Με το γραφείο του να βρίσκεται ακριβώς μπροστά στην Πλατεία Συντάγματος, ο Δημήτρης Σκάλκος βλέποντας τους χιλιάδες ανθρώπους που μετακινούνται καθημερινά εκεί, αντιλαμβάνεται ότι όλοι πρέπει να έχουν την ευκαιρία να ζήσουν σε έναν καλύτερο τόπο, από πλευράς υποδομών και εν γένει συνθηκών.
Και για να συμβεί αυτό, θα πρέπει να υπάρχουν και οι κατάλληλοι πόροι, η βέλτιστη αξιοποίηση των οποίων θα φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Ο γενικός γραμματέας του Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ, υπεύθυνος για τη διαμόρφωση του νέου ΕΣΠΑ 2021 – 2027, ευρισκόμενος τρία χρόνια στη θέση αυτή, κατάφερε, υπό τις εντολές του πρωθυπουργού και την εποπτεία του υπουργικού επιτελείου, να αλλάξει το μίγμα στο νέο ΕΣΠΑ, δίνοντας το ένα τρίτο στις 13 Περιφέρειες της χώρας, προκειμένου με περισσότερα χρήματα να κάνουν έργα στις τοπικές κοινωνίες, απευθείας.
Κύριε Σκάλκο, τι καινούργιο εισάγει το νέο ΕΣΠΑ, σε γενικές γραμμές, για να το καταλάβει ο απλός ο κόσμος;
Όπως και το ΕΣΠΑ κάθε κράτους-μέλους ευρωπαϊκής ένωσης δεσμεύεται από τις προτεραιότητες που θέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεσμεύεται από τους περιορισμούς που θέτουν οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί που διέπουν την πολιτική συνοχής, αυτό που λέμε προγράμματα ΕΣΠΑ. Αρα, υπάρχει ένα πλαίσιο που λίγο-πολύ είναι προκαθορισμένο. Από κει και πέρα τα κράτη μέλη μπορούν να κάνουν τις δικές τους προσαρμογές. Εμείς έχουμε προχωρήσει στις δικές μας προτεραιότητες, με τη γενική κατεύθυνση από τις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής επιτροπής και τη διπλή πρόκληση του «Πράσινου» και του «Ψηφιακού μετασχηματισμού» της οικονομίας. Ετσι, υπάρχουν συγκεκριμένα κατώφλια που θα πρέπει να πιάνουμε για το ΕΣΠΑ. Αυτό σημαίνει το 30% των συνολικών πόρων πρέπει να δίνεται σε δράσεις που στοχεύουν στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Αντίστοιχα και στο κομμάτι του ταμείου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας υπάρχουν συγκεκριμένες ποσοστώσεις που θα πρέπει να καλύπτουν την κοινωνική ένταξη, δράσεις για τους νέους, δράσεις για τη φτώχεια και μία σειρά πραγμάτων που θα πρέπει να ακολουθούμε.
Το 1/3 στις Περιφέρειες
Εμείς βάλαμε και τις δικές μας δράσεις, ως προς τη διαχείριση των πόρων στις Περιφέρειες. Νομίζω ήμασταν, μέχρι πρόσφατα, το δεύτερο πιο συγκεντρωτικό κράτος μετά την Ιρλανδία κι αποφασίσαμε να κάνουμε μία μεγάλη αλλαγή με το νέο ΕΣΠΑ, που να δεσμεύει το 1/3 των συνολικών πόρων στις 13 Περιφέρειες. Σε απόλυτους αριθμούς είναι μία αύξηση της τάξης των 2 δισεκατομμυρίων ευρώ Αυτή ήταν μία δέσμευση του πρωθυπουργού πριν από τις εκλογές του 2019 και θα έλεγα ότι ένα κομμάτι της επιτυχίας, οφείλεται στην προετοιμασία των νέων προγραμμάτων που είχαμε πριν γίνουμε κυβέρνηση και επεξεργαζόμασταν διάφορα σχέδια περιφερειακής ανάπτυξης τα οποία, μετά τις εκλογές, με τη βοήθεια της δημόσιας διοίκησης, των υπηρεσιών του ΕΣΠΑ που είναι καθόλα καταρτισμένες και από τα ποιοτικά κομμάτια της δημόσιας διοίκησης, οδηγηθήκαμε στη διαμόρφωση αυτού του αποτελέσματος.
Μια άλλη, πολύ μεγάλη διαφορά σε σχέση με το τρέχον ΕΣΠΑ, αφορά την εμπιστοσύνη που δείχνουν οι Περιφέρειες, με τους αυξημένους πόρους που τους δίνουμε. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερη ευθύνη για τις Περιφέρειες για να ανταποκριθούν στην πρόκληση και να απορροφήσουν τους πόρους. Γιατί δεν έχει νόημα να περιμένουμε κάποιον να λειτουργήσει διαφορετικά, αν δεν του έχουμε δώσει και τα εργαλεία, να τον έχουμε βοηθήσει να ανταποκριθεί σε αυτή την πρόκληση.
Ανθρώπινο δυναμικό
Μια ακόμα διαφορά στο νέο ΕΣΠΑ, έχει να κάνει με ένα υποπρόγραμμα της διαχειριστικής επάρκειας της εθνικής ικανότητας των αδύναμων δικαιούχων του ΕΣΠΑ, που δεν έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της μελετητικής ωρίμανσης των αδειοδοτήσεων. Εκεί, λοιπόν, έχουμε ένα διακριτό υποπρόγραμμα, με έναν αρχικό προϋπολογισμό της τάξεως των 100 εκατομμυρίων ευρώ, μέσα από το νέο πρόγραμμα της τεχνικής βοήθειας με δικαιούχο οργάνωσης διαχείρισης αναπτυξιακών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ και επίσης με δικαιούχο που έχει να κάνει με την τοπική αυτοδιοίκηση.
Στο κομμάτι της απορρόφησης, μία άλλη διαφορά του νέου ΕΣΠΑ, έχει να κάνει με το αυξημένο πρόγραμμα ως προϋπολογισμός της κοινωνικής συνοχής και του ανθρώπινου δυναμικού, γιατί πιστεύουμε ότι το ανθρώπινο δυναμικό είναι ουσιαστικός παράγοντας για την οικονομική ανάπτυξη και έχουμε ένα πολύ φιλόδοξο πρόγραμμα με νέες πολιτικές μέσα από το κοινωνικό ταμείο, σχετικό με την ένταξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων, που έχει να κάνει με την ενεργό προώθηση της ισότητας των φύλων, με τη δέσμη μέτρων που έχουν επίκεντρο τους το παιδί, το child guarantee όπως το λέμε, με την επέκταση του ωραρίου των ολοήμερων δημοτικών σχολείων και των νηπιαγωγείων, όπως και με το νέο πρόγραμμα που ξεκινάει τώρα πιλοτικά, αλλά θα επεκταθεί, με τις νταντάδες της Γειτονιάς. Το νέο ΕΣΠΑ έχει ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του κοινωνικού ταμείου αφιερωμένο στο παιδί, και τους εργαζόμενους γονείς.
Πόσο αισιόδοξος είστε ότι θα έχουμε καλύτερη απορρόφηση σε σχέση με τα προηγούμενα ΕΣΠΑ;
Για να είμαι δίκαιος, πάντα η αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση ότι υπολείπεται στην απορρόφηση, ωστόσο ποτέ η χώρα μας δεν έχει χάσει, διαχρονικά, πόρους του ΕΣΠΑ. Προφανώς, πράγματα μπορεί να γίνουν καλύτερα και οι δαπάνες να δεσμεύονται σε δράσεις με μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι επειδή υπάρχει και μία ευελιξία στην εφαρμογή του κανονιστικού πλαισίου του ΕΣΠΑ, κάνοντας δημιουργική λογιστική, πάντα υπάρχει τρόπος να σώζονται οι πόροι. Το δεύτερο στοιχείο που με κάνει να αισιοδοξώ, είναι ότι τα τελευταία δυόμισι, τουλάχιστον, χρόνια, η χώρα μας έχει μία σαφή επιτάχυνση στην υλοποίηση του προγράμματος της τρέχουσας περιόδου και είναι σταθερά στις τρεις πρώτες θέσεις της ευρωπαϊκής κατάταξης, ανάμεσα στα 27 κράτη μέλη που έχουν προγράμματα ΕΣΠΑ. Μάλιστα, στη συζήτηση για το αν η χώρα μας θα καταφέρει να αξιοποιήσει τους πόρους του ταμείου ανάκαμψης, πολλές εκθέσεις διεθνών οργανισμών παρέπεμπαν στις καλές επιδόσεις του ΕΣΠΑ.
Προίκα τα ώριμα έργα
Το τρίτο στοιχείο που με κάνει να αισιοδοξώ, είναι ότι ήδη ξεκινούμε μία προίκα με ώριμα έργα της τάξης των 5 δισεκατομμυρίων ευρώ, έχουμε μία γεμάτη «δεξαμενή» έργων, τα οποία μπορεί να αρχίσουν να τρέχουν από την επόμενη μέρα. Εάν κάτι με κάνει επιφυλακτικό, αλλά αυξάνει την εγρήγορση μας, έχει να κάνει με τους πρόσθετους πόρους. Στην πραγματικότητα έχουμε παρατηρήσει ότι η χώρα μας, ως δημόσια διοίκηση έχει δυνατότητα απορρόφησης 55 δισεκατομμυρίων ευρώ κάθε έτος. Προκειμένου να αξιοποιήσουμε και τους πόρους του ταμείου Ανάκαμψης, θα πρέπει να αντιστοιχίσουμε σε έργα ώριμα προς χρηματοδότηση κι αυτό είναι μία μεγάλη πρόκληση.
Στο ΕΣΠΑ αποτυπώνεται η κατάσταση της δημόσιας διοίκησης. Για παράδειγμα, όταν έχεις ένα μεγάλο δημόσιο έργο, ένα οδηγό, και ξεκινώντας τα έργα βρίσκεις αρχαία και υπάρχουν κάποιες καθυστερήσεις, όλα αυτά φέρνουν το έργο πίσω κι εκεί έχουμε κάνει διάφορα πράγματα που θα φανούν, βέβαια, στο άμεσο μέλλον.
Πιο αποτελεσματική διαχείριση
Ίσως μία κορυφαία αλλαγή θέλει να κάνει με τον νόμο 4412, για τις δημόσιες συμβάσεις και προμήθειες. Ο νέος νόμος φιλοδοξεί να είναι πιο γρήγορος και αποτελεσματικός εμπλέκει και ιδιώτες στην διαχείριση των έργων προκειμένου να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα. Υπάρχουν και καινούργιες υπηρεσίες που σχετίζονται με το να γίνει περισσότερο αποτελεσματική η διαχείριση. Για παράδειγμα μια καινούργια υπηρεσία αφορά τη στρατηγική εξειδίκευσης, δηλαδή την περιφερειακή διάσταση για μικρομεσαίες επιχειρήσεις, για την προώθηση της καινοτομίας.
Αυτά τα έργα που θα γίνουν μέσω του ΕΣΠΑ, πιστεύετε ότι μπορούν να αλλάξουν το χάρτη της Ελλάδας, δηλαδή να μετατοπίσουν από το Αθηνοκεντρικό κράτος το ενδιαφέρον στην περιφέρεια και ειδικά προς την ηπειρωτική Ελλάδα;
Θα είμαι και πάλι δίκαιος Δεν ξέρω αν μπορούμε να το πετύχουμε, σίγουρα το βοηθάμε. Η πολιτική συνοχής από τη φύση απευθύνεται στην Περιφερειακή ανάπτυξη και η προσέγγιση των πολιτικών είναι να μειώσουν τις περιφερειακές ανισότητες και εντός μιας χώρας. Αν κάτι κατέδειξε η πανδημία, είναι ότι η πολιτική συνοχής δεν έχει φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα με τις περιφερειακές ανισότητες. Πάντως, υπάρχουν και οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες σε μια περιφέρεια. Ωστόσο, υπάρχουν χρηματοδοτικά εργαλεία και κοινοτικοί πόροι για χώρες με περιορισμένους δημόσιους πόρους, όπως είναι η Ελλάδα, και είναι το μεγαλύτερο και το σημαντικότερο όπλο που έχουν οι Περιφέρειες, για να κάνουν αυτή τη μετατόπιση που περιγράψατε. Έχουμε κάποια θετικά αποτελέσματα και θέλω να πιστεύω ότι θα πετύχουμε κάτι καλύτερο. Σε κάθε περίπτωση, η πολιτική συνοχής σε ευρωπαϊκό επίπεδο χρειάζεται ακόμη περισσότερη ενίσχυση, χρειάζεται ακόμη μεγαλύτερη μετατόπιση προς λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές και θα έλεγα μεγαλύτερους βαθμούς ελευθερίας, ευελιξίας ιδιοκτησίας των πολιτικών της συνοχής από τις περιφέρειες των κρατών μελών. Αυτή είναι πολύ μεγάλη συζήτηση που έχει ξεκινήσει και επίσημα να διεξάγεται στην Ευρώπη, για το πώς θα είναι η πολιτική συνοχής την επόμενη ημέρα στην Ελλάδα.
Οι περιφερειακές ανισότητες είναι πολύ μεγάλες. Για παράδειγμα η Αττική έχει το διπλάσιο κατά κεφαλή εισόδημα από την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη Ακόμη και σε μία περιφέρεια υπάρχουν διαφορές χαώδεις. Εμείς έχουμε τη δυνατότητα και έχουμε σκοπό μέσω του εργαλείου που ονομάζεται ολοκληρωμένες χωρικές επενδύσεις, να δώσουμε μεγαλύτερο κέντρο βάρους στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές των Περιφερειών, προκειμένου και εκεί να πετύχουμε κάτι καλύτερο.
Μολονότι δεν είναι ακριβώς θέμα του δικού σας Υπουργείου, το θέμα των εργαζομένων. Από το ΕΣΠΑ θα βοηθηθούν εργαζόμενοι να επιστρέψουν σε δουλειές, και να μη μένουν στα επιδόματα;
Με το νέο ΕΣΠΑ ήδη έχουμε κάποιες προκαταρκτικές μελέτες για τις μακροοικονομικές επιπτώσεις του 2127 και περιμένω να δημιουργηθούν γύρω στις 125.000 σταθερές νέες θέσεις εργασίας. Υπάρχουν και ζητήματα που έχουν να κάνουν με την αντιστοίχιση των δεξιοτήτων, με την πραγματική ζήτηση. Για παράδειγμα η χώρα μας δεν έχει αρκετούς οξυγονοσυγκολλητές και εκεί το ΕΣΠΑ μπορεί να βοηθήσει, και το κάνει. Εχουμε πόρους που κατευθύνονται στην ενδοεπιχειρησιακή κατάρτιση. Θα μπορεί μία επιχείρηση να καταρτίζει, να εκπαιδεύει τους εργαζόμενους στις ειδικότητες που θέλει. Υπάρχει μία μεγάλη συνεργασία με τον ΟΑΕΔ, και στη νέα περίοδο ήταν σχεδόν αποκλειστικός δικαιούχος προγραμμάτων κατάρτισης για τη χώρα μας. Υπάρχουν εργαλεία που έχουν να κάνουν ακριβώς και με την αντιστοίχιση των δεξιοτήτων σε κάθε περιοχή, δηλαδή τι χρειάζεται, και φέρνουμε σε επαφή τον εργαζόμενο με τον εργοδότη απευθείας.
Τελικά πόσα είναι τα χρήματα του νέου ΕΣΠΑ;
Υπάρχει η κοινοτική και η εθνική συνδρομή, γι αυτό και τα λέμε συγχρηματοδοτούμενα έργα. Συνολικά μιλάμε για 26,2 δισεκατομμύρια ευρώ, 7% περίπου περισσότερα από το τρέχον ΕΣΠΑ και ουσιαστικά θα μπορέσουμε να τρέξουμε τα προγράμματα αυτά έως 31/12/2029. Δηλαδή αν κάποιο έργο ενταχθεί στα τέλη του 2127, πρέπει να το αφήσεις για λίγο χρόνο, προκειμένου να ολοκληρωθεί.