Τα λόγια ενός αυτοκράτορα: 59 αποφθέγματα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη

Κάποιοι τον θεωρούν μια από τις σημαντικότερες μορφές της παγκόσμιας (και ειδικά της ευρωπαϊκής) ιστορίας. Άλλοι τον θεωρούν ως μια μοιραία προσωπικότητα, που βύθισε την Ευρώπη σε πολυετείς πολέμους, οι οποίοι κόστισαν αμέτρητες ζωές. Ουδείς όμως διανοείται να αμφισβητήσει την ιδιοφυΐα του ως στρατιωτικού διοικητή, ακόμα και αν οι ήττες του (ιδίως η εκστρατεία στη Ρωσία και φυσικά η μάχη του Βατερλώ) έμειναν στην ιστορία ως παραδείγματα τραγικών λαθών και ατυχών επιλογών.

Ο λόγος φυσικά για τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Ο Κορσικανός που ξεκίνησε την πορεία του ως αξιωματικός του Πυροβολικού, αποφοιτώντας από τη Στρατιωτική Σχολή του Παρισιού, βρέθηκε εν μέσω της θύελλας της Γαλλικής Επανάστασης- ενός κοσμοϊστορικού γεγονότος που άλλαξε το πρόσωπο της Ευρώπης και του κόσμου γενικότερα. Ο μετέπειτα αυτοκράτορας της Γαλλίας κατηγορείται από τους επικριτές του ότι πρόδωσε τα ιδεώδη της Επανάστασης προκειμένου να αναδειχθεί σε παντοδύναμο ηγεμόνα («βοναπαρτισμός» χαρακτηρίζεται είναι η συγκέντρωση της εξουσίας σε ένα άτομο, το οποίο κυβερνά αυταρχικά, έχοντας τη λαϊκή αποδοχή- έναν πανίσχυρο υπερκομματικό ηγέτη που εκφράζει τη λαϊκή θέληση). Άλλοι θεωρούν ότι επιδίωξή του ήταν να δικαιώσει τις αρχές της Επανάστασης, προκαλώντας ευθέως τις εδραιωμένες μοναρχίες και γενικά το σύστημα της εποχής.

Σε κάθε περίπτωση, πάντα έχει ενδιαφέρον να ρίχνει κανείς μια ματιά στα ίδια τα λεγόμενα ιστορικών προσωπικοτήτων. Στην περίπτωση του Ναπολέοντα, συλλογή αποφθεγμάτων/ σχολίων του βρίσκει κανείς στο «Εγώ, ο Ναπολέων» (Ναπολέων Βοναπάρτης- Μετάφραση Αλέξανδρου Βέλιου, Εκδόσεις Ροές, 2016).

Ακολουθούν κάποια από αυτά- για διάφορα θέματα. Κάποια είναι ιδιαίτερα κυνικά/ μακιαβελικά. Κάποια άλλα πάλι, όχι.

1. Πάντοτε μου άρεσε η ανάλυση: «γιατί» και «πώς» είναι ερωτήματα τόσο χρήσιμα που πρέπει να τα θέτουμε συνεχώς.
2. Η ανοησία μου είναι ότι πιστεύω στην ιερότητα των οικογενειακών δεσμών.
3. Αρνιέμαι την ύπαρξη του έρωτα. Πιστεύω πως είναι βλαβερός για την κοινωνία, καθώς και για την ατομική ευτυχία των ανθρώπων.
4. Διόλου δεν μισώ την ελευθερία. Την παραμέρισα μόνο όταν μου έφραζε τον δρόμο.
5. Πορευόμαστε πιο γρήγορα όταν πορευόμαστε μόνοι.
6. Στα νιάτα μου υπήρξα επαναστάτης από άγνοια και από φιλοδοξία.
7. Είμαι ένας άνθρωπος που μπορούν να τον σκοτώσουν, όχι όμως να τον προσβάλλουν.
8. Είχα πολλούς αυλικούς και κόλακες, δεν έκανα ποτέ φίλους. Ο μεγάλος άνδρας δεν πρέπει να έχει ούτε καρδιά ούτε όρχεις.
9. Κάθε ώρα χαμένου χρόνου ισοδυναμεί με μια πιθανότητα δυστυχίας για το μέλλον.
10. Ο χρόνος είναι η μεγάλη τέχνη του ανθρώπου: Ό,τι πρέπει να γίνει το 1810 δεν μπορεί να γίνει το 1807. Με την αρχή αυτή και μόνο πέτυχα σε όσα έκανα.
11. Δεν έχω παρά μόνο ένα πάθος, μία μοναδική ερωμένη: Τη Γαλλία. Πλαγιάζω μαζί της.
12. Η πατρίδα είναι ο πολικός μου αστέρας.
13. Δεν πρέπει να φαίνεται κανείς βάρβαρος χωρίς σκοπιμότητα.
14. Η εμπειρία δείχνει ότι οι στρατιές δεν αρκούν πάντοτε για να σώσουν ένα έθνος- ενώ ένα έθνος που το υπερασπίζεται ο λαός είναι πάντοτε ακατανίκητο.
15. Το χαρακτηριστικό του στρατιωτικού είναι να θέλει τα πάντα με τρόπο δεσποτικό. Το χαρακτηριστικό του πολιτισμένου ανθρώπου είναι να υποβάλλει τα πάντα στον διάλογο, στη λογική, στο βάσανο της αλήθειας.
16. Η δόξα και η ευτυχία των πολιτών πρέπει να σωπαίνουν όταν τους καλεί το συμφέρον το Κράτους και το δημόσιο καλό.
17. Ο πόλεμος δικαιολογεί τα πάντα.
18. Άμα ο ουρανός κινδύνευε να πέσει, θα τον στηρίζαμε με τις λόγχες μας.
19. Η τέχνη του πολέμου όταν διαθέτει κανείς αριθμητικά κατώτερο στρατό είναι να έχει πάντοτε περισσότερες δυνάμεις από τον εχθρό τόσο στο σημείο όπου πρόκειται να επιτεθεί όσο και εκεί όπου πρόκειται να δεχθεί επίθεση. Αλλά η τέχνη αυτή δεν μαθαίνεται στα βιβλία ούτε από την εμπειρία. Απαιτεί μια οξύνοια που είναι η βάση της στρατιωτικής ιδιοφυΐας.
20. Δεν μ'αρέσει ο πόλεμος, αλλά προτιμώ να τον κάνω νωρίτερα παρά αργότερα.
21. Είναι μέγα λάθος να περιμένεις να σου επιτεθούν.
22. Μια ειρήνη βασισμένη στην ανεξαρτησία όλων των εθνών είναι μια από κείνες τις ουτοπίες που πιπιλάνε οι μωροί και τις οποίες διαψεύδει η εμπειρία. Έφερα την ειρήνη στον λαό οπλίζοντάς τον.
23. Για να ζήσουμε πρέπει να διασκορπιστούμε, για να πολεμήσουμε όμως πρέπει να ενωθούμε.
24. Μπορούμε, πρέπει να καταφεύγουμε στην αυτοκτονία; Ναι, λένε, άμα στερούμαστε την ελπίδα. Ποιος όμως, πότε, πώς μπορεί να είναι χωρίς ελπίδα σ'ετούτο το κινούμενο θέατρο, όπου όλα αλλάζουν ανά πάσα στιγμή;
25. Τι είναι ο ηλεκτρισμός, ο γαλβανισμός, ο μαγνητισμός; Εδώ βρίσκεται το μεγάλο μυστικό της φύσης. Εγώ πιστεύω ότι ο άνθρωπος είναι το προϊόν αυτών των ρευστών και της ατμόσφαιρας, ότι ο νους αντλεί αυτά τα ρευστά και δίνει τη ζωή, ότι η ψυχή αποτελείται από αυτά τα ρευστά τα οποία μετά το θάνατο επιστρέφουν στον αιθέρα, απ'όπου απορροφώνται από άλλους εγκεφάλους- αλλά όταν πεθαίνουμε, πεθαίνουμε για τα καλά.
26. Α, η πολιτική...τι μικροπρέπειες! Τι ραδιουργίες! Ένα στρατόπεδο δεν είναι τόσο βρώμικο.
27. Διαχειρίζομαι την πολιτική όπως τον πόλεμο: Αποκοιμίζω μια πτέρυγα για να καταπολεμήσω την άλλη.
28. Πρέπει να κυβερνάει κανείς έχοντας κατά νου το συμφέρον των μαζών, χωρίς να σκοτίζεται αν αυτό αρέσει στον κύριο δείνα ή τον πολίτη τάδε. Οι ανώτεροι άνθρωποι βλέπουν από ψηλά και πάνω από τα κόμματα.
29. Τρία πράγματα δεν κάνεις στην πολιτική: δεν υποχωρείς, δεν ανακαλείς και δεν παραδέχεσαι τα λάθη σου.
30. Η πραγματική πολιτική ελευθερία εξαρτάται από την ασφάλεια της ιδιοκτησίας. Δεν λέγεται ασφαλής μια χώρα όπου κάθε χρόνο μπορούν να αλλάζουν την εισφορά του φορολογούμενου.
31. Φιλοδοξώ να δω τη Γαλλία να απολαμβάνει όλη τη δυνατή ελευθερία. Λέω δυνατή, γιατί η αναρχία οδηγεί πάντοτε στην απολυταρχική διακυβέρνηση.
32. Στους λαούς και στις επαναστάσεις αριστοκρατία υπάρχει πάντα. Άμα την εξαλείψετε στην τάξη των ευγενών, μεταφέρεται αμέσως στα πλούσια και ισχυρά σπίτια της Τρίτης Τάξης. Άμα την εξολοθρεύσετε και εκεί, καταφεύγει στους βιοτέχνες και στο λαό.
33. Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα που εξυψώνει καλύτερα την ψυχή και διαθέτει στον μεγαλύτερο βαθμό το σπέρμα των μεγαλουργημάτων. Αλλά, αργά ή γρήγορα, το μεγαλείο της την καταβροχθίζει, γιατί, για να'ναι ισχυρή, της χρειάζεται αναγκαστικά ενότητα δράσης- κι αυτό την οδηγεί στον δεσποτισμό ενός ανθρώπου ή μιας ολιγαρχίας.
34. Διατάζω ή σωπαίνω.
35. Οι άνθρωποι είναι πάρα πολύ αδύναμοι για να διασφαλίσουν το μέλλον- μόνο οι θεσμοί καθορίζουν τα πεπρωμένα των εθνών.
36. Το λέω για μία ακόμη φορά, δεν θέλω λογοκρισία, γιατί κάθε βιβλιοπώλης είναι υπεύθυνος για τα βιβλία που πουλάει, γιατί δεν θέλω να είμαι υπεύθυνος για τις όποιες ανοησίες τυπώνονται, και τέλος γιατί δεν θέλω ένας κομισάριος να καταπιέζει το πνεύμα και να ακρωτηριάζει την ιδιοφυΐα.
37. Ένα Σύνταγμα πρέπει να είναι έτσι καμωμένο ώστε να μην παρενοχλεί τη δράση της κυβέρνησης και να μην την αναγκάζει να το παραβιάσει.
38. Μια νεογέννητη κυβέρνηση χρειάζεται να θαμπώσει και να εκπλήξει. Μόλις χάσει τη λάμψη της, πέφτει.
39. Δεν υπάρχουν παρά δύο δυνάμεις στον κόσμο, το σπαθί και το πνεύμα. Συν τω χρόνω, το σπαθί νικιέται πάντοτε απ'το πνεύμα.
40. Οι λαοί δεν αξίζουν τον κόπο που καταβάλλει κανείς για να κερδίσει την εύνοιά τους.
41. Η νομοθεσία αποτελεί μια ασπίδα την οποία η κυβέρνηση οφείλει να φέρει παντού όπου απειλείται η κοινή ευημερία.
42. Τι με νοιάζει η γνώμη των σαλονιών και των πολυλογάδων; Δεν με ενδιαφέρει να την ακούσω. Μόνο η γνώμη των χωρικών μετράει, τα υπόλοιπα είναι τίποτα.
43. Δεν κάνεις πολιτική με το συναίσθημα.
44. Απ'τη στιγμή που ο όχλος αρπάξει την εξουσία, ονομάζεται Λαός. Αν ο ίδιος όχλος ηττηθεί, κρεμάνε μερικούς φουκαράδες που τους αποκαλούν κλέφτες και αλιτήριους. Έτσι είναι καμωμένος ο όχλος: Ήρωες ή κλέφτες, ανάλογα με την έκβαση της μάχης.
45. Μόνο ένα μεγάλο ευρωπαϊκό ομοσπονδιακό σύστημα θα ευνοούσε την πρόοδο του πολιτισμού.
46. Τι να κάνουμε; Τούτη η χώρα είναι διεφθαρμένη, και ήταν πάντα.
47. Είναι αμφίβολο αν έζησε ποτέ ο Χριστός, είναι σίγουρο όμως ότι μπορεί να ωφεληθεί κανείς από αυτόν.
48. Πολύ ωραία ιδέα η άφεση αμαρτιών. Να γιατί η θρησκεία είναι ωραία και δεν θα χαθεί ποτέ.
49. Μέσω της Τέχνης η νικημένη απ'τη Ρώμη Ελλάδα κατόρθωσε να αποκτήσει ξανά την πνευματική κυριαρχία τς πάνω στον κόσμο.
50. Δύσκολα βρίσκεις έναν Γάλλο που να μη θεωρεί τον εαυτό του ικανό να κυβερνήσει τη χώρα.
51. Ένας υπουργός δεν είναι υπεύθυνος για τίποτα, οφείλει να πετύχει- άλλος κανόνας δεν υπάρχει για αυτόν.
52. Υπάρχει μια τάξη ανθρώπων που έκανε μεγαλύτερο κακό στη χώρα και από τους πιο παράφρονες επαναστάτες: Οι λογάδες και οι ιδεολόγοι. Πνεύματα θολά και κάλπικα, θα έπρεπε να κάνουν μερικά μαθήματα γεωμετρίας.
53. Η δολιότητα έχει όρια, η βλακεία κανένα.
54. Ο ενθουσιασμός είναι το ντελίριο της λογικής.
55. Το πάθος που διαρκεί υπερβολικά πολύ γίνεται γελοίο.
56. Τα περισσότερα συναισθήματα είναι παραδόσεις. Τα νιώθουμε επειδή είναι προγενέστερά μας.
57. Ο τρόπος για να γίνεις πιστευτός είναι να κάνεις την αλήθεια απίστευτη.
58. Τόσο το χειρότερο για κείνους που δεν πιστεύουν στην αρετή.
59. Το πραγματικό θάρρος είναι αυτό που επιδεικνύει κανείς στις τρεις τα ξημερώματα.

Πηγή: «Εγώ, ο Ναπολέων»- Εκδόσεις Ροές 2016- απόδοση/ προλεγόμενα: Αλέξανδρος Βέλιος.