«Τι υπέροχος καιρός σήμερα! Δεν μπορώ να αποφασίσω: να φτιάξω τσάι ή… να κρεμαστώ;».
Η εικόνα του Ερντογάν να πετάει σακούλες με τσάι στους Τούρκους πυρόπληκτους, σε μια φλεγόμενη Τουρκία, έδωσαν την εντύπωση ενός ηγέτη που πλέον βρίσκεται εκτός πραγματικότητας, εγκλωβισμένος σε έναν ιδιότυπο ιδεασμό (όπως αυτός που περιγράφεται με το προαναφερθέν απόσπασμα του Τσέχωφ).
Είναι άραγε πράγματι ο Τούρκος ηγέτης εκτός πραγματικότητας; Δεν είναι καθόλου βέβαιο. Όπως καθόλου βέβαιο, όμως, δεν είναι και το ότι η γείτονα χώρα είναι ισχυρή. Όσο και αν ο Ερντογάν θέλει να πείσει για αυτό με την προπαγανδιστική προβολή μιας ισχυρής Τουρκίας ως απάντηση στην έκκληση Τούρκων «βοηθήστε μας!». Όσο και αν προωθεί το hashtag #StrongTurkey απέναντι στο hashtag #HelpTurkey, το οποίο κυριάρχησε τις τελευταίες ημέρες στο τουρκικό twitter, για να τεθεί στη συνέχεια υπό εισαγγελικό έλεγχο με το επιχείρημα ότι διαδίδει φόβο και απαξιώνει την τουρκική κυβέρνηση.
Όπως και να έχει, όμως, ακόμη και αν ο Ερντογάν δείχνει συχνά, λίγο ή πολύ, «αλλοπρόσαλλος», θα ήταν στρατηγικό σφάλμα να μην τον πάρουμε στα σοβαρά, καθώς είναι φρόνιμο, από πλευράς τακτικής, να υπολογίζεις πάντα ότι ο αντίπαλος σου είναι πιο σημαντικός και δυνατός απ’ ό,τι φαίνεται.
Εξάλλου, ο Ερντογάν μέχρι πρόσφατα έδειχνε να ισορροπεί επιτυχημένα ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις ΗΠΑ και Ρωσία, όντας στρατιωτικός σύμμαχος των μεν και σταθερός οικονομικός εταίρος των δε.
Εντούτοις, το τελευταίο χρονικό διάστημα και ιδίως μετά την εκλογή του Μπάιντεν φαίνεται οι σχέσεις ΗΠΑ - Τουρκίας να περνάνε μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις τους κυρίως για τους παρακάτω λόγους:
την απόκτηση από την Τουρκία του ρωσικού συστήματος αεράμυνας και πυραυλικής άμυνας S-400
την καταστρατήγηση των δημοκρατικών κανόνων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία
τη θέση των ΗΠΑ για τον αυτοεξόριστο ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν
την υποστήριξη των ΗΠΑ προς τους Κούρδους της Συρίας
τη δικαστική υπόθεση της Halkbank για την παραβίαση των κυρώσεων του Ιράν
την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων από τον Μπάιντεν.
Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι σαφές ότι η σχέση Τουρκίας-ΗΠΑ χρειάζεται επαναπροσδιορισμό.
Ο Ερντογάν βέβαια φαίνεται πως επιθυμεί να καταλάβει τη θέση του τοποτηρητή μετά την απόσυρση των Αμερικανικών Δυνάμεων στο Αφγανιστάν, γεγονός που τον φέρνει δυνάμει σε αντιπαράθεση με άλλους ενδεχόμενους διεκδικητές του ίδιου ρόλου, όπως το Ιράν και η Σαουδική Αραβία.
Χρειάζεται, λοιπόν, την υποστήριξη των ΗΠΑ, που αν και θα διευκολύνονταν από την τουρκική επιτήρηση στην Καμπούλ μετά την αποχώρησή τους, αναμφίβολα αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό το αν και κατά πόσο θα παραμείνει φερέγγυος σύμμαχος τους, δοθέντος του θρησκευτικού φονταμενταλισμού του, του αναθεωρητισμού του ως προς το διεθνές δίκαιο, της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της στενής εταιρικής σχέσης του με τη Ρωσία.
Η Τουρκία πρέπει, αν θέλει να αναδυθεί σε περιφερειακή δύναμη, να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα σχέδια αντιπαράθεσης ΗΠΑ-Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα, τον Καύκασο, τα Βαλκάνια και την ανατολική Μεσόγειο και να ισορροπήσει αριστοτεχνικά ανάμεσα στους δύο παίχτες. Και αυτό δεν είναι εύκολο.
Από την άλλη πλευρά, η χώρα μας φαίνεται να αποκτά ακόμη μεγαλύτερη στρατηγική σημασία για τους Αμερικάνους, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τις στρατιωτικές «επενδύσεις» τους σε Θράκη και Κρήτη.
Οι κινήσεις των ΗΠΑ έρχονται σε μια εποχή που η επιρροή της Ρωσίας και της Κίνας αυξάνεται στις βόρειες και ανατολικές ακτές της Ευρασίας και οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη από έναν φερέγγυο σύμμαχο και εταίρο στην περιοχή των Βαλκανίων και της Μεσογείου. Και η Ελλάδα μπορεί να είναι αυτός. Ιδίως όσο για τους προαναφερθέντες λόγους δείχνουν αποξενωμένοι από τη γείτονα η οποία γίνεται, πρωτίστως για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης επιθετικά αναθεωρητική, έναντι και της Ελλάδας.
Αυτή μεταβάλλοντας την άλλοτε αναβλητική και κατευναστική πολιτική της, σήμερα δείχνει σαφώς πιο διεκδικητική. Άλλωστε, για να κλείσω, όπως ξεκίνησα, με τον ίδιο Ρώσο συγγραφέα: «Μπορείς να ζήσεις σ′ αυτό τον κόσμο αν δεν πατήσεις λίγο πόδι, αν δεν δείξεις τα δόντια σου;»
***
Δρ. Ασπασία Αλιγιζάκη, Καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στη Νομική Sorbonne Paris Nord/IdEF, Αντιδήμαρχος Πειραιά