνες καραντίνα, το πρώτο πράγμα που κάνουν μόλις μπορούν να βγουν από το σπίτι τους, δεν είναι να πάνε να κάνουν τα νύχια τους, αλλά να πάρουν μέρος σε μια πορεία για τις μαύρες ζωές. Δεν ξέρω τι θα βγει από αυτό, μα το βρίσκω συναρπαστικό».