Νεώτερα μνημεία κηρύχθηκαν με ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, 36 έργα του ζωγράφου Γιώργου Σαββάκη, τα οποία προέρχονται από ταβέρνες της Πλάκας.
Το έργο του Σαββάκη (1924-2004) για τις πλακιώτικες ταβέρνες είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας και του παρελθόντος της Αθήνας και του ιστορικού κέντρου της Πλάκας.
Τα έργα του, με αγαπημένο του θέμα τη ζωή και τη διασκέδαση στις πλακιώτικες ταβέρνες, αποτυπώνουν ξεχασμένους πια τρόπους διασκέδασης απλών, λαϊκών ανθρώπων. Έτσι αποτελούν σχεδόν ηθογραφικές σκηνές-μαρτυρίες μιας άλλης εποχής- οι οποίες πληροφορούν για μια σειρά από διαφορετικά και αλληλοσυμπληρούμενα μεταξύ τους θέματα: Από το εσωτερικό και τη διακόσμηση μιας παραδοσιακής πλακιώτικης ταβέρνας, μέχρι τη λαϊκή αρχιτεκτονική στα στενά της Πλάκας του παρελθόντος, τους περαστικούς όλων των ηλικιών και τις καθημερινές δραστηριότητες των ανθρώπων που τα ζωντάνευαν.
“Το 1956, μετά από παρότρυνση του Βαγγέλη Οικονομόπουλου, ιδιοκτήτη της ταβέρνας «Βάκχος» στην Πλάκα (δεν σώζεται σήμερα), ο Γιώργιος Σαββάκης αρχίζει να διακοσμεί ταβέρνες της Πλάκας.”
Σύμφωνα με το ΥΠΠΟΑ, από τα 36 έργα που εντάχθηκαν στην κήρυξη, τα τριάντα πέντε προέρχονται από πέντε πλακιώτικες ταβέρνες, μία από τις οποίες, το Πικολίνο, δεν σώζεται. Στην κήρυξη συμπεριλαμβάνεται και ο ένας πίνακας του Σαββάκη στη συλλογή του Μουσείου Νεώτερου Ελληνικού Πολιτισμού.
Συγκεκριμένα τα έργα προέρχονται από τις ταβέρνες, «Γέρος του Μωριά», «του Ψαρρά», «Σταματόπουλου», «Σαΐτα» και «Πικολίνο». Τα δύο έργα που προέρχονται από τον διάκοσμο της τελευταίας, βρίσκονται σήμερα στη συλλογή του Πάνου Δημητρόπουλου.
Όπως δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη «τα έργα του Γιώργου Σαββάκη, τα οποία κοσμούν ή προέρχονται από ταβέρνες της Πλάκας, έχουν ιδιαίτερη ιστορική, εθνολογική και καλλιτεχνική αξία, καθώς αποτυπώνουν όψεις της καθημερινής ζωής στην Αθήνα των μέσων του 20ου αι., με την ξεχωριστή ματιά ενός αυτοδίδακτου ζωγράφου, ο οποίος συλλαμβάνει και αποδίδει εξαιρετικά την προοπτική, το φως και το χρώμα στις συνθέσεις του. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού προχώρησε στην κήρυξή τους ως νεώτερα μνημεία, προστατεύοντας αφενός, ένα ιδιαίτερο κομμάτι της ελληνικής λαϊκής ζωγραφικής, αλλά και επειδή υπάρχει σημαντικός κίνδυνος φθοράς και απώλειας των έργων, εξαιτίας του ιδιαίτερου περιβάλλοντος χώρου, στον οποίο βρίσκονται, σχεδόν στο σύνολό τους».
Την άνοιξη του 2020 η Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ ξεκίνησε τον εντοπισμό, καταγραφή και μελέτη των έργων του ζωγράφου Γεωργίου Σαββάκη.
Ο Γιώργος Σαββάκης (1924-2004), ένας από τους σπουδαιότερους Ελληνες αυτοδίδακτους ζωγράφους δημιούργησε για πάνω από μισό αιώνα στο κέντρο της Αθήνας, στις γειτονιές της Πλάκας. Χαρακτηριστικό του έργου, που αποτελεί και τον κύριο όγκο του, είναι οι διακοσμήσεις που εκτέλεσε για ταβέρνες της Πλάκας. Σε αυτές ακριβώς τις δημιουργίες του, και συγκεκριμένα στα φορητά έργα του που κοσμούν ή προέρχονται από ταβέρνες της Πλάκας, επικεντρώνεται η κήρυξη από το ΚΣΝΜ.
Το έργο του Σαββάκη στην Πλάκα
Ο Γιώργος Σαββάκης γεννήθηκε στου Ψυρρή και πέρασε όλα τα χρόνια της ζωής του στις γειτονιές της Πλάκας. Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Ελληνες αυτοδίδακτους ζωγράφους. Διατηρούσε την κατοικία-εργαστήριό του, στην οδό Θέσπιδος 4 στην Πλάκα, όπου εργάστηκε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το σύνολο του έργου του αποτελείται από μικρού ή μεγάλου μεγέθους ζωγραφικά έργα, τοιχογραφίες ή πίνακες εκτελεσμένους κυρίως σε ξύλο ή, σπανιότερα, σε καμβά, κάποτε προσαρμοσμένο σε ξύλο.
Το 1956, μετά από παρότρυνση του Βαγγέλη Οικονομόπουλου, ιδιοκτήτη της ταβέρνας «Βάκχος» στην Πλάκα (δεν σώζεται σήμερα), ο Γιώργιος Σαββάκης αρχίζει να διακοσμεί ταβέρνες της Πλάκας.
Συνολικά, θα διακοσμήσει πάνω από 40 πλακιώτικες ταβέρνες. Αρχικά, ζωγραφίζει κυρίως τοιχογραφίες με το χαρακτηριστικό ύφος και τη θεματολογία του, αλλά στη συνέχεια προχωρεί στην εκτέλεση και πινάκων. Πρόκειται για ζωγραφική, κυρίως ελαιογραφίες, σε ξύλο, καμβά ή συχνά σε καμβά προσαρμοσμένο σε ξύλο, μεγάλων ή μικρών σχετικά διαστάσεων, που λειτουργεί είτε αυτόνομα στο περιβάλλον της ταβέρνας, ως καδραρισμένα ή μη έργα είτε πιο οργανικά ενταγμένη στον υπόλοιπο τοιχογραφικό διάκοσμο. Στην περίπτωση αυτή, πρόκειται για μεγαλύτερων διαστάσεων έργα, εκτελεσμένα σχεδόν αποκλειστικά σε ξύλο και με σχετική ζωγραφική διαμόρφωση του ανώτερου ή/και κατώτερου τμήματός τους έτσι ώστε να θυμίζει τοιχοποιία.
Αν και ταγμένος Πλακιώτης, γρήγορα η φήμη του έργου του Σαββάκη ξεπερνά τα ελληνικά σύνορα. Το 1960, μετά από σχετική πρόσκληση, διακοσμεί τους τοίχους δύο ταβερνών στην Ελβετία. Δέχεται και άλλες προτάσεις, αλλά τις απορρίπτει και επιστρέφει στην αγαπημένη του Πλάκα. Το 1991, μάλιστα, λαμβάνει τιμητικό τίτλο από την αδελφότητα των Ιπποτών της Ελιάς στη Νυόν της Γαλλίας, ως αναγνώριση για το σύνολο του έργου του.
Έργα του Γεωργίου Σαββάκη σήμερα βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως το Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, το Μουσείο Βορρέ, η Συλλογή της Εθνικής Τράπεζας, το Διεθνές Μουσείο Λαϊκής Τέχνης στη Νυόν της Γαλλίας. Μεγάλο μέρος του έργου του κοσμεί χώρους εστίασης, κυρίως παραδοσιακές ταβέρνες, στην Πλάκα, ως επί το πλείστον, και την Ελβετία.
Το Αρχείο του ζωγράφου, που περιλαμβάνει πολυάριθμα προσχέδια των έργων του και σημειώσεις, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος του σωζόμενου σήμερα ζωγραφικού έργου του Σαββάκη φυλάσσεται, μετά τον θάνατό του, στη συλλογή του Πάνου Δημητρόπουλου, πνευματικού κληρονόμου του.