Του Rolandas Kačinskas (Ρολάντας Κατσίνσκας), Πρέσβης της Λιθουανίας στην Ελλάδα
Με τον Νικολάι Μεντβέντεφ (γεν. 1933) ήθελα να μιλήσω εδώ και πολύ καιρό. Είναι αναμφίβολα ο πιο διάσημος Έλληνας της Λιθουανίας και αυτός που συνέβαλε περισσότερο στην αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της Λιθουανίας. Με εντυπωσίασαν οι ιδέες του, ο ισχυρός χαρακτήρας και η ικανότητά μου να εκφράσει σαφώς τις σκέψεις του από τον καιρό των σπουδών μου ακόμα, σε αυτήν την κρίσιμη περίοδο για τη Λιθουανία το 1988-1991, όταν αποφασίστηκε η μοίρα του λιθουανικού έθνους, και ίσως ολόκληρης της ΕΣΣΔ και μαζί και της Ευρώπης.
Η εθνικότητά του παρείχε κι αυτή κάποιο μυστήριο: γιατί αυτός, Έλληνας, συνέβαλε με ενθουσιασμό με όλη του την καρδιά στην αναγέννηση της Λιθουανίας; Ποιές ανατροπές της μοίρας έφεραν την οικογένειά του στη Λιθουανία; Και γιατί το πραγματικό του όνομα Βαρικόπουλος η οικογένειά του αναγκάστηκε να το αλλάξει και να το κάνει Μεντβέντεφ, ρωσικό όνομα;
Η αφορμή για τηλεφωνική συνομιλία με τον εν λόγο υπογράψαντα της Πράξης Ανεξαρτησίας της Λιθουανίας δόθηκε από την επερχόμενη τριακοστή επέτειο των γεγονότων της 13ης Ιανουαρίου στο Βίλνιους.
Το 1991 δεκατέσσερις άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από 500 άοπλοι άμαχοι τραυματίστηκαν, όταν οι ένοπλες δυνάμεις της ΕΣΣΔ εισέβαλαν στον πύργο της τηλεόρασης του Βίλνιους και στα γραφεία της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου της Λιθουανίας τη νύχτα της 13ης Ιανουαρίου.
Ο Ν. Μεντβέντεφ βρισκόταν στη Μόσχα εκείνο το βράδυ, όπου βοήθησε στην οργάνωση υποστήριξης για τη Λιθουανία. Με ενδιέφερε το πώς αντέδρασαν οι Ρώσοι στα γεγονότα στο Βίλνιους εκείνη την εποχή, αν κατάλαβαν την επιθυμία της Λιθουανίας για ελευθερία, τι ήταν γνωστό για τα γεγονότα στον Μ. Γκορμπατσόφ.
Η συνομιλία με τον Ν. Μεντβέντεφ παρατίθεται στη συνέντευξη που ακολουθεί:
Αγαπητέ κ. Μεντβέντεφ, πώς θα εξηγούσατε σε έναν Έλληνα που είναι ελάχιστα εξοικειωμένος με την ιστορία της Λιθουανίας, τι είναι η 13η Ιανουαρίου, η οποία αναφέρεται στη Λιθουανία ως η Ημέρα των Υπερασπιστών της Ελευθερίας;
Η 13η Ιανουαρίου είναι η νίκη του λιθουανικού λαού ενάντια στις ένοπλες επιθέσεις. Ήταν ένα γεγονός που ώθησε την κατάρρευση ολόκληρου του συστήματος της ΕΣΣΔ και την απελευθέρωση του λαού από τον ζυγό των Μπολσεβίκων. Παρόλο που δεκατέσσερις άνδρες και γυναίκες σκοτώθηκαν εκείνο το βράδυ στον πύργο της τηλεόρασης του Βίλνιους από σφαίρες της OMON (δυνάμεις καταστολής της αστυνομίας της ΕΣΣΔ και τώρα της Ρωσίας) και κάτω από τις ερπύστριες ενός τανκ, δεν είναι ημέρα πένθους. Η θυσία τους δεν ήταν μάταιη. Εάν ο λιθουανικός λαός δεν είχε εκπροσωπηθεί ειρηνικά στις 13 Ιανουαρίου, αργά ή γρήγορα θα είχε χυθεί και πάλι αίμα, ειδικά σε άλλες σοβιετικές δημοκρατίες, απλά θα υπήρχαν πολύ περισσότερα θύματα. Η 13η Ιανουαρίου έδειξε ότι είναι δυνατόν να νικηθεί ένας ένοπλος επιτιθέμενος χωρίς ένοπλη αντίσταση, να προσελκύσουμε εκατοντάδες χιλιάδες, και ίσως εκατομμύρια, ανθρώπους στην ΕΣΣΔ και σε όλο τον κόσμο. Επομένως, παρά τους θανάτους, η 13η Ιανουαρίου μπορεί να χαρακτηριστεί ως Ημέρα Νίκης.
Πού βρίσκεται η επιτυχία της απελευθέρωσης της Λιθουανίας;
Μετά τη διοργάνωση της πορείας της Λιθουανίας στην ανεξαρτησία το 1988, Το Λιθουανικό Κίνημα Αναδιοργάνωσης είχε αναλύσει πολύ προσεκτικά την εμπειρία της αντίστασης από άλλα εθνικά κινήματα και κράτη. Κατανοήθηκε ότι η επιτυχία θα μπορούσε να συνοδευτεί μόνο από ισχυρή υποστήριξη από ανθρώπους, τόσο στο εσωτερικό όσο και σε άλλες χώρες, και εφόσον οι στόχοι επιδιώκονταν ειρηνικά. Δεν είναι τυχαίο ότι οι άνθρωποι του Κινήματος ταξίδεψαν ενεργά σε όλη τη χώρα από τις πρώτες ημέρες του σχηματισμού του κινήματος, εξηγώντας τους στόχους και τις μεθόδους του κινήματος. Ήταν πολύ σημαντικό οι Ρώσοι να υποστηρίξουν επίσης το λιθουανικό κίνημα. Όταν το 1968 συνέβη η Άνοιξη της Πράγας, μόνο λίγοι άνθρωποι βγήκαν για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στη σοβιετική εισβολή στη Μόσχα. Φυσικά, ήταν άλλη εποχή, αλλά αυτό δεν αλλάζει το ότι η ευρεία υποστήριξη από τον κόσμο είναι απαραίτητη. Οι άνθρωποι του κινήματος στη Ρωσία έκαναν πολλές επεξηγηματικές εργασίες, κάνοντας επαφές με δημοκρατικά στοιχεία, ανθρώπους σε χώρους εργασίας και διάφορες κοινωνικές ομάδες. Αυτό βοήθησε επίσης πολύ τη Λιθουανία τις μοιραίες εκείνες ημέρες του Ιανουαρίου του 1991 στη Μόσχα.
Ποιος ήταν ο στόχος των γεγονότων στο Βίλνιους τον Ιανουάριου του 1991; Τι σενάριο είχαν καταστρώσει οι σκηνοθέτες αυτών των εκδηλώσεων;
Από όσο γνωρίζω, υπήρχαν δύο στόχοι. Και ήξερα πολλά, γιατί εκείνη την εποχή πέρασα πολύ χρόνο στη Μόσχα, συμμετείχα στις δραστηριότητες της διαπεριφερειακής ομάδας των λαϊκών αντιπροσώπων της ΕΣΣΔ του Αντρέι Σαχάρωφ. Αυτή η ομάδα είχε τις δικές της πηγές πληροφοριών σε πολλά ιδρύματα, στρατιωτικές μονάδες, και καταλάβαμε από αυτούς ότι οι σκηνοθέτες των εκδηλώσεων στο Βίλνιους είχαν προβλέψει το ακόλουθο σενάριο: πρώτα απ ’όλα, ήθελαν να προκαλέσουν τη δυσαρέσκεια των ανθρώπων για τη χειροτέρευση των συνθηκών ζωής, τις προκλήσεις από την καταστροφή της οικονομίας, και οι ίδιοι με δική τους πρωτοβουλία να εκδιώξουν το κοινοβούλιο που οι ίδιοι εξέλεξαν. Με αυτό τον τρόπο ο κόσμος θα έβλεπε ότι ο σοβιετικός στρατός βγήκε στους δρόμους απλά και μόνο για να αποκαταστήσει την ειρήνη και την ησυχία. Και για να είναι πειστική η ιστορία, ήταν απαραίτητο να εξαλειφθούν τα λιθουανικά δημόσια κανάλια πληροφοριών, να αποκοπούν οι άνθρωποι από τις πηγές αντικειμενικής πληροφόρησης.
Από την άλλη πλευρά, οι διοργανωτές των εκδηλώσεων στο Βίλνιους δεν ήταν απόλυτα σίγουροι ότι το σενάριό τους θα πραγματοποιούνταν. Εξάλλου, ήξεραν ξεκάθαρα ότι το Κίνημα είχε μεγάλη υποστήριξη από τον λιθουανικό λαό, ότι το λιθουανικό κοινοβούλιο, το οποίο διακήρυξε την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας, αντιπροσώπευε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και γεννήθηκαν πολιτικά κινήματα - από το Κίνημα έως τα μέλη του λιθουανικού Κομμουνιστικού Κόμματος που αποχώρησαν από το Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης, έτσι ώστε η επιδίωξη της ελευθερίας της Λιθουανίας να είναι καθολική. Αυτό που δεν υπολόγισαν οι εν λόγω σκηνοθέτες, που δεν κατάλαβαν ή ήταν απόλυτα σίγουροι για τα σχέδια που είχαν καταστρώσει ήταν το πνεύμα του Κινήματος. Οι διοργανωτές της επίθεσης στο Βίλνιους μπορεί να είχαν προβλέψει ότι οι Λιθουανοί θα ήθελαν να εκδικηθούν, θα άρχιζαν να επιτίθενται σε σοβιετικές μονάδες και στις οικογένειες αξιωματικών που υπηρετούσαν στη Λιθουανία. Με αυτόν τον τρόπο, θα είχαν εξασφαλίσει ακόμα ένα πρόσχημα άμεσης επέμβασης στη Λιθουανία.
Ωστόσο, ο λιθουανικός λαός δεν ενέδωσε στις προκλήσεις, υπάκουσε την ηγεσία του Κινήματος, η οποία περιλάμβανε πολλούς εξέχοντες μελετητές, δημόσια πρόσωπα, εκκλησιαστικούς ηγέτες - μια πραγματική λιθουανική ελίτ με την καλή έννοια της λέξης. Οι Καθολικές και Ορθόδοξες Εκκλησίες και οι τότε ηγέτες τους, ο Καρδινάλιος Vincentas Sladkevičius (Βιντσέντας Σλαντκέβιτσιους) και ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος, έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην επίτευξη της συνοχής.
Το Κίνημα είχε χαράξει βαθιά στην ψυχή των ανθρώπων μια ιδέα από την Αγία Γραφή: ”Άνθρωπε, μην εκδικηθείς.” Και δεν υπήρξε εκδίκηση.
Έπειτα, όταν πρόκειται για τα σοβιετικά στρατεύματα που υπηρετούσαν στη Λιθουανία – και μαζί τους υπήρχαν πολλά, όπως το 108ο Σύνταγμα των αλεξιπτωτιστών στο Κάουνας - είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η Μόσχα δεν τόλμησε να τα χρησιμοποιήσει για επίθεση. Προφανώς, αμφισβητήθηκε η πολιτική τους διάθεση, διότι οι στρατιωτικοί που υπηρετούσαν στη Λιθουανία είδαν ότι το Κίνημα οργανώθηκε στη Λιθουανία με ειρηνικό, δημοκρατικό τρόπο, εξάλλου, πολλές επεξηγηματικές εργασίες είχαν γίνει από τους ανθρώπους του Κινήματος. Οι σκηνοθέτες μπορεί να κατάλαβαν ότι αυτοί οι στρατιωτικοί δεν θα πίστευαν πλέον τα παραμύθια ότι δήθεν στο Λιθουανικό Κοινοβούλιο κάθεται μια φούχτα εθνικιστών εγκληματιών. Από όσο γνωρίζω, καθώς πλησίαζαν τα γεγονότα του Ιανουαρίου, οι διοικητές των στρατευμάτων που υπηρετούσαν στη Λιθουανία ζητούσαν γραπτές διαταγές με σαφείς οδηγίες. Ως εκ τούτου, η Μόσχα έστειλε ειδικές μονάδες του στρατού της ΕΣΣΔ από το τμήμα των αλεξιπτωτιστών του Πσκωφ και την ομάδα ”Άλφα” της Κα-Γκε-Μπε στο Βίλνιους για το αιματηρό καθήκον, στις οποίες είχαν πει ένα σωρό ψέματα για εμάς.
Δεν φοβήθηκαν οι διοργανωτές την αντίδραση του κόσμου;
Οι σκηνοθέτες της επίθεσης του Βίλνιους ήταν πεπεισμένοι ότι ο κόσμος δεν θα έλεγε τίποτα. Ίσως θα φοβέριζε λιγάκι, θα κατέκρινε λίγο, τα μεγάλα κράτη, φροντίζοντας τα οικονομικά τους συμφέροντα, σταδιακά θα ηρεμούσαν και τα μικρά θα μπορούσαν να τα αγνοήσουν. Επιπλέον, ο κόσμος φοβόταν ότι μπορεί να ξεσπούσε εμφύλιος πόλεμος στην ΕΣΣΔ και πυρηνικά και χημικά όπλα να πέσουν στα χέρια ποιος ξέρει τίνος. Τέλος, επιλέχθηκε επίσης η ώρα για την επίθεση του Βίλνιους - όταν η προσοχή του κόσμου ήταν επικεντρωμένη στον πρώτο πόλεμο του Περσικού Κόλπου, περιμένοντας το τελεσίγραφο που ανακοινώθηκε στο Ιράκ μέχρι τις 15 Ιανουαρίου. να αποσύρει τα στρατεύματά του από το κατεχόμενο Κουβέιτ.
″Σήμερα το Βίλνιους, αύριο η Μόσχα!”
Ήσασταν στη Μόσχα εκείνο το βράδυ. Πείτε μας για τις περιστάσεις, τα γεγονότα εκείνης της νύχτας και τις επόμενες μέρες, τις συνομιλίες, τις διαθέσεις εκεί;
Είχαμε την αίσθηση ότι κάτι προετοιμάζεται, απλά δεν ξέραμε τι ακριβώς. Κατά την προετοιμασία της επίθεσης, διακόπηκε η άμεση επαφή μεταξύ του λιθουανικού κοινοβουλίου και της Λιθουανικής Αντιπροσωπείας στη Μόσχα. Μόνο μετά από λίγο, κάποιος κατάφερε να καλέσει τον Egidijus Bičkauskas (Εγκίντιους Μπιτσκάουσκας), τον τότε Μόνιμο Αντιπρόσωπο της Λιθουανίας στη Μόσχα, και να αναφέρει για τους πυροβολισμούς στην πόλη και τους τραυματίες, τη συνεχιζόμενη κίνηση τεθωρακισμένων οχημάτων και αρμάτων μάχης. Έτρεξα να καλέσω επειγόντως μέλη της Διαπεριφερειακής Ομάδας των Αντιπροσώπων της ΕΣΣΔ, συμφωνήσαμε με μερικούς από αυτούς να συναντηθούμε την ίδια νύχτα σε ένα σπίτι στη Μόσχα, για να συζητήσουμε πώς να σταματήσουμε την επίθεση.
Ενώ συνεδριάζαμε, το τηλέφωνο χτυπά ξαφνικά και ακούγεται η φωνή του Βλαντίμιρ Κριουτσκώφ, προέδρου της Κα-Γκε-Μπε της Σοβιετικής Ένωσης - ήταν σαφές ότι μας παρακολουθούσαν. Ο Κριουτσκώφ μας απείλησε να μην παρέμβουμε στην υπόθεση και με κανέναν τρόπο να μην βγάλουμε κόσμο στους δρόμους της Μόσχας, καθώς οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι οδυνηρές. Οι απειλές που ακούστηκαν από τα χείλη του επικεφαλής της Κα-Γκε-Μπε για λίγα λεπτά μας μπέρδεψαν, έως ότου η Γκαλίνα Σταραβοΐτοβα, βουλευτίνα της ΕΣΣΔ που συμμετείχε στη νυχτερινή συνάντηση, είπε κάτι σαν κι αυτό: «Είστε άντρες και φέρεστε σαν κοριτσάκια. Θα βγω έξω μόνη μου, ας με σκοτώσουν». Τα τολμηρά της λόγια μας έβαλαν όλους φωτιά, αναλάβαμε αμέσως δράση για να διαδώσουμε το μήνυμα της αλήθειας για τα γεγονότα στο Βίλνιους όσο το δυνατόν ευρύτερα, και να οργανώσουμε την υποστήριξη στη Λιθουανία. Σύντομα όχι δεκάδες, όχι εκατοντάδες, ούτε καν χιλιάδες, αλλά εκατοντάδες χιλιάδες λαού βγήκαν στους δρόμους της Μόσχας, της Αγίας Πετρούπολης και άλλων πόλεων. Οι Ρώσοι συνειδητοποίησαν ότι αν δεν υποστήριζαν τους Λιθουανούς τώρα, θα συνέβαινε το ίδιο και σ’ αυτούς. Γι’ αυτό τα συνθήματά τους έγραφαν: «Σήμερα στο Βίλνιους, αύριο στις πόλεις μας! Δεν θα το επιτρέψουμε! Κάτω τα χέρια από τη Λιθουανία!».
Αν μια φωτογραφία θα απεικόνιζε τη σχέση σας με την 13η Ιανουαρίου, την αντανάκλαση των συναισθημάτων και των εμπειριών σας, ποια θα ήταν αυτή η φωτογραφία;
Θα ήταν της 20ης Ιανουαρίου, ενός συλλαλητηρίου εκατοντάδων χιλιάδων στην πλατεία Μανιέζ στη Μόσχα, μια διαδήλωση κατά την οποία είπα από το βήμα: «Μην τους πιστέψετε, όταν μας κατηγορήσουν ότι είμαστε εγκληματίες. Πολεμάμε για την ελευθερία μας και για εσάς!”
Δεν έχω δει ποτέ τόσο κόσμο σε ένα μέρος στη ζωή μου. Εκτιμάται ότι μέχρι 800.000 άτομα ήταν σε θέση να παρευρεθούν στο ράλι. Όσοι δεν χωρούσαν στην πλατεία Μανιέζ έπιασαν και μέρος της τότε οδού Mαξίμ Γκόρκι, ενός άλλου δρόμου. Ήταν η μεγαλύτερη συγκέντρωση στην πρόσφατη ιστορία της Ρωσίας, όπου κυμάτιζε μια θάλασσα από τρίχρωμες λιθουανικές σημαίες.
Λιθουανικά οδοφράγματα στο Λευκό Οίκο της Μόσχας
Ο ρόλος του Προέδρου και του Γενικού Γραμματέα της ΕΣΣΔ Μιχαήλ Γκορμπατσόφ συζητείται ακόμη. Γνώριζε ή όχι τί συνέβαινε, έδωσε ή όχι τη διαταγή. Εσείς τί πιστεύετε;
Ο Μ. Γκορμπατσόφ προσπάθησε πραγματικά να αναμορφώσει τη σοβιετική εξουσία, να δώσει στον σοσιαλισμό «ανθρώπινο πρόσωπο». Στην αρχή, ο M. Γκορμπατσώφ περιβαλλόταν από μια μεγάλη ομάδα συμβούλων του που υποστήριζαν την περεστρόικα και τη γκλασνόστ, ήταν ομοϊδεάτες του. Αλλά αυτοί δεν συνειδητοποίησαν ότι ήταν αδύνατο να αναμορφωθεί αυτό το σύστημα, ήταν πολύ σάπιο. Ο ίδιος ο Γκορμπατσόφ καταστράφηκε σταδιακά από αυτό το σύστημα, και απομακρύνθηκαν σταδιακά οι υποστηρικτές της περεστρόικα, οι άνθρωποι που θα μπορούσαν να είχαν αποτρέψει τον Γκορμπατσόφ από λάθος βήματα και αποφάσεις. Οι ορθόδοξοι του Κομμουνιστικού Κόμματος, που ήταν ενάντια στην αλλαγή, τη μεταρρύθμιση, τη δημοκρατία, που ήταν αποφασισμένοι να πνίξουν την αναμόρφωση στο αίμα, κέρδισαν όλο και περισσότερο έδαφος.
Αν έδωσε ο Γκορμπατσώφ την εντολή για την επίθεση στο Βίλνιους ή όχι δεν μπορώ να πω. Είναι πολύ πιθανό ότι υπέγραψε μια γενική εντολή για την εισβολή μονάδων των αλεξιπτωτιστών Pskov, χωρίς σαφή γνώση του σκοπού, χωρίς λεπτομέρειες.
Ενώ ήμουν στη Μόσχα εκείνες τις μέρες, έπρεπε να μιλήσω με τον Βλαντίμιρ Κριούτσκοφ, πρόεδρο της Σοβιετικής Κα-Γκε-Μπε, και τον Ντμίτρι Γιαζόφ, τον Σοβιετικό Υπουργό Άμυνας. Σύμφωνα με αυτούς, οι αλεξιπτωτιστές του Πσκωφ στάλθηκαν στο Βίλνιους για να αποκαταστήσουν την τάξη. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό ήταν το σενάριο που στόχευαν. Υποθέτω ότι και στον Μ. Γκορμπατσόφ το ίδιο είχαν πει.
Ας μην ξεχνάμε ότι οι αυθαιρεσίες της Κα-Γκε-Μπε είχαν ήδη αρχίσει στη Μόσχα εκείνη την εποχή, με αποτέλεσμα το πραξικόπημα της Μόσχας τον Αύγουστο του 1991.
Μιλήσατε για την ανεπιτυχή προσπάθεια παραγόντων εξουσίας της ΕΣΣΔ να πάρουν την εξουσία από τον Μ. Γκορμπατσόφ στις 19-22 Αυγούστου 1991. Τι συνδέει τα γεγονότα της 13ης Ιανουαρίου στο Βίλνιους και το πραξικόπημα του Αυγούστου στη Μόσχα;
Αυτό που τα συνδέει είναι οι ίδιοι διοργανωτές των γεγονότων και η ίδια αποφασιστικότητα των άοπλων ανθρώπων να υπερασπιστούν την ελευθερία τους. Είμαι βέβαιος ότι αν δεν είχαμε την εμπειρία της νίκης του λιθουανικού λαού στις 13 Ιανουαρίου, η έκβαση του πραξικοπήματος του Αυγούστου θα ήταν διαφορετική.
Όταν ξεκίνησε το πραξικόπημα του Αυγούστου, ήμουν στο Βίλνιους. Ακούμε ότι τα σοβιετικά τανκς κατευθύνονται ξανά προς το Βίλνιους. Στην αρχή φάνηκε ότι ο στόχος θα ήταν να ολοκληρώσουν ό, τι είχαν ξεκινήσει, αλλά δεν είχαν τολμήσει να συνεχίσουν τη νύχτα της 13ης Ιανουαρίου: να επιτεθούν στο κοινοβούλιο, να ανατρέψουν τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση, να καταπνίξουν την ελευθερία στα σπάργανά της.
Παρά την απειλή, το κοινοβούλιο της Λιθουανίας αποφάσισε να συνεχίσει το έργο του, και μια ομάδα βουλευτών, που είχαν πιο πριν εκλεγεί βουλευτές της ΕΣΣΔ, στάλθηκε για να συναντήσει τα άρματα μάχης στα όρια της πόλης και να προσπαθήσει να μιλήσει με τους αξιωματικούς. Ήμουν ανάμεσά τους. Πήραμε μαζί μας το κείμενο της διακήρυξης που κυκλοφόρησε ο Μπόρις Γέλτσιν, που ανέφερε ένα αντιδραστικό αντισυνταγματικό πραξικόπημα. Μεταξύ άλλων δηλώσεων, η δήλωση έδινε εντολή στον σοβιετικό στρατό να μην συμβάλει στο πραξικόπημα. Σε αντίθεση με τα γεγονότα της 13ης Ιανουαρίου, οι σοβιετικοί αξιωματικοί και στρατιώτες που συναντήσαμε δεν είχαν επιθετική διάθεση. Ίσως επειδή προέρχονταν από μονάδες που υπηρετούσαν στη Λιθουανία, οι οποίες, όπως είπα προηγουμένως, αξιολόγησαν την κατάσταση ρεαλιστικά.
Μόνο αφού επιστρέψαμε στη Λιθουανική Βουλή, ήρθε αίτημα του επιτελείου του Μπόρις Γιέλτσιν να στείλουμε επειγόντως μερικούς βουλευτές της Λιθουανίας στη Μόσχα, αποδεικνύοντας έτσι τη στήριξή της στο ρωσικό κοινοβούλιο και βοηθώντας στην οργάνωση μιας εκστρατείας πολιτικής ανυπακοής, που είχε ήδη αποδείξει την αξία της στο Βίλνιους.
Έτσι βρέθηκα ξανά στη Μόσχα. Όπως και στο Βίλνιους στις 13 Ιανουαρίου, άρχισαν να αυξάνονται τα οδοφράγματα γύρω από το ρωσικό κοινοβούλιο. Εκείνη την εποχή, το λεγόμενο λιθουανικό οδόφραγμα εμφανίστηκε εκεί, με φοιτητές που σπούδαζαν στη Μόσχα και σοβιετικούς στρατιώτες που είχαν υπηρετήσει στο παρελθόν στη Λιθουανία.
Εκεί άκουσα κάποιον να λέει: ”Νικολάι Νικολάιεβιτς”. Ρωτώ, ποιος είναι; Μου απαντά: «Εμείς, οι πρώην στρατιώτες του 108ου Συντάγματος των αλεξιπτωτιστών που υπηρετούν στο Κάουνας. Ήρθατε σε εμάς στο Κάουνας για να εξηγήσετε τους στόχους του Λιθουανικού Κινήματος. Θυμόμαστε τι σας είπε τότε ο διοικητής μας: ”Εσένα, λευκοφρουρέ, και την οικογένειά σου θα σας στείλουμε στη Σιβηρία, θα σας εξολοθρεύσουμε.”
Είναι συμβολικό ότι αυτοί οι στρατιώτες δεν έστρεψαν σε μένα τα όπλα τους και τους γνώρισα σε οδοφράγματα που υπερασπίζονται τη ρωσική δημοκρατία. Το ότι έγινε αυτό οφείλεται και στη Λιθουανία. Λίγοι το ξέρουν, αλλά τότε στο Λευκό Οίκο της Ρωσίας υψώθηκε, μαζί με την τρίχρωμη σημαία της Ρωσίας και η σημαία της Λιθουανίας.
Μετά τη νίκη των Ρώσων Δημοκρατών, έφυγε ένα βάρος από την καρδιά μου. Τότε κατάλαβα, πραγματικά ότι η Λιθουανία κατάφερε να κερδίσει την ελευθερία της αποφεύγοντας μεγάλες καταστροφές. Για παράδειγμα, φανταστείτε εάν κάποιος «βλάκας» είχε ρίξει μια βόμβα στο πυρηνικό εργοστάσιο της Ιγκναλίνα που λειτουργούσε στη Λιθουανία εκείνη την εποχή; Αντί της Λιθουανίας και των γύρω χωρών, θα είχε μείνει καμένη γη. Μπορώ να πω ευθαρσώς ότι η Λιθουανία δεν έκανε ούτε ένα λάθος στην επιδίωξη της ελευθερίας της. Άρα, δεν δημιουργήσαμε μάταια το Κίνημα, δεν έζησα μάταια και εγώ.
Στη Ρωσία, η κατοχή της Λιθουανίας δεν αναγνωρίζεται και στα υψηλότερα κλιμάκια λένε ότι η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν η μεγαλύτερη τραγωδία του 20ού αιώνα. Πώς πρέπει να αντιδράσουμε σε όλα αυτά;
Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί το γεγονός ότι στις αρχές του 1940 εισέβαλαν στη Λιθουανία τανκς του Κόκκινου Στρατού και μόνο αργότερα, κάτω από τα πυροβόλα τους, διεξήχθησαν οι λεγόμενες εκλογές για το Λιθουανικό Κοινοβούλιο, που διακήρυξαν τη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λιθουανίας και ενέκριναν δήλωση για την ένταξη της Λιθουανίας στην ΕΣΣΔ. Η Λιθουανία δεν ήταν πλέον ελεύθερη, αλλά κατακτημένη, και δεν έχει σημασία πώς έγινε αυτό. Η δικαιολογία ότι η ΕΣΣΔ το έκανε αυτό για να αποτρέψει την επιθετικότητα της ναζιστικής Γερμανίας, να ωθήσει τα σύνορά της πιο δυτικά, είναι άκυρη. Ούτε έγιναν τα πράγματα πιο εύκολα για τον λιθουανικό λαό, αφού μετά την εισβολή του κόκκινου στρατού, άρχισε η καταπίεση και οι μαζικές απελάσεις ανθρώπων στη Σιβηρία. Εκεί - άντρες, γυναίκες, ηλικιωμένοι και παιδιά - μεταφέρθηκαν σε βαγόνια μεταφοράς ζώων, και εκατοντάδες από αυτούς πέθαναν κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Αυτό είναι ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Για κάποιο λόγο, αυτοί που αρνούνται την κατοχή της Λιθουανίας σήμερα δεν μιλούν για αυτό. Παρ’ όλο που το γεγονός ότι η Σοβιετική Ένωση πραγματοποίησε την κατοχή και την προσάρτηση, το αναγνώρισε και ο Μ. Γέλτσιν και άλλοι μεγάλοι Ρώσοι Δημοκρατικοί. Αυτό εκφράστηκε και την 29η Ιουλίου 1991, στη λιθουανορωσική συμφωνία για τις διασυνοριακές σχέσεις.
Το ότι η κατάρρευση της ΕΣΣΔ επέφερε καταστροφή στον ρωσικό λαό μπορεί να ειπωθεί, εάν θεωρήσουμε καταστροφή την αταξία, την ανεξέλεγκτη εγκληματικότητα και την «αρπαχτική ιδιωτικοποίηση» που ακολούθησαν. Αλλά μεγάλο μέρος αυτής της αυθαιρεσίας πραγματοποιήσαν ή χρησιμοποίησαν οι ίδιοι άνθρωποι, που προηγουμένως κατείχαν τα υψηλότερα κομματικά και κρατικά αξιώματα, συμπεριλαμβανομένων των θέσεων στην Κα-Γκε-Μπε. Δε φταίει όμως η Λιθουανία που κατάφερε να οργανώσει την αποχώρησή της από την ΕΣΣΔ ειρηνικά
Ξέραμε τι θέλαμε να κάνουμε με την ελευθερία που κερδίσαμε
Η διαδικασία εκδημοκρατισμού σε άλλες χώρες της πρώην ΕΣΣΔ δεν έχει τελειώσει, και έχουμε δει πρόσφατα τον αγώνα του λαού της Λευκορωσίας για τη δημοκρατία. Τι πιστεύετε ότι θα μπορούσαν να μάθουν αυτοί από τις διαδικασίες που πραγματοποιήθηκαν στη Λιθουανία πριν από 30 χρόνια;
Πρέπει να γνωρίζουν σαφώς τους στόχους τους, να έχουν σχέδιο και να επιλέξουν μη βίαιη μορφή πολιτικής αντίστασης. Όπως είπα νωρίτερα, όταν το Λιθουανικό Κίνημα Αναδιοργάνωσης οργανώθηκε στη Λιθουανία, η ηγεσία του κινήματος δεν ενήργησε τυφλά, αλλά σύμφωνα με ένα καλά προετοιμασμένο σχέδιο, αξιολογώντας διάφορες εναλλακτικές λύσεις, πιθανές συνέπειες, όπως ο προγραμματισμός αρκετών κινήσεων σε μια σκακιέρα. Προς την επικείμενη δήλωση της αποκατάστασης της ανεξαρτησίας, έχει ήδη καταρτιστεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο για το πώς θα ζήσουμε, τι θα επιτύχουμε, πώς θα διασφαλιστεί η δημοκρατία και πώς θα μεταμορφωθεί η οικονομία. Κάθε γράμμα, κάθε τελεία και κόμμα συζητήθηκαν σε αυτό το σχέδιο.
Όχι μόνο προσπαθήσαμε για την ελευθερία, αλλά ξέραμε τι θέλαμε να κάνουμε με αυτήν την ελευθερία.
Όσον αφορά τη μη βίαιη πολιτική αντίσταση, η τάξη στη Λιθουανία εκείνη την εποχή κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων και εκατοντάδων χιλιάδων διαδηλώσεων διατηρήθηκε από ειδικά δημιουργημένες ομάδες «πρασινοντυμένων», δηλ. με πράσινα περιβραχιόνια, των οποίων το καθήκον ήταν να διασφαλίσουν ότι δεν θα υπήρχαν περιπτώσεις βανδαλισμού, μίσους ή βίας κατά τη διάρκεια των γεγονότων. Και δεν υπήρξαν! Αποφασίσαμε ότι εάν μας χτυπήσουν, μας βαρέσουν με γκλομπ, δεν θα ανταποδώσουμε τα χτυπήματα. θα σταθούμε πιασμένοι απ’ τα χέρια, θα τραγουδήσουμε, θα δείξουμε σε ολόκληρο τον κόσμο ότι ο αγώνας μας για ελευθερία δεν είναι βίαιος.
Με την έναρξη της αναβίωσης της Λιθουανίας, άρχισαν να δημιουργούνται διεθνείς επαφές, ειδικά με τις σκανδιναβικές χώρες και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Υπήρξαν επαφές με την Ελλάδα ή μεμονωμένους Έλληνες πολιτικούς;
Δυστυχώς όχι. Οι επαφές με την Ελλάδα ξεκίνησαν μόνο αργότερα, μετά την αποκατάσταση των επίσημων διπλωματικών σχέσεων. Προσπάθησα πολύ σκληρά για να δημιουργήσω μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ Λιθουανίας και Ελλάδας. Για αυτές τις προσπάθειες μου απονεμήθηκε ο Σταυρός του Διοικητή του Χρυσού Φοίνικα της Ελληνικής Δημοκρατίας και του Τάγματος του Χρυσού Αστέρα. Ως Έλληνας, θέλω όσο το δυνατόν περισσότεροι Λιθουανοί να έρθουνν στην Ελλάδα, να δουν τα νησιά της, τη γαλάζια θάλασσα και τον γαλάζιο ουρανό που καθρεφτίζεται σε αυτήν, να ζήσουν την ελληνική φιλοξενία. Ως Λιθουανός πολίτης που γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Λιθουανία και αγωνίστηκα για την ελευθερία της, λαχταρώ όσο το δυνατόν περισσότεροι Έλληνες να ανακαλύψουν τη Λιθουανία, να μάθουν για τις οδυνηρές σελίδες της ιστορίας της, αλλά και για το αδάμαστο πνεύμα και το θάρρος της, να δουν τα πράσινα λιβάδια και τα δάση της Λιθουανίας και τις καθαρές λίμνες που κρύβονται σε αυτά.
Πείτε μας για την οικογενειακή σας ιστορία. Σε αντίθεση με τους περισσότερους Έλληνες που ζουν τώρα στη Λιθουανία, που ανήκουν στους Έλληνες του Πόντου, ο παππούς σας ήρθε στη Λιθουανία από τις Κυκλάδες κατά την περίοδο του Mεσοπολέμου. Γιατί από Βαρικόπουλος γίνατε Μεντβέντεφ;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Λιθουανία και το τωρινό ρωσικό μου επίθετο έχει μεγάλη ιστορία. Η αρχή της ήταν το 1926, όταν ο ξάδερφος του παππού μου M.N. Ασημάκης άνοιξε στο Κάουνας εργοστάσιο καπνού. Ο παππούς μου ο Βαρικόπουλος ήρθε επίσης στο Κάουνας μετά τον Ασημάκη, και εκεί έκανε οικογένεια, όπου γεννήθηκα εγώ το 1933. Όταν ο Ασημάκης αρρώστησε και αργότερα πέθανε, ο παππούς μου και ο αδελφός του ανέλαβαν τη διαχείριση του εργοστασίου. Μετά την κατοχή της Λιθουανίας από την ΕΣΣΔ, προκειμένου να αποφευχθεί η απέλαση στη Σιβηρία, όλα έπρεπε να εγκαταλειφθούν και το επίθετο άλλαξε και έγινε Μεντβέντεφ το συντομότερο δυνατό. Επομένως, για μεγάλο μέρος της ζωής μου, δεν ήξερα καν τους συγγενείς μου που έφυγαν στην Ελλάδα, έπρεπε να κρύβω την καταγωγή μου.
Πώς συνεχίστηκε η ζωή; Πώς εμπλακήκατε στην αναβίωση της Λιθουανίας;
Μετά το σχολείο στο Κάουνας, η ζωή και το πεπρωμένο μου με οδήγησε, φαίνεται, μακριά από τη Λιθουανία. Το 1956 μετά την αποφοίτησή μου από την Ανώτερη Σχολή Μηχανικών Πολεμικού Ναυτικού στο Καλίνινγκραντ, πήρα πτυχίο χειριστή ραντάρ και ραδιοπλοήγησης. Υπηρέτησα στους στόλους της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας στα ναρκαλιευτικά, αλλά το 1959 η ελληνική καταγωγή μου με έριξε σε δυσμένεια και απολύθηκα από το στόλο. Όταν προέκυψε η κρίση της Καραϊβικής, με κάλεσαν πίσω στο Ναυτικό, και για ένα χρόνο διοίκησα μέχρι και πυραυλάκατο.
Ωστόσο, επέστρεψα στο Κάουνας αργότερα, και όπως λέω χάριν αστειότητας, μετακόμισα στη στεριά. Ξεκίνησα να εργάζομαι στο Ίδρυμα Τεχνολογικής Έρευνας Ραδιομέτρησης του Κάουνας, το οποίο ανήκε στην αμυντική βιομηχανία της ΕΣΣΔ. Ξεκίνησα ως πολιτικός μηχανικός, τελικά έγινα προϊστάμενος τμήματος.
Σε αυτό το ίδρυμα είχε συγκεντρωθεί μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων με ελεύθερο πνεύμα και κριτική σκέψη. Οι εκπρόσωποι της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος του Κάουνας ζήτησαν επανειλημμένα από την ηγεσία του Ιδρύματος του Κάουνας να διαλυθεί η ομάδα των ελεύθερων στοχαστών, αλλά ο τότε εκπρόσωπός του Kazys Rekeviečius (Καζίς Ρεκέβιτσιους) δεν υπάκουσε στις οδηγίες, και είπε οι επιστήμονες εργάζονται καλά, και είναι απαραίτητο να παραμείνουν στη θέση τους, για να διασφαλισθεί η επιτυχής λειτουργία του Ιδρύματος. Μαζί τους έκανα πολλή παρέα, μιλούσαμε για τη θρησκεία, τις χριστιανικές αξίες, τις αλλαγές στη χώρα. Κέρδισα την εμπιστοσύνη τους. Όταν γεννήθηκε το Κίνημα, οι συνάδελφοί μου το 1988. με εξέλεξαν στην ομάδα του Κινήματος στο Κάουνας, και ως εκπρόσωπός της συμμετείχα στο συνέδριο αναδιάρθρωσης του Κινήματος για ολόκληρη τη Λιθουανία, το οποίο πραγματοποιήθηκε την ίδια χρονιά, εξελέγην στο Συμβούλιο της Βουλής του Κινήματος. Το 1989, ως εκπρόσωπος της Λιθουανίας, εξελέγην στο Κογκρέσο των Λαϊκών Αντιπροσώπων της ΕΣΣΔ, όπου συμμετείχα ενεργά στο κίνημα της διαπεριφερειακής ομάδας Demokratičeskaya Rossija (Δημοκρατική Ρωσία), το οποίο ιδρύθηκε από τον Αντρέι Σαχάρωφ, εξηγούσα τις φιλοδοξίες της Λιθουανίας και σχημάτισα έναν κύκλο φίλων της Λιθουανίας μεταξύ των Ρώσων Δημοκρατών. Το Φεβρουάριο του 1990, για πρώτη φορά μετά την κατοχή της Λιθουανίας, εξελέγην στο Ανώτατο Συμβούλιο της Λιθουανίας – την Αναβίωση της Βουλής - σε δίκαιες και δημοκρατικές εκλογές. Όταν το λιθουανικό κοινοβούλιο το 1990 ενέκρινε την πράξη της 11ης Μαρτίου, που διακήρυξε την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της Λιθουανίας, ήμουν στη Μόσχα, γιατί πριν από λίγες ημέρες είχα σταλεί εκεί σε σημαντική αποστολή για να προετοιμάσω το έδαφος για τη διακήρυξη της αποκατασταθείσας ανεξαρτησίας της Λιθουανίας μεταξύ των Ρώσων Δημοκρατών. Ωστόσο, παρόλο που η υπογραφή μου δεν είναι στην Πράξη της 11ης Μαρτίου, αναγνωρίζομαι επίσημα ως ένας από τους υπογράψαντες της Πράξης Ανεξαρτησίας της Λιθουανίας.
Έχουν περάσει 30 χρόνια από αυτά τα αξιομνημόνευτα γεγονότα της 13ης Ιανουαρίου. Η Λιθουανία είναι μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ εδώ και 16 χρόνια, κάτι που τότε ήταν αδιανόητο, λύσαμε τα μεγάλα και μικρά μας προβλήματα, λυπούμαστε για τις αποτυχίες μας, χαιρόμαστε με τις επιτυχίες μας, διαφωνούμε. Πώς οραματίζεστε το μέλλον της Λιθουανίας και της Ελλάδας στη μελλοντική Ευρωπαϊκή Ένωση;
Φαντάζομαι δύο ισχυρά κράτη που ξέρουν ξεκάθαρα τι θέλουν και έχουν διατηρήσει την εθνική τους ταυτότητα σε μια ισχυρή και πολυπολιτισμική Ευρωπαϊκή Ένωση. Για μένα, τα έθνη της Λιθουανίας και της Ελλάδας είναι παρόμοια ως προς τη μοναδικότητά τους και την προσήλωσή τους στις χριστιανικές αξίες. Επίσης, και τα δύο έθνη εκτιμούν την ελευθερία, επειδή ξέρουν τι σημαίνει να την χάσουν, τι σημαίνει να ζεις κάτω από ξένο ζυγό. Βλέπω πολλή ιερή ουσία και στα δύο έθνη. Η Λιθουανία και η Ελλάδα πρέπει να εντείνουν τους δεσμούς τους, και να αγωνίζονται μαζί, ώστε η Ευρώπη να μην απομακρυνθεί από τις χριστιανικές της ρίζες, προκειμένου να διατηρήσει την πολιτιστική και ιστορική ταυτότητα των εθνών.
Δεν μου αρέσει που όλο και περισσότεροι άνθρωποι και κράτη προσεύχονται και εξυπηρετούν τον Χρυσούν Μόσχο. Όπως λέει η Αγία Γραφή, δεν μπορεί κανείς να υπηρετήσει δύο θεούς. Τα χρήματα θα πρέπει να είναι μόνο εργαλείο για την επίτευξη μεγαλύτερων στόχων και όχι αυτοσκοπός. Εάν η οικονομία επισκιάζει τις παραδόσεις, την εθνική ταυτότητα, τέτοια οικονομία δεν τη χρειάζομαι. Όπως ήμουν άνθρωπος του Κινήματος, έτσι και έμεινα. Δεν πρέπει η ελευθερία να γίνεται γελοιογραφία.
13 Δεκεμβρίου 2020,
Αθήνα – Βίλνιους