Στην αζέρικη πόλη Γεβλάχ, περίπου 100 χλμ από την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, έφτασαν σήμερα το πρωί δύο αντιπροσωπείες: αυτή του Αζερμπαϊτζάν και αυτή των αρμένιων αυτονομιστών. Αντικείμενο της συνάντησης η εκκίνηση των διαπραγματεύσεων των όρων πλαισίου συμφωνίας που προώθησε η Ρωσία και η αποδοχή της οδήγησε στην λήξη της μόλις 24 ωρών στρατιωτικής επιχείρησης του Μπακού στα εδάφη που επί τρεις δεκαετίες θέλει να δει να επιστρέφουν στην κυριαρχία της.
Αν και οι αρχικές αναφορές όμως την Τετάρτη, έκαναν λόγο για μια συμφωνία κατάπαυσης πυρός, αφοπλισμού των δυνάμεων των αυτονομιστών και αποχώρησης εναπομεινάντων στρατευμάτων της Αρμενίας, πολύ γρήγορα ο αζέρος πρόεδρος, με άλλοτε επιθετική και άλλοτε συναινετική γλώσσα, κατέστησε σαφές πως για το Μπακού αυτές οι συνομιλίες είναι κάτι πολύ περισσότερο: δήλωσε πως θα οδηγήσουν την περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ, που από την πτώση της ΕΣΣΔ και μετά δεν έχει καταφέρει να εξασφαλίσει διεθνή αναγνώριση ως de jure ανεξάρτητο/αυτόνομο κράτος, στην επιστροφή της στους κόλπους του Αζερμπαϊτζάν.
Ο παράδεισος που υπόσχεται ο Αλίεφ και η μεγάλη φυγή των Αρμενίων
Οι ”εγκληματίες πολέμου”, είπε σε διάγγελμά του, Ιλχάμ Αλίεφ προσπάθησαν να δηλητηριάσουν τους εγκεφάλους 120.000 Αρμενίων του Καραμπάχ οι οποίοι, όπως υποστήριξε ήρθε η ώρα να ”ζήσουν στον παράδεισο”, δηλώνοντας πως τα θρησκευτικά και πολιτιστικά τους δικαιώματα θα γίνουν σεβαστά.
″Μετά την παράδοση της εγκληματικής χούντας, αυτή η πηγή έντασης... αυτός ο λάκκος γεμάτος δηλητήριο, περνά στην ιστορία”, συμπλήρωσε”. ”Ο αρμενικός πληθυσμός του Καραμπάχ μπορεί επιτέλους να αναπνεύσει με ανακούφιση. Το είπα πριν και θέλω να το επαναλάβω: ο αρμενικός πληθυσμός του Καραμπάχ είναι πολίτες μας”.
Την ίδια στιγμή βέβαια, χιλιάδες αρμένιοι συρρέουν στο αεροδρόμιο της πρωτεύουσας του Ναγκόρνο Καραμπάχ, Στεπανακέρτ θέλοντας να εγκαταλείψουν την περιοχή ενώ άλλοι βρήκαν καταφύγιο κοντά σε μέλη της ρωσικής ειρηνευτικής δύναμης. Για αυτούς οι υποσχέσεις του Αλίεφ δεν σημαίνουν τίποτα, και η προοπτική ενσωμάτωσης των εδαφών στο Αζερμπαϊτζαν μάλλον μοιάζει τρομακτική.
Σε κάθε περίπτωση η ”νίκη-αστραπή”, μέσα σε μόλις 24 ώρες, για την οποία υπερηφανεύεται ο Αλίεφ ίσως να είναι η αρχή του τέλους για την ταραχώδη ιστορία του ορεινού Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το οποίο με την πάροδο των αιώνων έχει βρεθεί υπό την κυριαρχία των Περσών, των Τούρκων, των Ρώσων, των Οθωμανών και των Σοβιετικών και από την περίοδο της πτώσης της ΕΣΣΔ αποτελεί την μεγάλη εκκρεμότητα στο Νότιο Καύκασο, που συχνά έχει χαρακτηριστεί ως πυριτιδαποθήκη-θύλακας, και έχει οδηγήσει σε δύο πολέμους.
Ενσωμάτωση, αλλά με τι όρους για τους αδύναμους αυτονομιστές;
Το ερώτημα λοιπόν είναι εάν πράγματι αυτές οι συνομιλίες που άρχισαν σήμερα θα οδηγήσουν σε μια οριστική ”διευθέτηση” και, ακόμη ίσως πιο σημαντικό, με τι όρους για τους Αρμένιους του Ναγκόρνο Καραμπάχ που καλούνται να ενσωματωθούν (και ως χριστιανική) μειονότητα στο μουσουλμανικό Αζερμπαϊτζάν, μετά από δεκαετίες εχθρότητας και αιματοχυσίας.
″Όλο αυτό μοιάζει με το τέλος ενός εγχειρήματος διάρκειας ζωής σχεδόν 35 ετών, κάποιοι θα έλεγαν ενός αιώνα” σχολίασε στο BBC o ειδικός σε θέματα Καυκάσου, Τομάς ντε Βάαλ από το Carnegie Europe, εκφράζοντας παράλληλα μεγάλη ανησυχία για τους όρους τους συμφωνίας και τις εν εξελίξει συνομιλίες, αφού αυτές γίνονται με τους όρους που επιβάλλει το ισχυρό, Αζερμπαϊτζάν απέναντι στους άνευ συμμάχους και διαπραγματευτικά χαρτιά αρμένιους αυτονομιστές που όπως λέει, μοιάζουν απροστάτευτοι.
″Πιθανότατα, δυστυχώς, βλέπουμε ένα έργο στο οποίο οι Αζερμπαϊτζάνοι προσφέρουν τόσο λίγα στους Αρμένιους του Καραμπάχ που οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, θα εγκαταλείψουν την περιοχή”.
Με την εκτίμηση αυτή φαίνεται να συμφωνεί και ο Ρούμπεν Βαρντανιάν, πρώην ανώτατος αξιωματούχος της αρμενικής διοίκησης του Ναγκρόρνο Καραμπάχ. Πηγαίνει όμως πολύ πιο πέρα.
″Βασικά μας λένε ότι πρέπει να φύγουμε, να μην μείνουμε εδώ, ή να δεχτούμε ότι αυτό είναι μέρος του Αζερμπαϊτζάν - αυτή είναι βασικά μια τυπική επιχείρηση εθνοκάθαρσης”, σχολίασε στο Reuters.
Είναι όμως όλα αυτά μια απρόσμενη εξέλιξη; Μάλλον όχι. Τα σημάδια, ήταν εκεί, εδώ και αρκετό καιρό.
Αναπόφευκτο, αθόρυβο τέλος;
Τον περασμένο Μάιο, ο Αρμένιος πρωθυπουργός, Νικόλ Πασινιάν φέρεται να είπε ότι η χώρα του θα ήταν έτοιμη να αναγνωρίσει το Ναγκόρνο Καραμπάχ ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν με αντάλλαγμα την ασφάλεια του αρμενικού πληθυσμού. ”Τα 86.600 τετραγωνικά χιλιόμετρα της επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν περιλαμβάνουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ”, φέρεται να είπε ο κ. Πασινιάν, αναφερόμενος στο Αζερμπαϊτζάν συνολικά.
Τώρα, υπό τις εξελίξεις των τελευταίων 48 ωρών αντιπολίτευση και πολίτες ζητούν την παραίτησή του, τον κατηγορούν για προδοσία και παράδοση των εδαφών και των Αρμένιων αδελφών τους στο καθεστώς του Μπακού. Εξάλλου, ήδη του χρέωναν από το 2020 την μεγάλη ήττα στον πόλεμο των 44 ημερών με το Αζερμπαϊτζάν, που κατάφερε να κερδίσει εδάφη στο Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Με την ηγεσία τη Αρμενίας λοιπόν απρόθυμη να συνδράμει, την Ρωσία απασχολημένο σε έναν μακρύ και υψηλού κόστους πόλεμο στην Ουκρανία αλλά και δυσαρεστημένη με τον Πασινιάν που φαίνεται να κοιτά προς την Δύση, αλλά και την διεθνή κοινότητα απρόθυμη να καταναλώσει ενέργεια σε ένα ακόμη ”μέτωπο”, το Μπακού δούλεψε μεθοδικά.
Προσθέτοντας σε αυτή την ανάγνωση των συμμαχιών και τον επί εννέα μήνες αποκλεισμό του διαδρόμου Λατσίν, του μόνου που συνδέει το Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Αρμενία και απειλώντας με ανθρωπιστική κρίση αφού η περιοχή εξαρτάται από το Γιερεβάν ακόμη και για τα πιο βασικά είδη, έφερε τους αυτονόμιστές ακριβώς εκεί που ήθελε.
Ακόμη και έτσι όμως, ακόμη και εάν τόσο αθόρυβα και αστραπιαία, έρθει το τέλος του ”αυτόνομου” Ναγκόρνο Καραμπάχ, οι όροι της ενσωμάτωσης δεν θα πρέπει να υπαγορευθούν αλλά να αποτελέσου αντικείμενο ουσιαστικής διαπραγμάτευσης με πραγματική εμπλοκή διεθνών φορέων και ισχυρών χωρών που θα λειτουργήσουν ως εγγυητές των δικαιωμάτων της ίσως σύντομα, αρμενικής μειονότητας στο μεγάλο και ισχυρό Αζερμπαϊτζάν.