Το 2012, ένας υπουργός και στενός συνεργάτης του Ερντογάν, ο Εγκεμέν Μπαγίς μου είχε πει, σε μια τηλεοπτική συνέντευξη: «Η Τουρκία δεν εκμεταλλεύθηκε και δεν θα εκμεταλλευτεί την δύσκολη θεση στην οποία έχει βρεθεί η φίλη Ελλάδα, λόγω οικονομικής κρίσης. Δεν θα κάνουμε τίποτε που να φέρει σε δύσκολη θέση τους γειτονές μας»
Κι είναι αλήθεια ότι η Άγκυρα πολιτεύθηκε πολύ προσεκτικά και απέφυγε προκλήσεις στα χρόνια που η Ελλάδα βρέθηκε σε ακραία αδυναμία, όταν αντιμετώπιζε έναν συνδυασμό οικονομικής κρίσης, κοινωνικής αναταραχής και πολιτικής αστάθειας και, επιπλέον, η θέση της χώρας στον κόσμο είχε δραματικά εξασθενήσει. Γιατί, λοιπόν, να θεωρούμε πιθανό να εκμεταλλευτεί, τώρα που η Ελλάδα είναι σε ισχυρότερη θέση, την συγκυρία των εκλογών και την μετάβαση σε νέο κυβερνητικό σχήμα για να επιχειρήσει κάτι ανάλογο με αυτό που έκανε στα Ίμια, στις αρχές του 1996, στην πολιτικά εύθραυστη στιγμή της μετάβασης από την κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου σε μια κυβέρνηση που δεν είχε ακόμη λάβει ψήφο εμπιστοσύνης στην Βουλή; Γιατι να πιστέψουμε ότι θα εκμεταλλευθεί μια στιγμή πολιτικής μετάβασης στην Ελλάδα «για να επιβάλει τις απόψεις της στα θέματα των ορίων τόσο της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης όσο και της ελληνικής υφαλοκρηπίδας”- όπως έγραφε ο Κώστας Σημίτης στο πολυσυζητημένο άρθρο του στην Καθημερινή; Μήπως οι φόβοι που διατυπώνονται είναι υπερβολικοί;
Οι τρεις λόγοι
Μακάρι να αποδειχθούν υπερβολικοί. Αδικαιολόγητοι, πάντως δεν είναι. Για τρεις κυρίως λόγους:
Ο πρώτος είναι ότι η Τουρκία του Ερντογάν το 2019 είναι μια τελείως διαφορετική από την Τουρκία του Ερντογάν της περιόδου 2002-2014. Από τις μέρες της Αραβικής άνοιξης, το 2011, ο Ερντογάν είχε αρχίσει να αλλάζει στόχους και φιλοδοξίες. Την φιλοδοξία της ευρωπαϊκής ένταξης την είχε αντικαταστήσει η φιλοδοξία της ανάδειξής του σε ηγέτη και πρότυπο του σουνιτικού Ισλάμ, από τον Άτλαντα ως τον Περσικό κόλπο. Η εξέγερση στο πάρκο Γκεζί, τον Μάιο του 2013 ήταν ένα σημείο καμπής. Η εμπλοκή στον βρώμικο πόλεμο στην Συρία, η σύγκρουση με το μουσουλμανικό κίνημα του Ιμάμη Γκιουλέν, η όλο και εντονότερη στροφή στον αυταρχισμό εσωτερικά, ο εγκλωβισμός του σε ένα σύστημα εξουσίας συγγενών και υποτελών, η σύγκρουση με τους Κούρδους, που τον υποστήριζαν ως τότε ως ειρηνοποιό, το αποτυχημενο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016, η συμμαχία με την εθνικιστική ακροδεξιά- όλα αυτά ήταν βήματα σ έναν δρόμο που μετέτρεψε τον ίδιον τον Ερντογάν από ήρωα της δημοκρατίας σε αυταρχικό σουλτάνο. Κι αν η εξωτερική πολιτική είναι πάντα προέκταση της εσωτερικής, μια αυταρχική Τουρκία είναι μια χώρα περισσότερο επιρρεπής στις διεθνείς περιπέτειες.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι τα Ίμια δεν εκδηλώθηκαν μόνον σε μια στιγμή πολιτικής αστάθειας στην Ελλάδα, αλλά και σε μια περίοδο εσωτερικής πολιτικής κρίσης, με μια εύθραυστη συμμαχική κυβέρνηση στην Άγκυρα. Ο δεύτερος αυτός παράγοντας, η εσωτερική μάχη για την εξουσία στην Άγκυρα, ήταν νομίζω σημαντικότερος για να εξηγήσει πώς οδηγηθήκαμε στο δράμα των Ιμίων. Και σήμερα, η εσωτερική πολιτική ισορροπία στην Τουρκία είναι σε ακόμη μεγαλύτερη αστάθεια. Ο Ερντογάν έχασε όλες τις μεγάλες πόλεις στις δημοτικές εκλογές και αντιμετωπίζει, για πρώτη φορά, μια εσωτερική ανταρσία των ιστορικών και μετριοπαθών στελεχών του κόματός του, Γκιουλ, Νταβούτογλου και Μπαμπατσάν.
Ο τρίτος και μάλλον σημαντικότερος λόγος είναι ότι η επιβεβίωση της ύπαρξης αξιόλογων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου εντός της Κυπριακής ΑΟΖ άλλαξαν, κυριολεκτικά πίστα στο παιχνίδι των διεκδικήσεων και αμφισβητήσεων που από την δεκαετία του 70 παίζει η Τουρκία στο Αιγαίο. Οι εξελίξεις στα κυπριακά ύδατα την φέρνουν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση και είναι πολύ πιθανόν να αντιδράσει. Εκεί, στα νοτιανατολικά της Κύπρου είναι λογικό να εκδηλωθεί η αντίδραση, όποια μορφή και αν πάρει. Αλλά είναι πολλοί που ανησυχούν μήπως γίνει η επιλογή μιας «κρίσης αντιπερισπασμού» στο Αιγαίο.
Καθαρό πολιτικό σχέδιο
Τα σημάδια είναι πολλά και όλα δείχνουν προς την ίδια κατεύθυνση: Είναι πάνω από ένας χρόνος που η ένταση διατηρείται και κλιμακώνεται, με λόγους και έργα. Δύο τουρκικά ερευνητικά πλοία βρίσκονται στα νερά της Κύπρου, συνοδεία πολεμικών. Η Τουρκία έχει προαναγγείλει στον ΟΗΕ την πρόθεσή να κάνει γεωτρήσεις σε περιοχές εντός της Κυπριακής ΑΟΖ. Μια αλυσσίδα δηλώσεων Τούρκων επισήμων επαναλαμβάνουν πως «δεν θα αφήσουμε αναπάντητες κυπριακές προκλήσεις». Και, στο βάθος του πεδίου, παρακολουθούμε την κλιμάκωση της αμερικανοτουρκικής έντασης, γύρω από τους ρωσικούς πυραύλους που η Άγκυρα επιμένει να προμηθευτεί, με αμερικανικές δηλώσεις να της υπενθυμίζουν, πρωτοφανώς,την αεροναυτική δύναμη που οι ΗΠΑ διαθέτουν στην περιοχή.
Η εξέλιξη όλων αυτών των τάσεων προς μια νέα ελληνοτουρκική κρίση δεν είναι, βέβαια, μοιραία. Κι ούτε είναι βέβαιο ότι η Άγκυρα έχει διαρρήξει τις σχέσεις της με την λογική και την παραδοσιακή συμπεριφορά της. Το βέβαιο είναι, πάντως ότι χρειάζεται, από ελληνικής πλευράς, καθαρό πολιτικό σχέδιο αντμετώπισης και αποτροπής. Και ένα ελάχιστο συναίνεσης των πολιτικών δυνάμεων- που, παρεμπιπτόντως έλειψε το 1996, στην κρίση των Ιμίων.