Για μερικούς τα αεροπορικά ταξίδια είναι τρόπος ζωής. Όμως η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών στον κόσμο δεν έχουν μπει ποτέ σε αεροπλάνο και μόνο ένα 3% (230 εκατομμύρια), οι σχετικά πιο εύποροι, είναι αυτοί που κατά κανόνα ”πετούν” κάθε χρόνο ενώ το 60% των εισιτηρίων αγοράζονται από τους πλουσιότερους 10%. Υπάρχουν πτήσεις που γεφυρώνουν τη Γη από το ένα ως το άλλο άκρο. H Emirates για παράδειγμα κάνει την πιο μακρινή απευθείας πτήση από το Auckland της Νέας Ζηλανδίας στο Dubai σε 17 ώρες και 15’.
Είναι εντούτοις γνωστό, προ πολλού, ότι το ταξίδι με αεροπλάνο δεν είναι ότι καλύτερο για το περιβάλλον. Μια πτήση μετ’ ’επιστροφής από το Βερολίνο για Νέα Υόρκη, σε οικονομική θέση, εκπέμπει κάπου μεταξύ 1,5-2 τόνους διοξειδίου του άνθρακα (CO2) ανά επιβάτη και τριπλάσιες ποσότητες για επιβάτες της πρώτης θέσης σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Όσο για τα Private jets, κάθε επιβάτης ”χρεώνεται” 4-15 φορές περισσότερες εκπομπές από όσες αν ταξίδευε με συμβατικό αεροπλάνο, και 75-250 φορές το CO2 αντίστοιχου σιδηροδρομικού ταξιδιού μεγάλης ταχύτητας. Η ιδιωτική αεροπορική βιομηχανία έχει ανθίσει τα τελευταία χρόνια απολαμβάνοντας μάλιστα μερικές από τις καλύτερες φορολογικές ελαφρύνσεις. Στη διάρκεια ενός έτους το προσωπικό αποτύπωμα άνθρακα όσων ταξιδεύουν με ιδιωτικά αεροπλάνα μπορεί να είναι ακόμη και εκατοντάδες ή και χιλιάδες φορές μεγαλύτερο από αυτό για τον μέσο άνθρωπο. Στο Ηνωμένο Βασίλειο παρότι οι ιδιωτικές πτήσεις αντιπροσωπεύουν μόνο το 6% της εναέριας κυκλοφορίας, παράγουν ποσότητες άνθρακα συγκρίσιμες με αυτές 450.000 αυτοκινήτων το χρόνο.
Το 2019, το σχόλιο του ολλανδού ιστορικού Rutger Bregman: «1.500 ιδιωτικά αεροσκάφη ήρθαν στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός να ακούσουν τον Sir David Attenborough να λέει πώς καταστρέφουμε τον πλανήτη», έγινε viral.
Η αεροπορική βιομηχανία επισήμως ευθύνεται για 3% των εκπομπών στην Ευρώπη ενώ μελλοντικές προβλέψεις μιλούν για αύξηση ακόμη και 300%, παρά τις δεσμεύσεις της συμφωνίας του Παρισιού (COP21 του 2015) για το κλίμα.
Μέχρι πρότινος εταιρίες όπως η Boeing και η Airbus προσανατολιζόταν σε αύξηση της δυναμικότητάς τους κατά 100%. Εάν η αεροπορική και η τουριστική βιομηχανία επιτύχουν να διπλασιάσουν τα ταξίδια θα οδηγηθούμε σε μαζική αποσταθεροποίηση του κλίματος της Γης προειδοποιούν οι ειδικοί.
Εάν η αεροπορική βιομηχανία ήταν χώρα θα συγκαταλεγόταν ανάμεσα στις 10 που ευθύνονται για τις περισσότερες εκπομπές CO₂ αναφέρει η ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στη δίνη του κορονοϊού πλέον, οι αεροπορικές εταιρίες που έβλεπαν τον όγκο των επιβατών να διπλασιάζεται κάθε 15 χρόνια και τα κέρδη να εκτοξεύονται, κάνουν τώρα αγώνα επιβίωσης. Οι πτήσεις έχουν περικοπεί κατά 95% και η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών (IATA) εκτιμά ότι ίσως χάσουν $113 δις προειδοποιώντας για συνθήκες «αποκάλυψης» αν δεν βοηθήσουν οι κυβερνήσεις. Περιμένουν μάννα εξ’ ουρανού γράφουν οι NY Times και ..απαλλαγή από πράσινους φόρους.
Παρότι σε πολλές περιπτώσεις δέχονται κρατικές ενισχύσεις την ίδια στιγμή αρνούνται την έγκαιρη επιστροφή χρημάτων στους πελάτες για ταξίδια που ακυρώθηκαν στη διάρκεια της πανδημίας, παραβιάζοντας τους νόμους.
Όχι λευκές επιταγές ...
Ο καγκελάριος του Ηνωμένου Βασιλείου (Καγκελάριος του Θησαυροφυλακίου-υπουργός Οικονομικών) διεμήνυσε στις αεροπορικές εταιρίες να βρουν άλλες μορφές χρηματοδότησης και να μην ζητούν κατευθείαν κυβερνητική βοήθεια. Ο Διευθύνων Σύμβουλος του Αεροδρομίου των Βρυξελλών, Arnaud Feist, στα τέλη Μαρτίου έλεγε: «Θεωρώ φυσικό η κυβερνητική υποστήριξη να συνδεθεί με όρους. Το κλίμα είναι μεγάλη πρόκληση για την αεροπορική βιομηχανία» που πλέον δεν έχει πολλές εναλλακτικές.
Παρόμοια μηνύματα στέλνουν και ευρωπαίοι αξιωματούχοι. Η Πρόεδρος της Επιτροπής Ursula von der Leyen θέτει το ζήτημα ψηλά στην ατζέντα της. Οι συζητήσεις για περιορισμό των ‘εκπτώσεων’ στο Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών (EU-ETS) του μπλοκ και επιβολή φόρου στο καύσιμο Jet θα συνεχιστούν. Μέχρι σήμερα το EU-ETS έχει συμβάλει στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα της αεροπορικής βιομηχανίας κατά περισσότερο από 17 εκατομμύρια τόνους ετησίως.
Η Γαλλία εισήγε έναν αεροπορικό οικολογικό φόρο φέτος με σκοπό τα έσοδα να δαπανηθούν για την ενίσχυση των τοπικών σιδηροδρόμων. Η Air France-KLM ζήτησε αναβολή και σταμάτησε να τον πληρώνει. Πάντως ο πρόεδρος Macron συνέδεσε τη διάσωσή της με τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα.
Επενδυτές και πολίτες
Η βιομηχανία που χτυπήθηκε περισσότερο από την πανδημία είναι η ίδια που συνέβαλε και στη διάδοσή της στις τέσσερις γωνιές της Γης έγραφε ο Economist τον Μάρτιο.
Οι επενδυτές λειτούργησαν μάλλον τιμωρητικά σε σχέση με τις μετοχές των αεροπορικών εταιριών. Τον Μάρτιο η μετοχή της United Airlines (UAL) είχε ήδη μειωθεί μέχρι κατά 32% από την αρχή του έτους, και οι μετοχές της Γερμανικής Lufthansa (DLAKF) μειώθηκαν κατά 29%. Εκτός από τη διακοπή των περισσότερων πτήσεων, πωλήσεις αεροσκαφών, ακύρωση αγοράς νέων, πολλές αεροπορικές εταιρίες απολύουν προσωπικό, ή το αναγκάζουν να λάβει άδεια άνευ αποδοχών, παύουν να δίνουν μερίσματα και ζητούν από τις εταιρίες leasing να δείξουν ανοχή σχετικά με τις αποπληρωμές τους.
Πώς θα αντιδράσουν οι πολίτες από εδώ και στο εξής; Ο φόβος του κορονοϊού, η ταλαιπωρία των αεροδρομίων, βιομετρικοί έλεγχοι και το αυξημένο κόστος εισιτηρίων μπορεί να λειτουργήσουν αποτρεπτικά για κοντινά αεροπορικά ταξίδια. Πολλοί οργανισμοί ίσως κατασταλάξουν στο νέο τρόπο τηλε-εργασίας αλλά και ο αριθμός των νέων (Millennials και Gen-Z) που ταξιδεύουν ίσως μειωθεί λόγω ανεργίας. Οι μεσαίες θέσεις των αεροσκαφών πιθανόν να μένουν άδειες που σημαίνει ότι μόνο το 67% των θέσεων θα είναι διαθέσιμες.
Tο flygskam, «η ντροπή της πτήσης» που ξεκίνησε στη Σουηδία το 2017, ίσως βρει ευρύτερη απήχηση δεδομένου ότι η ποιότητα του αέρα βελτιώθηκε στη διάρκεια του lockdown και οι θάνατοι από αναπνευστικά προβλήματα περιορίστηκαν.
Οι εταιρίες διατυμπανίζουν ότι θα αγοράζουν carbon offsets και ίσως επιβάλουν και frequent flyer tax. Ο διευθύνων σύμβουλος της Scandinavian Airlines το χαρακτήρισε «υπαρξιακό ζήτημα».
Πράσινες εναλλακτικές
Παρότι οι γίγαντες της αεροπορικής βιομηχανίας (Boeing, Airbus and Raytheon) πειραματίζονται με νέους τύπους αεροπλάνων, φιλικότερων προς το περιβάλλον, η παρούσα κρίση ίσως ανακόψει τέτοιες ακριβές επενδύσεις.
Μια ενδιαφέρουσα σύνοψη εναλλακτικών τρόπων ταξιδιού αναφέρεται σε νέες υπερσύγχρονες σιδηροδρομικές συνδέσεις που μπορεί να αντικαταστήσουν πολλά αεροπορικά ταξίδια στο μέλλον με μέχρι και 90% λιγότερες εκπομπές. Στην Αυστραλία ήδη κινούνται ηλεκτρικά τρένα με φωτοβολταϊκά πάνελ. Στην περίπτωση ηλεκτρικού αεροσκάφους τα καύσιμα θα μπορεί να στοιχίζουν ακόμη και 50 φορές λιγότερο από το αντίστοιχο συμβατικό. Αν επιπλέον φορτίζεται από ηλιακούς συλλέκτες στο αεροδρόμιο θα είναι και μηδενικού άνθρακα. Προβλέπεται ότι η αγορά αυτή θα αγγίξει τα $22 δις στα επόμενα δεκαπέντε χρόνια. Το διθέσιο ’e-Genius’ που δημιουργήθηκε από τους μηχανικούς του πανεπιστημίου της Στουτγκάρδης ήδη πέταξε πέντε φορές πιο μακριά (400χλμ) σε σχέση με το πρώτο ηλεκτροκίνητο αεροπλάνο του 1973.
Σύμφωνα με το Reuters, Ευρωπαϊκές χώρες προτρέπουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υιοθετήσει ένα «πράσινο» σχέδιο ανάκαμψης αντί για βραχυπρόθεσμα μέτρα «που μπορεί να ‘κλειδώσουν’ την ΕΕ σε μια οικονομία ορυκτών καυσίμων για τις επόμενες δεκαετίες».
Παρόλα αυτά το υπουργικό συμβούλιο του κ.Timmermans εργάζεται ήδη για την αναθεώρηση της Πράσινης Συμφωνίας. «Ναι, υπάρχει ζήτηση για πράσινη ανάπτυξη, αλλά και για θέσεις εργασίας» διαμηνύουν. «Αν μπορούμε να τα συνδυάσουμε, κάτι μπορεί να γίνει. Διαφορετικά ξεχάστε το».
Τίθεται πλέον το ερώτημα κατά πόσο τα χρήματα για την ανάκαμψη θα ξοδευτούν να αποκαταστήσουν γρήγορα την παλιά ή θα επενδυθούν σε μια πιο πράσινη οικονομία με το τέλος της πανδημίας. Ο Jean Pisani-Ferry, οικονομολόγος, πρώην βοηθός του Προέδρου Μακρόν, το περιέγραψε ως τον αγώνα που «θα καθορίσει την μετα-πανδημία εποχή». Για τους πράσινους μαχητές, ο ιός «ενισχύει μόνο την επείγουσα ανάγκη δράσης για το κλίμα», έγραψε πρόσφατα. «Αλλά οι σκληροπυρηνικοί της βιομηχανίας είναι εξίσου κατηγορηματικοί: Δεν πρέπει να υπάρχει μεγαλύτερη προτεραιότητα από την επισκευή της καταρρακωμένης οικονομίας, αναβάλλοντας τους αυστηρότερους περιβαλλοντικούς κανόνες για αργότερα .. Η μάχη έχει ξεκινήσει.»
″Τα ταξίδια είναι μια θεμελιώδης πλευρά του ανθρώπου”, δηλώνει ο Ross Dawson, συγγραφέας και φουτουριστής. «Η κίνηση είναι η αιτία για όλη τη ζωή» σύμφωνα με τον Leonardo Da Vinci. Μπορούμε αλήθεια να αντισταθούμε στη μαγεία των ταξιδιών αναρωτιόμαστε σήμερα…Πάντως τη στιγμή που απλοί άνθρωποι προσπαθούν να μειώσουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα, οι υπερ-πλούσιοι υπονομεύουν αυτή την καλή δουλειά. Ο Elton John δικαιολόγησε στο BBC ότι ο λόγος που διέθεσε το ιδιωτικό του τζετ (ένα δωδεκαθέσιο Cessna Citation Sovereign) στον Δούκα και τη Δούκισσα του Σάσεξ για …να πεταχτούν μέχρι το εξοχικό του στη Νίκαια, ήταν για να τους εξασφαλίσει μεγαλύτερη ασφάλεια. Μάλιστα είπε ότι πλήρωσε ο ίδιος την αντιστάθμιση εκπομπών άνθρακα αυτού του ταξιδιού. Το 2000, μετά από μια υπέροχη συναυλία που έδωσε στο Ηρώδειο στην Αθήνα στις 9 Σεπτεμβρίου, αναχώρησε, το ίδιο βράδυ, για το σπίτι του στη Γαλλία με το ιδιωτικό του αεροπλάνο ενώ επέστρεψε την επομένη για τη δεύτερη προγραμματισμένη συναυλία στον ίδιο χώρο. Από τότε έχουν περάσει είκοσι χρόνια και πολλά έχουν αλλάξει στην αντίληψή μας για τον κόσμο και το περιβάλλον. Οι όροι βιώσιμος τουρισμός, βιώσιμες μετακινήσεις (Sustainable tourism, sustainable travelling) δεν είχαν την ίδια απήχηση που έχουν σήμερα.
Που να ήξεραν οι αδελφοί Wright ότι με την εφεύρεσή τους το 1903 όχι απλά θα άλλαζαν τον κόσμο για πάντα αλλά στο μέλλον θα υπήρχαν ακόμη και robot Jets. Σε καμία περίπτωση πάντως δεν θα είχαν φανταστεί ότι το καταπληκτικό δημιούργημά τους θα προκαλούσε τα σημερινά διλήμματα ως προς την υγεία και το περιβάλλον. Προφανώς ούτε ο Frank Sinatra θα φανταζόταν ότι το τραγούδι του, “Come Fly with Me” we’ll fly, we’ll fly away”, θα συνόδευε ένα διαφημιστικό κλιπ του Αμερικανικού Ινστιτούτου πετρελαίου στην καμπάνια που έκανε το 2018 για το φυσικό αέριο.
«Φέτος, κατά λάθος, ο πλανήτης θα μειώσει σημαντικά τις εκπομπές CO2» είπε ο Μπόρις Τζόνσον στο Βρετανικό Κοινοβούλιο». «Ας εδραιώσουμε αυτά τα κέρδη.. Δεν θα ήθελα να επιστρέψουμε στα προηγούμενα επίπεδα … ωστόσο, η παγκόσμια αεροπορική βιομηχανία θα πρέπει να περιορίσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μόλις τα αεροπορικά ταξίδια ξαναρχίσουν κανονικά».