Το έτος 2020 έχει εισέλθει για τα καλά πλέον. Όταν έχεις γεννηθεί τον προηγούμενο αιώνα και έχεις ενηλικιωθεί με ταινίες που περιέγραφαν το 2020 σαν μια μακρινή ουτοπία, δεν μπορεί παρά να κυριεύεσαι από κύματα δέους όσο γράφεις την ημερομηνία «2020». Όσο όμως ακούγεται εξωπραγματικό για τους «παλιούς» το 2020 καλό είναι πλέον να κοιτάξουμε και προς το μέλλον. Πώς άραγε θα είναι τα πράγματα το 2040 και το 2050; Με το παρόν άρθρο ας δούμε τι προβλέπουν οι αναλυτές για το μέλλον των κρατών και του παγκόσμιου συστήματος. Ποια χώρα αναμένεται να έχει κερδίσει το στοίχημα της παγκόσμιας κυριαρχίας και ποιες χώρες θα έχουν αξιοποιήσει το όπλα της σύγχρονης τεχνολογίας ώστε να έχουν αναδειχθεί νικητές της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης; Ας ακολουθήσουμε, λοιπόν, τα δημοσιευμένα σενάρια του σήμερα που από τη μία προβλέπουν τις εξελίξεις του αύριο αλλά και αναμφισβήτητα αποτελούν και εγχειρίδια σε αυτούς που με τις αποφάσεις τους τις διαμορφώνουν.
Αρχικά αναφέρουμε μια μελέτη του Φεβρουαρίου του 2017 της Price Waterhouse Coopers με τίτλο «The World in 2050 - The long view: how will the global economic order change by 2050?»1. Σύμφωνα με τη μελέτη ο δυτικός κόσμος πρόκειται να υποχωρήσει αρκετές θέσεις στην κατάταξη της λίστας με τις ευημερούσες χώρες στην παγκόσμια οικονομία. Οι ευρωπαϊκές χώρες θα βρεθούν σε αδυναμία να διατηρήσουν το σημερινό επίπεδο ευημερίας τους ως ποσοστό του παγκόσμιου πλούτου, που σημειωτέον αναμένεται να αυξηθεί συνολικά κατά 130%. Κοινώς οι Ασιατικές χώρες (Κίνα, Ινδία, Ινδονησία) και πολλές ανερχόμενες οικονομίες (όπως η Τουρκία και η Βραζιλία) αναμένεται να εκθρονίσουν τους δυτικούς στο διεθνές οικονομικό σύστημα. Το πλήγμα για την Ευρώπη αναμένεται να είναι σημαντικό (από το 15% του παγκόσμιου ΑΕΠ θα πέσει στο 9%) καθώς οι μεγάλες κεντρικές οικονομίες της εκτιμάται ότι δε θα μπορέσουν έγκαιρα να προσαρμόσουν το μίγμα της παραγωγής τους στις νέες ψηφιακές προκλήσεις ενώ παράλληλα θα μαστίζονται από τη γήρανση του πληθυσμού τους. Η μελέτη λαμβάνει υπόψη ότι οι ανταγωνιστές των ΗΠΑ (του τεχνολογικού ηγέτη σήμερα) θα επιτύχουν να καλύπτουν το τεχνολογικό και παραγωγικό κενό τους με τις ΗΠΑ κατά 2% ετησίως. Αυτό θα το καταφέρουν μέσω της ενδυνάμωσης των θεσμών τους αλλά και της ανάπτυξης επιτυχημένης κουλτούρας επιχειρηματικότητας.H KPMG παράλληλα εξέδωσε το 2018 την έκθεση «Growth Promise Indicators»2. Οι προβλέψεις της για την πορεία των κρατών βασίσθηκε σε έναν σύνθετο δείκτη που δημιούργησε και ονόμασε Growth Promise Indicator. Βασικά συμπεράσματα είναι ότι οι χώρες που επενδύουν στη θεσμική θωράκιση τους είναι περισσότερο έτοιμες να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις που παρουσιάζουν οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις. Για παράδειγμα η τεχνολογία της τρισδιάστατης εκτύπωσης θα φέρει επανάσταση στην παραγωγική διαδικασία εκτοπίζοντας χιλιάδες επαγγέλματα. Μια χώρα με ανεπτυγμένο θεσμικό σύστημα θεωρείται ότι θα είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει το κύμα των αρνητικών επιπτώσεων και με αυτόν τον τρόπο θα μπορεί να απελευθερώσει την εφαρμογή της νέας καινοτομίας στην οικονομία της. Οι χώρες της ανατολής φαίνεται να κάνουν ραγδαίες εξελίξεις σε όλους τους τομείς της θεσμικής ενίσχυσης των οικονομιών τους ενώ οι δυτικοί έπονται. Η Ελλάδα αν και συμμετέχει στην ομάδα των ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών οικονομιών κατατάσσεται σχεδόν στην τελευταία θέση ενώ σημειώνεται η σημαντική υστέρηση στη θεσμική θωράκιση της.
Η HSBC σε μελέτη της εν έτει 2011 με τίτλο «The world in 2050 – Quantifying the shift in the global economy» προβλέπει ότι 19 από τις 30 πιο ανεπτυγμένες οικονομίες θα προέρχονται από τον ονομαζόμενο παλαιότερα ως και «Τρίτο Κόσμο» ενώ οι δυτικές οικονομίες αν και θα διατηρήσουν το οικονομικό τους στάτους θα απολέσουν μέρος της ισχύς του.
Ιδιαίτερα δυσάρεστο προβλέπεται να είναι το μέλλον για τις μικρές χώρες της ΕΕ που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν ένα τεράστιο δημογραφικό πρόβλημα. Αναμένεται ότι η ΕΕ και οι δυτικές χώρες θα διαθέτουν όλο και λιγότερο έλεγχο στα παγκόσμιο γίγνεσθαι και θα βλέπουν την επιρροή τους να υποχωρεί. Από την άλλη η φτώχια παγκοσμίως θα υποχωρεί επίσης ενώ νέες δυνατότητες συνεργασίας θα παρουσιάζονται.
Αρκετές μελέτες ακόμα αναφέρονται στο τι μέλλει γενέσθαι. Όλοι συγκλίνουν πάνω κάτω στα προαναφερόμενα. Η φτώχια ως φαινόμενο κοινωνικό αναμένεται να περιθωριοποιηθεί στα επόμενα είκοσι με τριάντα χρόνια. Οι αναδυόμενες μεγάλες οικονομίες πρόκειται να αυξήσουν εκθετικά την οικονομική και γεωπολιτική τους δύναμη. Η Κίνα το 2040 αναμένεται να διαθέτει μια οικονομία 123 τρισεκατομμυρίων δολαρίων3 (τρεις φορές το παγκόσμιο ΑΕΠ του έτους 2000). Η Ευρώπη πρόκειται να αντιμετωπίσει ένα δημογραφικό τσουνάμι καθώς εν έτη 2040 οι μεγάλες οικονομίες της Ηπείρου θα διαθέτουν μια μέση ηλικία πληθυσμού που θα ανέρχεται σε 50 έτη. Η ευρωπαϊκή οικονομία αναμένεται να αυξάνεται με ανησυχητικά χαμηλούς ρυθμούς . Ενδεικτικά εκτιμάται ότι ενώ έως το 2040 η ευρωπαϊκή οικονομία αναμένεται να έχει αναπτυχθεί σε ποσοστό 60% σε σχέση με το 2000, η Αμερικανική οικονομία στο αντίστοιχο διάστημα εκτιμάται ότι θα έχει αυξηθεί κατά 300% η Ινδική κατά 1400% και η κινεζική κατά 3400%. Ναι αυτά είναι πραγματικά νούμερα εκτιμήσεων!
Προβλέπεται, λοιπόν, να ξεσπάσει ένας ανελέητος οικονομικός πόλεμος ανάμεσα στις κυρίαρχες δυνάμεις προκειμένου να καθορισθούν σφαίρες επιρροής και να κατοχυρωθούν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Δεν είναι ένας μη αναμενόμενος πόλεμος. Πολλοί οικονομολόγοι έχουν προβλέψει την επερχόμενη αυτή σύγκρουση, αμέσως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής ένωσης το 1989. Μεταξύ άλλων ο διαπρεπείς Αμερικανός οικονομολόγος Lester Thurow είχε κυκλοφορήσει το βιβλίο «Head to Head: The Coming Economic Battle among Japan, Europe, and America» μόλις το 1993. Με αυτό το βιβλίο ο Thurow προέβλεπε την υποχώρηση των ΗΠΑ από την οικονομική πρωτοκαθεδρία και τη ραγδαία άνοδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως απόλυτου ρυθμιστή της διεθνούς οικονομίας. Ως κρίσιμο σημείο για την υλοποίηση αυτού του σεναρίου διέβλεπε τον κίνδυνο της ανεπιτυχούς πολιτικής ολοκλήρωσης της Ευρώπης. Εξ’ ανατολών προέβλεπε περισσότερο την αναρρίχηση της Ιαπωνίας ως οικονομικής δύναμης παρά της Κίνας.
Τι συνέβη, λοιπόν και βρισκόμαστε στο σήμερα; Κατ’ αρχάς οι δυτικοί υπερτίμησαν τις δυνατότητες τους και υποτίμησαν τις χώρες που θεωρούσαν «Τρίτο Κόσμο». Δημιούργησαν οικονομικές συμφωνίες απελευθέρωσης του εμπορίου, όπως τη συμφωνία της 11η Δεκεμβρίου 2001 με την Κίνα με την οποία η ασιατική χώρα αποτέλεσε μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, που ουσιαστικά υπέσκαψαν τις δυνατότητες των δικών τους οικονομιών. Αμέσως μετά το 2001 η οικονομία της Κίνας πραγματικά εκτινάχθηκε. Θεωρήθηκε ότι μέσω του εμπορίου θα διαδοθούν οι ιδέες του φιλελευθερισμού και θα αποτραπεί ο κίνδυνος της επικράτησης αυταρχικών καθεστώτων διεθνώς που παραδοσιακά αντιπαλεύονται τη δύση. Στη συνέχεια οι δυτικοί προχώρησαν στην αποδοχή ενός ράλι βιομηχανικής αποεπένδυσης που επέτρεψε τη μεταφορά υποδομών και σημαντικής τεχνογνωσίας εκτός των εθνικών οικονομιών τους με αντάλλαγμα την αποδοχή υψηλών βραχυπρόθεσμων κερδών.
Η αποδοχή των κερδών αυτών δεν εισήλθε όμως ως απόλυτη και ακέραια εισροή εντός των οικονομιών των χωρών που άνοιξαν τις οικονομίες τους. Τα κέρδη αυτά διασπάρθηκαν μέσα σε ένα δαιδαλώδες διεθνές σύστημα πολυεθνικών επιχειρηματικών ενώσεων. Ως εκ τούτου οι δυτικές χώρες αποστερήθηκαν βιομηχανικών υποδομών, απομείωσαν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της τεχνογνωσίας που διέθεταν (και είχαν αναπτύξει μέσω πολυετών δαπανηρών επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη) και εντέλει δεν έλαβαν ως εισροές τα αναμενόμενα κέρδη που θα τους επέτρεπαν την επανεπένδυση στην έρευνα και ανάπτυξη. Φυσικά, όπως προαναφέρθηκε μέχρι και πρόσφατα οι δυτικοί υποτιμούσαν τις δυνατότητες των αντιπάλων τους ιδιαίτερα ως προς την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σε μελέτες του 2008 διατυπωνόταν η άποψη ότι η Κίνα θα ήταν σε θέση να διαθέτει ένα εκσυγχρονισμένο στράτευμα μετά τα μέσα του 21ου αιώνα4 καθώς διέθετε σημαντικές αδυναμίες στην οργάνωση και στην τεχνογνωσία. Πόσο άστοχο φαίνεται αυτό το σχόλιο όταν σήμερα η Κίνα κατασκευάζει ήδη το τέταρτο αεροπλανοφόρο της με πρόθεση αυτό να φέρει μάλιστα και όπλα λέιζερ.
Θα είναι αυτή που προβλέπουν διάφοροι ειδήμονες άραγε η εξέλιξη των πραγμάτων; Είναι άγνωστο καθώς κάθε διεθνής οντότητα πραγματοποιεί τους υπολογισμούς και τις στρατηγικές της επηρεάζοντας τις εξελίξεις. Ως προς τα του οίκου μας η αλήθεια είναι ότι βλέπουμε κάποιες ατυχείς επιλογές της Ευρωπαϊκής Ένωσης να μας επηρεάζουν τα τελευταία χρόνια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση Επιδόθηκε σε μια άνευ προηγουμένου ομφαλοσκόπηση αναλίσκοντας σημαντικούς πόρους και χρόνο για να νουθετήσει τα οικονομικά «απείθαρχα» μέλη της με συνέπεια να επιτείνει το πολιτισμικό χάσμα που χωρίζει τα μέλη της και να δημιουργήσει αντιμαχόμενες φατριές. Με αυτόν τον τρόπο επιβεβαίωσε τον κυριότερο φόβο του Lester Thurow που διατύπωνε τον προβληματισμό του για το γεγονός ότι στην Ευρώπη συγκατοικούν πολλές διαφορετικές εθνικές οντότητες με παλαιές αλλά υπαρκτές αντιπαλότητες μεταξύ τους και αυτές οι διαλυτικές τάσεις αν καλλιεργηθούν θα διαλύσουν την Ε.Ε.. Αν η Ευρώπη καταφέρει να ξεφύγει αυτού του σκοπέλου τότε πιθανώς να αποτρέψει τον γεωπολιτικό και οικονομικό μαρασμό της. Η απάντηση για το μέλλον της Ευρώπης είναι εντέλει περισσότερο Ευρώπη.
1Δες https://www.pwc.com/gx/en/issues/economy/the-world-in-2050.html
3 Capitalism and Democracy in 2040: Forecasts and Speculations, National Bureau of Economic Research (NBER), 2007