Οι διαδηλώσεις στη Βόρεια Μακεδονία την περασμένη εβδομάδα προκάλεσαν δεκάδες τραυματίες. Στο επίκεντρο της αναταραχής βρίσκεται η μακροχρόνια προσπάθεια της γειτονικής χώρας να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Eνωση - μια διαδικασία που έχει αντιμετωπίσει το ένα εμπόδιο μετά το άλλο.
Το πιο πρόσφατο είναι το βέτο από τη Βουλγαρία, μέλος της ΕΕ. Μια γαλλική πρόταση για συμβιβασμό έχει διχάσει τη Βόρεια Μακεδονία, πυροδοτώντας βίαιες διαμαρτυρίες. Το σχέδιο της Γαλλίας βρήκε σθεναρές αντιρρήσεις και στην αντίπερα όχθη, συμβάλλοντας στην πτώση της βουλγαρικής κυβέρνησης, η οποία είχε αποδεχθεί τον συμβιβασμό.
Η διαμάχη μεταξύ των δύο κρατών
Η Βόρεια Μακεδονία είναι υποψήφια για ένταξη στην Ε.Ε. εδώ και 17 χρόνια. Η χώρα αναδύθηκε από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του 1990 και προσπάθησε να σφυρηλατήσει μια ισχυρή εθνική ταυτότητα. Αλλά σε μια περιοχή όπου τα σύνορα και οι εθνότητες έχουν μετατοπιστεί και αλληλοεπικαλυφθεί με την πάροδο των αιώνων, ήταν εξαρχής πλαισιωμένη από προβλήματα.
Η ονομασία χώρας ως «Μακεδονία» μέχρι πρόσφατα είχε προκαλέσει την οργή της Ελλάδας, λόγω της προσπάθειας σφετερισμού της ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού. Η Αθήνα είχε μπλοκάρει την υποψηφιότητα ένταξης των Σκοπίων στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ για χρόνια, έως ότου επιτεύχθηκε η Συμφωνία των Πρεσπών το 2019 με το συμβιβαστικό όνομα «Βόρεια Μακεδονία».
Ομως, ένα χρόνο αργότερα η γειτονική Βουλγαρία μπλόκαρε εκ νέου τις προσπάθειες του μετονομασμένου πλέον έθνους να ενταχθεί στην ΕΕ, κατηγορώντας τα Σκόπια ότι δεν σέβονται τους κοινούς πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς. Μεταξύ των βασικών αιτημάτων της Βουλγαρίας είναι η επίσημη παραδοχή ότι η γλώσσα της Βόρειας Μακεδονίας προέρχεται από τα βουλγαρικά.
Το μέγεθος της βουλγαρικής κοινότητας στη Βόρεια Μακεδονία είναι επίσης ένα θέμα διαμάχης. Τα επίσημα στοιχεία από την απογραφή του 2021 την υπολόγισαν σε 3.504 άτομα, ή περίπου το 0,2% του πληθυσμού. Η Βουλγαρία αμφισβήτησε αυτόν τον αριθμό, σημειώνοντας ότι περίπου 90.000 από τον πληθυσμό των περίπου 2 εκατομμυρίων της Βόρειας Μακεδονίας έλαβαν διπλή υπηκοότητα τις τελευταίες δύο δεκαετίες με βάση τις οικογενειακές τους ρίζες. Εκκρεμούν περίπου 53.000 αιτήσεις ακόμη.
Γιατί έχει τόσο μεγάλη σημασία
Η ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην ΕΕ συνδέεται με μια παρόμοια προσπάθεια της Αλβανίας. Και οι δύο χώρες βλέπουν την ένταξη στο μπλοκ των 27 εθνών ως μέσο για τη διασφάλιση της σταθερότητας και της ευημερίας σε έναν όλο και πιο ασταθή κόσμο.
Η ευρωπαϊκή προοπτική αμφότερων των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων απέκτησε ακόμη μεγαλύτερη σημασία, στον απόηχο των προσπαθειών του μπλοκ των 27 να φέρει πιο κοντά του την Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή.
Η γαλλική πρόταση
Η Γαλλία είχε την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ μεταξύ Ιανουαρίου και Ιουνίου και έτσι έχει εμπλακεί βαθιά στις διαπραγματεύσεις για την άρση του αδιεξόδου. Οι ηγέτες της ΕΕ πραγματοποίησαν Σύνοδο Κορυφής με κράτη των Δυτικών Βαλκανίων τον περασμένο μήνα, την ίδια εβδομάδα που έκαναν την Ουκρανία και τη Μολδαβία υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ.
Ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, ήλπιζε να παρουσιάσει ως «μεγάλη επιτυχία» την απεμπλοκή των αιτημάτων της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας για ένταξη στην ΕΕ . Την Πέμπτη, η γαλλική πρεσβεία στα Σκόπια δημοσίευσε ένα μήνυμα του Μακρόν.
«Για άλλη μια φορά, η Βόρεια Μακεδονία έφτασε σε μια κρίσιμη στιγμή στην ιστορία της. Δεκαεπτά χρόνια μετά τη λήψη του καθεστώτος υποψηφίου, άνοιξε μια ιστορική ευκαιρία:... Η επιλογή είναι δική σας», ανέφερε.
Η πρόταση Μακρόν προβλέπει παραχωρήσεις και από τις δύο πλευρές. Η κυβέρνηση των Σκοπίων θα δεσμευτεί να αλλάξει το Σύνταγμά της για να αναγνωρίσει τη βουλγαρική μειονότητα, να προστατεύσει τα δικαιώματα των μειονοτήτων και να διώξει ποινικά τη ρητορική μίσους.
Ο Γάλλος ηγέτης τόνισε ότι η πρόταση αυτή δεν αμφισβητεί την επίσημη ύπαρξη μιας «βορειομακεδονικής» γλώσσας, αλλά σημείωσε ότι, όπως όλες οι συμφωνίες, «στηρίζεται σε συμβιβασμούς και σε μια ισορροπία».
Πρόταση που έφερε ρήξεις
Οι συμβιβασμοί που πρότεινε η Γαλλία προκάλεσε ρήξεις και στις δύο χώρες.
Η κεντρώα κυβέρνηση του Βούλγαρου πρωθυπουργού, Κίριλ Πεκτόφ, ανατράπηκε με ψήφο δυσπιστίας στις 22 Ιουνίου. Ενας μικρότερος κυβερνητικός εταίρος αποχώρησε από τον εύθραυστο τετρακομματικό συνασπισμό, περιγράφοντας την προθυμία του Πετκόφ να άρει το βέτο για τη Βόρεια Μακεδονία ως «εθνική προδοσία». Οι πρόωρες εκλογές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια ισχυρότερη παρουσία εθνικιστών και φιλορώσων βουλευτών στο κοινοβούλιο της χώρας.
Η Εθνοσυνέλευση έχει ήδη εγκρίνει την πρόταση, αλλά οι βουλευτές έθεσαν πρόσθετους όρους για να συμφωνήσουν στην ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην ΕΕ. Αυτοί περιλαμβάνουν κατάλληλη συνταγματική προστασία για τους Βούλγαρους που ζουν στη Βόρεια Μακεδονία και καμία αναγνώριση μιας «βορειομακεδονικής» γλώσσας ως ξεχωριστή από τη βουλγαρική.
Στη Βόρεια Μακεδονία, τόσο ο πρόεδρος Στέβο Πενταρόφσκι όσο και η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Ντίμιταρ Κοβατσέφσκι υποστήριξαν την πρόταση ως «εύλογο συμβιβασμό». Η αποδοχή του «δεν θα είναι ούτε ένας ιστορικός θρίαμβος, όπως λένε στο ένα στρατόπεδο, ούτε μια ιστορική αποτυχία ή καταστροφή, όπως λένε όσοι είναι στο άλλο στρατόπεδο», είπε ο Πεντάροφσκι.
Η κυβέρνηση τόνισε ότι η πρόταση δεν θέτει σε κίνδυνο τα εθνικά συμφέροντα ή την ταυτότητά του έθνους. Αλλά το κεντροδεξιό VMRO-DPMNE της αξιωματικής αντιπολίτευσης, καθώς και άλλα κόμματα, διαφωνούν, λέγοντας ότι η συμφωνία ευνοεί τις βουλγαρικές απαιτήσεις, που αμφισβητούν την ιστορία, τη γλώσσα, την ταυτότητα, τον πολιτισμό και την κληρονομιά της Βόρειας Μακεδονίας.
Τι έπεται
Η Βουλγαρία αποδέχθηκε εν τέλει τη γαλλική πρόταση, η οποία τώρα χρειάζεται και την υποστήριξη του κοινοβουλίου της Βόρειας Μακεδονίας.
Το κείμενο της πρότασης βρίσκεται τώρα σε επίπεδο επιτροπής στο Κοινοβούλιο ενώ μέχρι στιγμής δεν έχει προγραμματιστεί σύγκληση της Ολομέλειας.