Η έλλειψη αξιοκρατίας, σχεδίου και αξιολόγησης φαίνεται ότι ευθύνεται κυρίως για την εικόνα στο χώρο της υγείας στην Ελλάδα. Προβλήματα που διαιωνίζονται επί δεκαετίες, πολίτες που πληρώνουν ιδιωτική ασφάλιση για να νιώσουν «ασφαλής», φαρμακευτικές δαπάνες που εκτοξεύονται όπου υπάρχουν πολλοί γιατροί και ένα δημόσιο σύστημα που προχωρά αργά.
Έχει άραγε αλλάξει κάτι στην υγεία που λαμβάνει ο Έλληνας τα τελευταία 20 χρόνια ή είναι μια ελλαττωματική εικόνα που επαναλαμβάνεται ανά τις γενιές;
Ο Νίκος Πολύζος, Καθηγητής Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας στο Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, είναι από τους ανθρώπους που γνωρίζουν όσο λίγοι το χώρο της Υγείας.
Μιλώντας στην HuffPost, πριν ανέβει στο πάνελ του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών (26-29 Απριλίου) αποκωδικοποιεί τις παθογένειες του ΕΣΥ του 2023 και βρίσκει ομοιότητες με την τραγωδία των Τεμπών.
Κύριε Πολύζο, ο χώρος της υγείας φαίνεται να ανακυκλώνει τις ίδιες παθογένειες τα τελευταία 20 χρόνια. Εσείς τι πιστεύετε ότι έχει αλλάξει;
Έχουμε ένα οργανωμένο σύστημα υγείας εδώ και 40 χρόνια από το 1983, όταν η χώρα αποφάσισε να φτιάξει ένα Εθνικό Σύστημα Υγείας. Πολλές από εκείνες τις πρόνοιες του νομοσχεδίου, ωστόσο, δεν έχουν γίνει πράξη μέχρι και σήμερα, ούτε στην χρηματοδότηση ούτε στην οργάνωση.
Σε αυτά τα 20 χρόνια ωστόσο, έγιναν δύο μεγάλες ριζικές αλλαγές στη χρηματοδότηση και στις παροχές, με τη δημιουργία των περιφερειακών συστημάτων Υγείας και τη σύσταση του ΕΟΠΥΥ πριν από 12 χρόνια.
Το πρόβλημα είναι ότι το ελληνικό πολιτικό σύστημα, και όσοι εργάζονται μέσα στο σύστημα Υγείας καθυστερούν τις μεταρρυθμίσεις και κυρίως δεν τις αξιολογούν. Δεν βάζουν δηλαδή στόχους και δεν έχουν ένα πλάνο αξιολόγησης ώστε να βλέπουν εάν αυτό το πλάνο αποδίδει.
Βέβαια, την τελευταία 10ετία, έγιναν μεταρρυθμίσεις εξ ανάγκης λόγω των μνημονίων. Το 2010 και 2011 για παράδειγμα, έγιναν μεταρρυθμίσεις στον ΕΟΠΥΥ με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση και το φάρμακο. Τα μεγάλα ερωτήματα ωστόσο είναι, εάν έμειναν αυτές οι μεταρρυθμίσεις, εάν έχει ολοκληρωθεί το σύστημα και εάν πάνε καλά τα πράγματα.
Επίσης, το ενιαία ταμείο, ο ΕΟΠΥΥ θα μπορούσε να έχει αποκτήσει μέχρι σήμερα χαρακτηριστικά άλλων ευρωπαϊκών ταμείων, όπως στη Γερμανία ή την Αυστρία, που έχει και τον ίδιο πληθυσμό με την Ελλάδα, ώστε όλοι οι πόροι να οδηγούνται στο ενιαίο ταμείο και με συμβάσεις να πηγαίνουν στους παρόχους.
Αυτά δεν έχουν γίνει στην Ελλάδα ακόμη, εκκρεμούν. Αυτό που, όμως, είναι αξιοσημείωτο είναι ότι στα 40 αυτά χρόνια από την ίδρυση του ΕΣΥ, η Ελλάδα έφτιαξε τα περισσότερα νοσοκομεία από κάθε άλλη χώρα στην Ευρώπη.
Ποιο είναι αυτό που κατά τη γνώμη σας πρέπει να γίνει άμεσα στην δημόσια Υγεία;
Καταρχάς ένα ενιαίο κεντρικά και περιφερειακά σύστημα καταγραφής των αναγκών των πολιτών, που θα ανανεώνεται περιοδικά και θα δίνει το έναυσμα για χρηματοδότηση και παροχή.
Κατόπιν, να μετατραπεί ο ΕΟΠΥΥ σε ένα ενιαίο ταμείο εθνικής ασφάλισης όπου τα μισά χρήματα θα τα παίρνει από τις εισφορές μας μέσω επιδότησης ασφαλίστρου από τον κράτικο προϋπολογισμό.
Αυτό λοιπόν που χρειάζεται να γίνει άμεσα είναι να μετατραπεί ο ΕΟΠΥΥ σε αυτό που είχε αρχικά σχεδιαστεί, πριν από 12 χρόνια. Ένα ενιαίο ταμείο, ώστε να μην διαχειρίζεται 5 ή 6 δισ. ευρώ και να επαιτεί για επιχορηγήσεις αλλά να έχει τα 10 δισ. ευρώ του δημόσιου χρήματος. Και αυτά τα 10 δισ. ευρώ, όπως στη Γερμανία και σε άλλες χώρες, να δίνονται σε καλύτερους παρόχους στα νοσοκομεία και στους γιατρούς, είτε είναι στο δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα.
Επιπλέον, πιστεύω ότι τα 2 δισ. ευρώ του Ταμείου Ανάκαμψης μπορούν να γίνουν 4, που θα πρέπει να πάνε στις νοσοκομειακές και άλλες υποδομές, ώστε να εκσυγχρονίζονται τα νοσοκομεία που έχουμε και να ανανεώνεται η ψηφιακή τεχνολογία τους.
Αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσε και στην Ελλάδα η πηγή της χρηματοδότησης να μην είναι αποκλειστικά ο κρατικός προϋπολογισμός;
Βεβαία. Στην Ευρώπη ο πολίτης είναι ασφαλισμένος στο ενιαίο ταμείο και εάν θέλει μπορεί να κάνει πρόσθετη ασφάλιση για να έχει επιπλέον παροχές, μέσω του ενιαίου φορέα κοινωνικής ασφάλισης.
Δεν πηγαίνει έτσι σε μια ιδιωτική ασφάλιση που ξεκινά από την αρχή τις πληρωμές εισφορών προσθέτοντας άλλα 1.500 ευρώ το χρόνο στα έξοδα ασφάλισης του για να συμπληρώσει την κάλυψή του. Αυτό τον ρόλο δεν τον έχει παίξει ακόμη ο ΕΟΠΥΥ.
Κατά δεύτερον, ο ΕΟΠΥΥ θα μπορούσε να κάνει συνεργασίες με ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες και να συνεργαστούν. Στη Γαλλία για παράδειγμα, το 80% της ασφάλισης είναι από τη δημόσια και το 20% από την ιδιωτική ασφάλιση οι οποίες συνεργάζονται μεταξύ τους.
Στην Ελλάδα συνέβη κάτι περίεργο. Πριν από το μνημόνιο μόνο το 4-5% των πολιτών είχε ιδιωτική ασφάλιση. Σήμερα έχει περάσει το 10%. Δηλαδή ο Έλληνας, την περίοδο του ΕΟΠΥΥ ασφαλίζεται περισσότερο και ιδιωτικά.
Το πρόβλημα όμως είναι οτι δεν υπάρχουν ανάλογοι κανόνες για την ιδιωτική ασφάλιση. Το υπουργείο Οικονομικών και το υπουργείο Κοινωνικής Ασφάλισης πρέπει να θεσπίσουν κανόνες για τις ιδιωτικές ασφαλιστικές (παρότι είναι μια ιδιωτική αγορά) γιατί έχουν σήμερα στα χέρια τους την ασφάλιση του 10% του ελληνικού λαού.
Και εάν δεν θέλει να το κάνει αυτό κάποιο υπουργείο, θα μπορούσε να το κάνει ο ίδιος ο ΕΟΠΥΥ μέσα από τις συνεργασίες μαζί τους.
Ποια είναι η μεγαλύτερη συνέπεια της οικονομικής κρίσης στο σύστημα υγείας;
Είναι η μεγάλη μείωση των κρατικών δαπανών. Ακόμη και στο πρώτο μνημόνιο είχε μπει ο όρος να μην πέφτουν οι δημόσιες δαπάνες κάτω από το 6% του ΑΕΠ. Αντ΄ αυτού έπεσαν στο 5% το 2013.
Με την πανδημία αυξήθηκαν και πλησιάζουν πλέον το 6%, που ήταν όμως η αρχική μνημονιακή πρόνοια. Τώρα, στόχος είναι να κρατήσουμε τις δαπάνες στο 6% και να δώσουμε αυτά τα επιπλέον χρήματα εκεί που πρέπει, για να ανασυνταχθεί το σύστημα. Το 6% είναι χαμηλό ποσοστό για τα ευρωπαϊκά δεδομένα αλλά θα πρέπει τουλάχιστον να διασφαλίσουμε αυτό.
Στην Ελλάδα είναι ισχυρότερη η δημόσια ή η ιδιωτική υγεία;
Χρηματοδοτικά είναι η ιδιωτική υγεία, με την έννοια ότι ο πολίτης αναγκάζεται να δώσει χρήματα από την τσέπη του, κυρίως στην πρωτοβάθμια υγεία. Αν θέλει, λοιπόν, το κράτος να κάνει κάτι, θα πρέπει να φτιάξει καλύτερη πρωτοβάθμια υγεία, δηλαδή προσωπικούς κ.ά γιατρούς.
Αυτό προσπάθησε το αρμόδιο υπουργείο να φτιάξει πέρυσι και με τις συμβάσεις σε ιδιώτες γιατρούς. Όμως δεν είναι αρκετοί, χρειαζόμαστε τουλάχιστον άλλους 1.000 προσωπικούς γιατρούς ενηλίκων και άλλους 1.000 για τα παιδιά.
Στη Γερμανία, για παράδειγμα, που υπάρχει και ιδιωτική παροχή υπηρεσιών υγείας, έχουν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου και ιδιώτες γιατρούς, η κοινωνική χρηματοδότηση ξεπερνά το 80%. Κάτι ανάλογο θα μπορούσαμε να έχουμε κάνει και στην Ελλάδα υπογράφοντας ο ΕΟΠΥΥ συμβάσεις με περισσότερους ιδιώτες γιατρούς στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.
Η σημερινή κυβέρνηση φαίνεται ότι το προωθεί για μετά τις εκλογές -εάν παραμείνει κυβέρνηση- μια ρύθμιση ώστε κάθε νέο νοσοκομείο που θα κατασκευάζεται να είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δίκαιου για να έχει καλύτερο management.
Οι προτάσεις που έχουν διαφανεί αναφέρουν, ότι αυτό θα είναι ένα πιλοτικό πρόγραμμα με σκοπό να επεκταθεί και στα υπάρχοντα νοσοκομεία. Βέβαια, είναι ακόμη προτάσεις κομμάτων όχι μόνο της ΝΔ, και θα πρέπει να διερευνηθεί και η νομική πλευρά τους κ.ά.
Μιας και αναφέρατε το management των νοσοκομείων, μια φιλόδοξη μεταρρύθμιση που ξεκίνησε πριν από σχεδόν 20 χρόνια. Πιστεύετε ότι έχει αποδώσει τελικά;
Το σχέδιο της τοποθέτησης μάνατζερ στα νοσοκομεία δεν απέδωσε όσο θα έπρεπε. Κι αυτό γιατί μόνο το 1/3 των προσλήψεων των διοικητών των νοσοκομείων είναι αξιοκρατικές ενώ το υπόλοιπο γίνεται με κομματικά κι άλλα κριτήρια.
Και παρότι θα μπορούσα να κατανοήσω ότι δεν θα μπορούσαν να είναι όλες οι επιλογές τόσο αξιοκρατικές, θα ήθελα να είναι τουλάχιστον στα 30 μεγάλα νοσοκομεία της χώρας.
Αυτά τα νοσοκομεία πρέπει να έχουν τους καλύτερους μάνατζερ ώστε να διοικούνται σωστά. Βέβαια, δεν φτάνει μόνο ένας καλός διοικητής για να γίνεται καλή και αποδοτική δουλειά στα νοσοκομεία.
Πρέπει να είναι καλοί και οι διευθυντές των κλινικών, να έχουν στα χέρια τους ένα συγκεκριμένο πλάνο με στόχους και αυτονομία για να τους πετύχουν. Κυρίως όμως, πρέπει να υπάρχει αξιοκρατία, σχέδιο και αξιολόγηση.
Η τραγωδία των Τεμπών έδειξε ακριβώς αυτό το κενό στην Ελλάδα. Εύχομαι και ελπίζω η νέα κυβέρνηση που θα προκύψει μετά τις εκλογές, ακόμη κι αν είναι κυβέρνηση συνεργασίας, να κάνει τη δημόσια διοίκηση αξιοκρατική και αποτελεσματική.
Πόσο εκτιμάται ότι μπορεί να κερδίσει το κράτος από τον έλεγχο της φαρμακευτικής δαπάνης στα νοσοκομεία;
Το κράτος εξοικονομεί με έναν «πονηρό» τρόπο. Οι νοσοκομειακές δαπάνες του φαρμάκου το 2015 ήταν μισό δισ. ευρώ, τη χρονιά που το νοσοκομειακό clow back (η αναγκαστική επιστροφή πάνω από τις δαπάνες) μόλις ξεκινούσε.
Σήμερα, οι δαπάνες των νοσοκομείων είναι 1 δισ ευρώ και το clow back είναι 500 εκατ. ευρώ. Το ερώτημα όμως είναι, γιατί το ανέχονται αυτό οι φαρμακευτικές εταιρείες.
Επίσης το παράδοξο είναι ότι οι ασθενείς δεν έχουν αυξηθεί. Αντίθετα, μειώθηκαν με την πανδημία ενώ η κατανάλωση φαρμάκων αυξήθηκε. Κι εδώ σημαντικό ρόλο παίζει το management και η εφαρμογή των πρωτοκόλλων. Όλα αυτά θα τα συζητήσουμε και στο Φόρουμ των Δελφών.
Θα μπορούσε να λειτουργήσει ένα ενιαίο σύστημα υγείας στην Ευρώπη;
Εμείς οι ακαδημαϊκοί χωρίζουμε το σύστημα υγείας σε 3 υποσυστήματα. Τη χρηματοδότηση, την παροχή και τη δημόσια υγεία. Στα δύο πρώτα το κάθε κράτος ακολουθεί το δικό του πιο αποδοτικό δρόμο. Οι περισσότερες χώρες ενοποιούν τα ταμεία και καλύπτουν το 80% των δαπανών. Εμείς δεν το έχουμε ενοποιήσει και οι δημόσιες δαπάνες μας είναι στο 60%.
Στο επίπεδο της δημόσιας υγείας όμως, θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο και φάνηκε την περίοδο της πανδημίας. Βασική προϋπόθεση όμως θα πρέπει να είναι η καλή συνεργασία των εθνικών οργανισμών υγείας με τον ΠΟΥ. κάτι που στην πανδημία, δεν ήταν υποδειγματική, τουτλάχιστον αρχικά.
Η πανδημία άφησε πίσω της μια υπερκατανάλωση αγχολυτικών φαρμάκων. Θεωρείται ότι θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα ή θα υποχωρήσει;
Η έρευνα από την οποία προέκυψε αυτό το στοιχείο, αφορούσε την εξωνοσοκομειακή συνταγογράφηση. Το 2011 η χώρα έκανε πραγματικά ένα θαύμα μέσα σε δύο μόλις χρόνια. Έφτιαξε την ηλκετρονική συνταγογράφηση. Ένα χρήσιμο εργαλείο που μας έδωσε πολλά στοιχεία για την χρήση και των νευρολογικών φαρμάκων.
Φάνηκε λοιπόν, ότι υπήρξε αύξηση στην κατανάλωσή τους, αν και δεν είναι τεράστια, σε νέους ανθρώπους ηλικίας 30-50 ετών, οι οποίοι ήταν αυτοί που «πλήρωσαν το μάρμαρο» της κρίσης με ανεργία, περικοπές μισθών και πολλές δυσκολίες. Οταν επιστρέψουμε στην κανονικότητα κι αυτοί οι άνθρωποι βρουν το χώρο τους στην αγορά εργασίας και στην κοινωνία και πάψουν αυτοί οι προβληματισμοί, θεωρώ ότι θα μειωθεί και η κατανάλωση αγχολυτικών φαρμάκων.
Πιστεύετε ότι αυτό το «θαύμα», όπως αποκαλέσατε την ηλεκτρονική συνταγογράφηση, έχει κενά;
Το κλειδί σε όλα είναι η αξιολόγηση, η αξιολόγηση, η αξιολόγηση. Η ΗΔΙΚΑ που έχει τα στοιχεία, τα δίνει στον ΕΟΠΥΥ κι αυτός αναθέτει στην υπηρεσία ελέγχου του (η οποία να σημειωθεί ότι είχε καταργηθεί τα τελευταία χρόνια και τώρα επαναλειτουργεί) να καταγράφει τις καταναλώσεις και να επεμβαίνει εάν και όταν αυξάνονται.
Δεν μπορεί μια ειδικότητα γιατρών σε κάποια περιοχή, όπως το Καρπενήσι, να συνταγογραφεί χαμηλά και στις Κυκλάδες ή στα Δωδεκάνησα να υπάρχει υπερσυνταγογράφηση, επειδή τυγχάνει να υπάρχουν εκεί πολλοί γιατροί.
Δεν αρρωσταίνουν περισσότερο οι κάτοικοι στα νησιά απ′ ότι στο Καρπενήσι. Έχει διαπιστωθεί όμως, ότι όπου είναι πολλοί γιατροί συναναστραφούνται περισσότερα φάρμακα και όπου οι άνθρωποι έχουν χρήματα ζητάνε περισσότερα φάρμακα.
Στην πανδημία οι γιατροί έγιναν ήρωες. Τι θα έπρεπε η κυβέρνηση να κάνει γι αυτούς;
Έτσι είναι. Στις προεκλογικές συζητήσεις που παρακολουθώ για την Υγεία γίνεται αναφορά στις εργασιακές σχέσεις, τις αμοιβές των γιατρών και τις ελλείψεις στο ΕΣΥ. Θεωρώ ότι οι 100.000 άνθρωποι που εργάζονται στο ΕΣΥ είναι σημαντικοί, όπως εξίσου σημαντικοί είναι και οι άλλοι 100.000 που εργάζονται ιδιωτικά.
Για τους εργαζομένους στο ΕΣΥ, όμως, θα πρέπει να μην συζητάμε μόνο για τους μισθούς αλλά και για τις συνθήκες εργασίας τους και να υπάρχουν αξιολογήσεις, ώστε οι καλύτεροι εργαζόμενοι να παίρνουν μεγαλύτερους μισθούς.
Θεωρώ ότι θα πρέπει η κυβέρνηση, που μελετά τα κίνητρα παραγωγικότητας, να δημιουργήσει ένα μισθολόγιο αποκλειστικά για τους υγειονομικούς. Κι εκεί κλιμακωτά ο γιατρός, ο νοσηλευτής, ο διοικητικός να αμείβεται όπως πρέπει. Γιατί ο υγειονομικός δεν έχει καμία σχέση με έναν δημόσιο υπάλληλο σε ένα υπουργείο που δουλεύει 7 π.μ με 3 μ.μ.
Θα πρέπει να υπάρχει μια βάση δεδομένων, όπως και με τη συνταγογράφηση, όπου θα βλέπουμε που βρίσκονται αυτοί οι 100.000 άνθρωποι, σε ποια νοσοκομεία και σε ποια κέντρα υγείας. Είμαι σίγουρος, ότι κι αυτοί θέλουν την αξιοκρατική και αποτελεσματική διοίκηση και κυρίως την αξιολόγηση.
Κατανοώ ότι υπάρχει σήμερα έλλειψη 5.000 νοσηλευτών κι άλλων 2.000 λοιπού προσωπικού αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη, ότι κάθε χρόνο έχουμε 7.000 πτυχία επαγγελματιών υγείας και συνταξιοδοτούνται 2.000 άτομα.
Όσοι δεν απορροφώνται εδώ, πάνε στο εξωτερικό. Θα πρέπει να αποφασίσουμε λοιπόν, να παράγουμε λιγότερα πτυχία και να απασχολούμε περισσότερους.
*Ο Ν. Πολύζος εργάστηκε στις υπηρεσίες υγείας ως Διευθύνων Σύμβουλος Νοσοκομείων, Γενικός Γραμματέας του υπ. Υγείας και Διευθύνων Σύμβουλος του Οργανισμού Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας Κύπρου και υπήρξε επιστημονικός σύμβουλος της ΠΟΥ και της ΕΕ. Για την προσφορά του στον τομέα, βραβεύτηκε από τα Health Care Business Awards, το 2018.