Η ανακοίνωση Τύπου του ΓΕΕΘΑ, στις 8 Δεκεμβρίου 2021, για τη δημιουργία «Διεύθυνσης Διαστήματος» και ενοποίησης δύο άλλων Διευθύνσεων σε μία ενιαία «Διεύθυνση Επικοινωνιών – Πληροφορικής»,2 είναι μια σημαντική εξέλιξη που καλύπτει μια ανάγκη ετών.
Η σύντομη αιτιολόγηση του ΓΕΕΘΑ, αναφέρει ανάμεσα σε άλλα και τα ακόλουθα:
«Με την παραπάνω δημιουργία και ενοποίηση Διευθύνσεων του ΓΕΕΘΑ εξασφαλίζεται η διαλειτουργικότητα και η συνέργεια των ΕΔ στο ενοποιημένο πληροφοριακό περιβάλλον και η αναβαθμισμένη εκμετάλλευση των πεδίων του διαστήματος και των Επικοινωνιών – Πληροφορικής, σύμφωνα με τις διεθνείς εξελίξεις και τα Συμμαχικά και Ευρωπαϊκά πρότυπα».
Ξεκινώντας από το τελευταίο. Πράγματι, οι διεθνείς εξελίξεις για την Ασφάλεια Διαστήματος και ο αυξανόμενος επιχειρησιακός ρόλος του, οδήγησαν αριθμό χωρών που έχουν σημαντικές διαστημικές ικανότητες, στην αναδιοργάνωση των εθνικών δομών διοίκησης των σχετικών ζητημάτων. Είχαμε πρόσφατα επιχειρηματολογήσει για αυτήν την ανάγκη. Για την ανάγκη δηλαδή θεσμικής ευθυγράμμισης της Ελλάδας με την σύγχρονη πρακτική,3 ώστε να διευκολύνονται οι συνέργειες με «τα Συμμαχικά και Ευρωπαϊκά πρότυπα».4
Στην Ευρώπη, η Γαλλία, η Γερμανία και η Βρετανία συγκρότησαν μία Διοίκηση Διαστήματος (Space Command) που την υπήγαγαν στην Πολεμική Αεροπορία. Εξαίρεση αποτελεί η Ιταλία, που συγκρότησε τη σχετική Διοίκηση στο ΓΕΕΘΑ.
Η ελληνική επιλογή, προσαρμοσμένη στις ικανότητές της, κατέληξε στη συγκρότηση Διεύθυνσης Διαστήματος. Αυτή, προσομοιάζει με την Ιταλική προσέγγιση και για ένα άλλο λόγο. Και οι δύο χώρες διαθέτουν στο επίπεδο του Υπουργού Άμυνας σχετικό Γραφείο Διαστήματος, που ασχολείται με τα θέματα της Πολιτικής για το Διάστημα.
Κατά την κρίση μας πάντως, το πιο ουσιαστικό μέρος στην παραπάνω ανακοίνωση είναι το πρώτο σκέλος, δηλαδή ότι «Με την παραπάνω δημιουργία και ενοποίηση Διευθύνσεων του ΓΕΕΘΑ εξασφαλίζεται η διαλειτουργικότητα και η συνέργεια των ΕΔ στο ενοποιημένο πληροφοριακό περιβάλλον».
Κατά την άποψή μας, στις σύγχρονες μορφές πολυχωρικών επιχειρήσεων, όπου εμπλέκονται πολλοί και διαφορετικών προελεύσεων δρώντες, η διαλειτουργικότητα ανάμεσα τους αναδεικνύεται σε κρίσιμη επιχειρησιακή απαίτηση. Το θέμα αυτό αποτελεί μια παγκόσμια πρόκληση για όλες τις ένοπλες δυνάμεις και προφανώς απασχολεί το ΥΠΕΘΑ αλλά και τα σχετικά Υπουργεία που σχετίζονται με τα θέματα εσωτερικής ασφάλειας. Το παρακάτω παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό.
Στις 20 Αυγούστου 2021, αμέσως μετά την έκτακτη συνεδρίαση στο Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥΣΕΑ), ενόψει των αναμενόμενων μεταναστευτικών ροών από το Αφγανιστάν, η πολιτική και στρατιωτική Ηγεσία των Υπουργείων Άμυνας και Προστασίας του Πολίτη επισκέφθηκε τον Έβρο5. Αντίστοιχη επίσκεψη στη Συνοριακή Γραμμή του Έβρου είχε προηγηθεί μία εβδομάδα νωρίτερα και από τον Υφυπουργό Εθνικής Άμυνας.6
Μετά την ολοκλήρωση της επιθεώρησης, ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ με ανάρτηση στο Twitter υπό τον τίτλο «Ο Έβρος είναι απόρθητος! – Φρούριο Έβρος»,7 ανέδειξε την ελληνική αμυντική ετοιμότητα, εστιάζοντας στο ζήτημα της διαλειτουργικότητας και συνέργειας μεταξύ Ενόπλων Δυνάμεων και της Ελληνικής Αστυνομίας - Πυροσβεστικού Σώματος.
Είναι ενδιαφέρουσα η επισήμανση της διαλειτουργικότητας από τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ αφού αποτελεί σημαντική συνιστώσα για πολιτικοστρατιωτικές συνέργειες μεταξύ των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας.
Διαλειτουργικότητα, σύμφωνα με ορισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι η ικανότητα των συστημάτων πληροφοριών να συνομιλούν μεταξύ τους. Πρόκειται για ένα στοχευμένο και έξυπνο τρόπο χρήσης των υπαρχόντων δεδομένων, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, χωρίς τη δημιουργία νέων βάσεων δεδομένων ή την αλλαγή των υφιστάμενων συστημάτων πληροφοριών.8
Αυτή απαιτεί καταρχήν τη δημιουργία κατάλληλης αρχιτεκτονικής στον τομέα στρατηγικών και τακτικών πληροφοριών ώστε να υλοποιηθεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης. Αυτό θα επιτρέπει την ανταλλαγή πληροφοριών που θα παράσχουν έγκαιρη προειδοποίηση σε ενδεχόμενη εχθρική ενέργεια και συνακόλουθα την αποτελεσματική αντίδραση σε όλη την επικράτεια.
H πολιτικοστρατιωτική συνέργεια δοκιμάστηκε σε πραγματικό επιχειρησιακό επίπεδο ουσιαστικά το περασμένο έτος στην κρίση στον Έβρο, η οποία εξελίχθηκε από τις 28 Φεβρουαρίου 2020, ραγδαία, σε μια κρίση εθνικής ασφάλειας, αφού υπήρξε μία ευθεία απειλή της εθνικής κυριαρχίας.
Σύμφωνα με τον Harold Brown, Υπουργό Άμυνας των ΗΠΑ επί προεδρίας Carter, ο όρος «Εθνική Ασφάλεια» αναφέρεται στην ικανότητα να προστατεύεται η εδαφική ακεραιότητα ενός κράτους, να διατηρούνται οι οικονομικές σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο, υπό λογικούς όρους, να προστατεύεται η Διοίκηση και οι οργανισμοί του από εξωτερικούς παράγοντες, καθώς και να ελέγχονται τα σύνορά του. 9
Η προστασία της εθνικής ασφάλειας απαιτεί τον συντονισμό και τη συνεργασία των Υπουργείων Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών με τις λεγόμενες εσωτερικές υπηρεσίες: αστυνομία και άλλες δυνάμεις ασφαλείας. 10
Σημειώνεται ότι η κρίση του 2020 είχε έγκαιρα προβλεφθεί. Αν και για το θέμα αστυνόμευσης των συνόρων καταρχήν θεσμικά αρμόδια είναι τα Σώματα Ασφαλείας, η πολιτική κατεύθυνση που δόθηκε από τον Πρωθυπουργό σε συνεδρίαση στο ΚΥΣΕΑ, το φθινόπωρο 2019, υιοθέτησε την ολοκληρωμένη προσέγγιση, που ακολουθείται στο ΝΑΤΟ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.11
Αυτή επέβαλε την πρόσθετη στρατιωτική συνδρομή στα Σώματα Ασφαλείας, για την από κοινού προστασία της εθνικής ασφάλειας. Αξίζει να σημειωθεί άλλωστε ότι με την υπ. αριθμ. Υ133/3-12-2019 Απόφαση Πρωθυπουργού μετονομάστηκε το πρώην Κυβερνητικό Συμβούλιο Εξωτερικών και Άμυνας, σε Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας .
Ο γενικότερος όρος «εθνική ασφάλεια», εμπεριέχει και την εσωτερική ασφάλεια και την άμυνα (εξωτερική επίθεση ή απειλή). Η αλλαγή αυτή ήταν δηλωτική της νέας ολοκληρωμένης προσέγγισης που ακολουθήθηκε στην κρίση του Έβρου. Μάλιστα δεν προέβλεπε απλά τον μεταξύ των εμπλεκομένων δυνάμεων συντονισμό, αλλά δημιούργησε ειδική δομή, θέτοντας όλους τους εμπλεκόμενους δρώντες κάτω από μια κοινή διοίκηση (Εθνικού Συντονιστή) που υπάγεται απευθείας στον Πρωθυπουργό.12
Η ελληνική απάντηση υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχής τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Σε ότι αφορά στο ΥΠΕΘΑ, η συμβολή των ΕΔ έχει τεκμηριωθεί από το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας σε video που αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του. 13 Πολιτικά, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που εκφράζει την ομόφωνη γνώμη των 27 κρατών μελών, αναγνώρισε τα σύνορα ως τα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης.14
Για την αποτίμηση της όλης κρίσης δημοσιεύσαμε τον Ιούνιο 2020 ένα Κείμενο Πολιτικής με τίτλο «Κρίση στον Έβρο: Η Ολιστική Προσέγγιση και οι Προκλήσεις για Ολοκληρωμένη Δράση».15 Εκεί ως κυριότερη πρόκληση αναδείξαμε το υπαρκτό ζήτημα της διαλειτουργικότητας ανάμεσα στους κύριους δρώντες.
Προφανώς ο όρος δεν ήταν άγνωστος στους κύριους δρώντες, ειδικά αν ληφθεί υπόψιν ότι ειδικά για τα Σώματα Ασφαλείας (ΣΑ) τον Σεπτέμβριο 2014 υπεγράφη από τον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη, μαζί με τους Υπουργούς Εξωτερικών και Ναυτιλίας η «Η Εθνική Στρατηγική για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Συνόρων (2014-2020)».16 Φαίνεται όμως ότι η ως άνω Στρατηγική, παρά τις προσπάθειες δεν υλοποιήθηκε αρκούντως αποτελεσματικά, αφού υπάρχουν ακόμα προκλήσεις. Αυτές είναι λογικές σε κάποιο βαθμό.
Όπως και οι ΕΔ αρκετά παλαιότερα, όπου τα αεροπλάνα δεν μπορούσαν να μιλήσουν με τα πλοία από κάτω τους, έτσι και τα ΣΑ, διαθέτοντας την δική τους αντίληψη, ανέπτυσσαν αυτόνομες δομές και ικανότητες χωρίς την επιχειρησιακή απαίτηση να «μιλούν μεταξύ τους», αφού η έμφαση δίδονταν στις εσωτερικές ανάγκες του ιδιοκτήτη των ικανοτήτων. Αυτό μπορεί να εξηγεί την καθυστέρηση υλοποίησης θεσμικών κειμένων.
Σήμερα αδυναμίες σαν και αυτές δεν χωρούν στις σύγχρονες μορφές επιχειρήσεων, που εξελίσσονται ταυτόχρονα στους πέντε (5) επιχειρησιακούς τομείς, την θάλασσα, την ξηρά, τον αέρα, το Διάστημα και τον κυβερνοχώρο.
Αυτές οι «πολυχωρικές επιχειρήσεις», απαιτούν διαλειτουργικά ψηφιακά συστήματα Διοίκησης, Ελέγχου, Επικοινωνιών και Πληροφοριών που να λαμβάνουν πληροφόρηση από όλα τα μέσα, συστήματα και χρήστες των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας για την κεντρική επίγνωση της κατάστασης, οι οποίοι με τη σειρά τους θα λαμβάνουν διαταγές για την αντίδρασή τους. Οι δορυφορικές επικοινωνίες αποτελούν διεθνώς το βασικό μέσο για την εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας.
Το ζήτημα δεν αφορά μόνο την Ελλάδα, αφού και πιο ισχυρές χώρες αντιμετωπίζουν τέτοια πολύπλοκα θέματα, όπως: Η ενίσχυση της θεσμικής δομής και των αντίστοιχων κειμένων, η εμπέδωση μια νέας κουλτούρας συνεργασίας, η ενσωμάτωση των απαιτήσεων διαλειτουργικότητας στους εσωτερικούς σχεδιασμούς των επιμέρους Υπουργείων και φυσικά την εξοικείωση της πολιτικής ηγεσίας με την απαίτηση της διαλειτουργικότητας κατά την λήψη αποφάσεων.
Το ότι αναδεικνύεται έντονα η διαλειτουργικότητα από το ΥΠΕΘΑ, και ότι επιδεικνύεται μια μεγάλη ευελιξία στην αναπροσαρμογή των φορέων που ασχολούνται με το Διάστημα, τις επικοινωνίες - πληροφορική είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αφού δείχνει ότι η προσαρμογή στα νέα δεδομένα προκύπτει από την κατανόηση της διεθνούς πραγματικότητας.
***
1 Ο Αλέξανδρος Κων. Κολοβός είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διαστημικής Τεχνολογίας στη Σχολή Ικάρων, Ταξίαρχος ΠΑ (ε.α), τάξης 1980.
2 Δημιουργία Διεύθυνσης Επικοινωνιών-Πληροφορικής ΓΕΕΘΑ/Γ4 και της Διεύθυνσης Διαστήματος ΓΕΕΘΑ/Γ5, Ανακοίνωση Τύπου, Τμήμα Ενημέρωσης Τύπου, ΓΕΕΘΑ, Αθήνα, 08 Δεκεμβρίου 2021, https://geetha.mil.gr/dimioyrgia-dieythynsis-epikoinonion-pliroforikis-geetha-g4-kai-tis-dieythynsis-diastimatos-geetha-g5/.
3 Αλέξανδρος Κολοβός, Η άμυνα της Ελλάδας στο Διάστημα. Ο αυξανόμενος επιχειρησιακός ρόλος του Διαστήματος απαιτεί αναδιοργάνωση των Εθνικών Δομών Διοίκησης, Foreign Affairs The Hellenic Εdition τεύχος Ιουνίου - Ιουλίου 2021, σελ. 45-53.
4 Αλέξανδρος Κολοβός, Ασφάλεια από το Διάστημα και Ασφάλεια στο Διάστημα. Αεροπορική Ακαδημία Ελλάδος (Α.ΑΚ.Ε.), Ετήσια Επιστημονική Ημερίδα 2021 με θέμα: «Σύγχρονες Αεροδιαστημικές Επιχειρήσεις – Στρατηγική, Επιχειρησιακή και Νομική Θεώρηση», 26 Μαΐου 2021, https://www.aake.info/wp-content/uploads/2021/09/%CE%91%CE%91%CE%9A%CE%95-%CE%A0%CE%A1%CE%91%CE%9A%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%9F-%CE%97%CE%9C%CE%95%CE%A1%CE%99%CE%94%CE%91%CE%A3-26-5-21.pdf
7 https://twitter.com/ChiefHNDGS/status/1428778223089987585
9 Harold Brown: Thinking About National Security: Defence and Foreign Policy in a Dangerous World, Westview Press, 1983.
10 Θάνος Ντόκος Π. (επιμ. συλλογικού έργου), Λευκή Βίβλος για την Ελληνική Εξωτερική Πολιτική Άμυνα και Ασφάλεια, Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2016.
11 Αυτή η «ολοκληρωμένη προσέγγιση», προσδιορίζεται με τέσσερα επίπεδα δράσης: Είναι πολυδιάστατη, πολυφασική, πολυεπίπεδη και πολυμερής (multi-dimensional, multiphased, multi-level, multilateral). Η «πολυδιάστατη» προσέγγιση συνεπάγεται την χρήση «όλων των διαθέσιμων πολιτικών και μέσων. Η « πολυφασική» σημαίνει ότι η Ε.Ε. πρέπει να είναι έτοιμη να παρέμβει σε όλες τις φάσεις του κύκλου των συγκρούσεων. Η «πολυεπίπεδη» αναφέρεται στην δράση της ΕΕ σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Και το «πολυμερές» επίπεδο υποδηλώνει ότι η ΕΕ συνεργάζεται με «όλους αυτούς τους παίκτες που είναι παρόντες στην κρίση / σύγκρουση και είναι απαραίτητοι για την επίλυσή της». Loes Debuysere and Steven Blockmans, Europe ́s Coherence Gap in External Crisis and Conflict Management. The EU’s Integrated Approach between Political Rhetoric and Institutional Practice, Bertelsmann Stiftung, November 2019, https://www.bertelsmann-stiftung.de/fileadmin/files/BSt/Publikationen/GrauePublikationen/EZ_EU_Report_Weiss_ENG_4_2019.pdf
12 Εθνικός Συντονιστής για τη διαχείριση του μεταναστευτικού-προσφυγικού ζητήματος - Σύσταση Ενιαίου Φορέα Επιτήρησης Συνόρων (ΕΝ.Φ.Ε.Σ.) - Τροποποίηση άρθρου 96 του ν. 4368/2016 (Α΄ 21), https://www.hellenicparliament.gr/Nomothetiko-Ergo/Syzitiseis-kai-Psifisi?law_id=5682b236-a41d-46d7-a5e1-ab19016215f2
13 Δράσεις των Ενόπλων Δυνάμεων για την Αντιμετώπιση των Αυξημένων Μεταναστευτικών – Προσφυγικών Συγκεντρώσεων. Επίσημη Ιστοσελίδα ΓΕΕΘΑ, 8 Απριλίου 2020, https://geetha.mil.gr/vinteo-me-tis-draseis-ton-enoplon-dynameon-gia-tin-antimetopisi-ton-ayximenon-metanasteytikon-prosfygikon-sygkentroseon/
14 Statement on the situation at the EU’s external borders, Statements and remarks Council of the EU, 4 March 2020, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2020/03/04/statement-on-the-situation-at-the-eus-external-borders/
15 Αλέξανδρος Κολοβός, Κρίση στον Έβρο: Η Ολιστική Προσέγγιση και οι Προκλήσεις για Ολοκληρωμένη Δράση. Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής, ΕΛΙΑΜΕΠ, Kείμενα Πολιτικής Νο. 31/2020, 6/2020. https://bit.ly/3gynBGj
16 Ομοίως και η ΕΛ.ΑΣ εκπόνησε την «Στρατηγική της ΕΛ.ΑΣ. για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Εξωτερικών Συνόρων και την Παράνομη Μετανάστευση (2014-2020)».