Το «Ισλαμικό Κράτος νικήθηκε αλλά παραμένει επικίνδυνο», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε σε επίσημη δήλωσή του ο πρόεδρος Πούτιν τον Απρίλιο του 2018. Όμως πόσο επικίνδυνο είναι; Σύμφωνα με την ίδια αναφορά, η επικινδυνότητα αφορά μόνο την πολεμική μηχανή του ISIS η οποία συνδέεται με πιθανές επιθέσεις σε χώρες ανά τον κόσμο, παραβλέποντας τον κίνδυνο από τις προπαγανδιστικές επιρροές που δρουν σιωπηρά στο παρασκήνιο. Αυτό γίνεται περισσότερο κατανοητό σε μια συνοπτική ανασκόπηση της ιδεολογίας και προπαγάνδας του Ισλαμικού Κράτους.
Το Ισλαμικό Κράτος δεν είναι τόσο νέο. Ακολουθεί μια ακραία αντί-Δυτική ερμηνεία του Ισλάμ που πρωτοεμφανίζεται στα τέλη της δεκαετίας του 1920 στην Αίγυπτο (Hussain, 2014). Από το 2014 ξοδεύει 200.000 δολάρια το μήνα για την έκδοση του προπαγανδιστικού περιοδικού, Dabiq στην προσπάθεια προώθησης του οράματός του (BATTAGLINO, 2015), ενώ με τη χρήση διάφορων μεθόδων (καμπάνιες, gamification, chatrooms κλπ.) στρατολογεί και ριζοσπαστικοποιεί σε παγκόσμιο επίπεδο νέους από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και γενικότερα το internet (Geiger, 2015; Engel, 2015). Οι προσπάθειες αυτές, ειδικά στο κομμάτι της ριζοσπαστικοποίησης έχουν μεγαλύτερο ορίζοντα υλοποίησης. Με άλλα λόγια, θα χρειαστεί αρκετός χρόνος για να δούμε τα αποτελέσματα της ριζοσπαστικοποίησης, αν και έχουμε ήδη τα πρώτα σημάδια.
Δεδομένου των ανωτέρω, τόσο η δήλωση του Πούτιν όσο και η γενικότερη αντίληψη ότι ο ISIS μπορεί να περιοριστεί γεωγραφικά, δεν φαίνεται να λαμβάνουν υπόψη τον (εκ)μαθησιακό αντίκτυπο της προπαγάνδας του ISIS. Ο αντίκτυπος αυτός αποτελεί μια βραδυφλεγή βόμβα στο δυτικό οικοδόμημα μιας και δεν γνωρίζει σύνορα ούτε φυλή, ενώ έχει μεγάλη δυναμική (σε βάθος χρόνου) λόγω της διαδικασίας μάθησης που εμπεριέχει.
Κάποια σημάδια αυτής της δυναμικής άρχισαν να φαίνονται, μήνες μετά την επίσημη ανακοίνωση ήττας του ISIS, στις 20 Αυγούστου, σε μια παιδική παρέλαση για την ανεξαρτησία της Ινδονησίας (Επίσημη εορτή). Στην εν λόγω παρέλαση τα παιδιά έφεραν στρατιωτική φορεσιά του ISIS ενώ κρατούσαν ομοιώματα (από χαρτί) όπλων σε μια προσπάθεια να αναπαραστήσουν (σύμφωνα με τους υπεύθυνους της παρέλασης) «τον αγώνα του Προφήτη για την αύξηση της πίστης και της αφοσίωσης στον Αλλάχ” (RT, 2018). Σε αντίστοιχη θεατρική παράσταση που οργάνωσαν μαθητές των μαθημάτων Κορανίου στο Πομακοχώρι Γλαύκη του νομού Ξάνθης, εμφανίζονται μικρά παιδιά (5-10 ετών) να ορμούν με σπαθιά σε ομοιώματα «απίστων» (TOURKIKANEA, 2018; ΘΕΜΑ, 2018). Και οι δυο περιπτώσεις εμπεριέχουν «δυνατά» στοιχεία (εκ)μάθησης.
Η σημασία της μάθησης σχετίζεται με τη δυναμική της ικανότητα να διεισδύει (ώσμωση). Ως εκ τούτου, τα ενδιαφερόμενα μέρη είναι πρόθυμα να μάθουν (το διαφορετικό) και έχουν επιλέξει την αλλαγή. Η Bache θεωρεί ότι η μαθησιακή διαδικασία αποτελεί χαρακτηριστικό της αλλαγής τόσο από την άποψη της αναπροσαρμογής των στρατηγικών των συμμετεχόντων που τους επιτρέπει να επιτύχουν σταθερούς στόχους σε ένα νέο πλαίσιο (διακριτική μάθηση) όσο και ως διαδικασία τροποποίησης των αξιών των συμμετεχόντων και, συνεπώς, μια αναμόρφωση της τις προτιμήσεις και τους στόχους (ισχυρή μάθηση) (Bache, 2008: 13-14).
Ωστόσο, στο βασικό ερώτημα για το «πως επιλέγεται ο μηχανισμός μάθησης» υπάρχει μια πολύ απλή απάντηση: Η επιλογή γίνεται από πολιτικούς και υπεύθυνούς χάραξης πολιτικής, βάση των πτυχών του ζητήματος που μπορούν να κατανοήσουν (Sabatier, 1978: 408). Στην περίπτωσή μας διαφαίνεται σοβαρή έλλειψη πολιτικής μάθησης και εξοικείωσης σε θέματα θρησκευτικής ριζοσπαστικοποίησης, που ελλοχεύει πολλούς κινδύνους που σχετίζονται με την αλλαγή κατανόησης/αντίληψης.
Υπό το πρίσμα αυτό, η μάθηση συνδέεται με την κατανόηση, ενώ η κατανόηση καθιστά δυνατή την περαιτέρω μάθηση (προς διαφορετική κατεύθυνση). Η σχέση κατανόησης και εκμάθησης, από πολιτική άποψη, αναπτύχθηκε από τον Heclo. Το 1974, ο Heclo ορίζει την «πολιτική μάθηση» ως δραστηριότητα που αναλαμβάνουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ως απάντηση στις αλλαγές στο περιβάλλον της εξωτερικής πολιτικής (Bennett and Howlett, 1992: 276,277). Συνεπώς τόσο οι αλλαγές στο διεθνές περιβάλλον όσο και η ήττα στο πεδίο της μάχης, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αποτέλεσαν μια σημαντική αλλαγή πολιτικής για τον ISIS, ως προς τις προπαγανδιστικές επιρροές και τη ριζοσπαστικοποίηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Ως εκ τούτου, φέρεται να εκλαμβάνεται ως κανονικότητα (φυσικό) παιδιά να φέρουν φορεσιά του ISIS και ομοιώματα όπλων, καθώς και αναπαράσταση τιμωρίας στους «άπιστους».
Η αναπαράσταση, ως σημαντική μαθησιακή διαδικασία, βασίζεται στην «επανάληψη» και στα «διδάγματα που προκύπτουν». Σύμφωνα με την Rose, τα «διδάγματα που προκύπτουν», εμπεριέχουν διαδικασίες και προγραμματισμό που μεταφέρονται και διαχέονται μέσα από τον κόσμο (Rose, 1991: 3,6). Λαμβάνοντας υπόψη την προσέγγιση της Rose, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι τα μαθησιακά διδάγματα μέσω του κόσμου, όπως αυτά παρουσιάζονται στην Ινδονησία αλλά και στη Θράκη, μπορούν να αποδειχθούν δυνατότερα και ανθεκτικότερα από όποιας άλλης μορφής μαθησιακή διαδικασία ή διδασκαλία (π.χ. σχολείο, πανεπιστήμιο κλπ.). Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Radaelli υπογραμμίζει ότι οι διαδικασίες μάθησης μπορεί να διακοπούν λόγω του γεγονότος ότι η εγχώρια (τοπική) θεσμοθέτηση συνδέεται με ισχυρά δίκτυα που λειτουργούν ως ξεχωριστοί φορείς μάθησης (Radaelli, 2004: 30). Στην περίπτωσή μας, τέτοιο ρόλο δύναται να έχουν τοπικά θρησκευτικά δίκτυα που δεν ελέγχονται από το κράτος.
Με βάση τα παραπάνω στοιχεία μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι η αλλαγή σχετίζεται με τις διαδικασίες, τα μέσα και τις ιδέες. Αυτές οι τρεις πτυχές μάθησης επηρεάζουν σημαντικά την κοινωνία, και ειδικότερα οι διαδικασίες και οι ιδέες. Στην περίπτωση της Ινδονησίας και της Θράκης, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι σταδιακά δημιουργείται εξοικείωση με θρησκευτικό εξτρεμισμό μέσω εικόνων, αναπαραστάσεων και βιωμάτων, που δημιουργούνται στα παιδιά και στις οικογένειές τους, ο οποίος μπορεί να οδηγήσει σε ριζοσπαστικοποίηση.
Όμως τα πράγματα γίνονται αρκετά πιο πολύπλοκά αν ληφθεί υπόψη η άποψη των Sabatier και Smith, σύμφωνα με τους οποίους, η μάθηση μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά από εξωτερικά γεγονότα (Sabatier, 1988). Δεδομένου των ανωτέρω, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ένα εξωτερικό γεγονός, δύναται να αποτελέσει το σημείο αναφοράς ή τη σκανδάλη για περισσότερα γεγονότα, που συνδέονται με αυτού του τύπου «θρησκευτική (εκ)μάθηση».
Επίμετρο:(i) Ίσως κάποιος πει πως στις Ελληνικές Εθνικές Επετείους 28ης Οκτωβρίου και 25ης Μαρτίου παρατηρούνται παρόμοια φαινόμενα αναπαραστάσεων μαχών και σκοτωμών σε σχολικές/μαθητικές εκδηλώσεις. Αφενός μια τέτοια σύγκριση δεν είναι δόκιμη μιας και οι μεν αποτελούν ενεργές εκδηλώσεις προθάλαμου φανατισμού στο σήμερα και το μέλλον, οι δε αποτελούν αποδυναμωμένες σχολικές δράσεις ιστορικής μνήμης, βαίνουσες σε λογοτεχνικές συνάξεις χωρίς ενεργοποίηση παθών, αντιθέτως αντιμετωπίζουν τις Εθνικές Επετείους ως ευκαιρία τιμής της Ελευθερίας και της αλληλεγγύης.
(ii) Ειδική αναφορά γίνεται από το Γαλλικό ντοκιμαντέρ «οι Στρατιώτες του Αλλάχ» (Soldiers of Allah, 2016), για την ”Τάκια” (Takiya), που χρησιμοποιούν οι Τζιχαντιστές εντός των δυτικών κοινωνών. Σε αναζήτηση στην Ελληνική βιβλιογραφία στο διαδίκτυο για τον εν λόγω όρο, βρέθηκε μόνο αναφορά, σύμφωνα με την οποία η ”Τάκια” (Takiya) αποτελεί μια προτροπή του Κορανίου ( تقیةtaqiyyah , Σούρα 16, στιχ. 106) προς τους πιστούς, να προσποιούνται πως δεν είναι φανατικοί μουσουλμάνοι και ενίοτε ν′ αρνούνται ψευδώς την πίστη τους με σκοπό να ξεγελάσουν τους απίστους ούτως ώστε να δρουν ανενόχλητα. Φυσικά όσοι ασκούν την ”Τάκια” (Takiya) δεν παραδέχονται πως την ασκούν, τουναντίον λένε πως συκοφαντούνται. Όλοι οι συλληφθέντες ή μη, Τζιχαντιστές (τουλάχιστον στη Γαλλία), σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ συνομολόγησαν πως ασκούσαν την ”Τάκια” ( Takiya ), ενώ οι ψυχίατροι που τους εξέτασαν πιστοποίησαν πως είναι διαταραγμένες προσωπικότητες. Η συμπεριφορά αυτή της απόκρυψης της πίστης, δεν είναι ξένη προς τον Χριστιανισμό, τον Ιουδαϊσμό και άλλες θρησκείες, με σχετικές αναφορές στους κρυπτό-Χριστιανούς, στους κρυπτό-Ιουδαίους κλπ. Το αν ασκείται, αντίστοιχα, χριστιανικός ή Ιουδαϊκός ”Τζιχαντισμός”, αποτελεί ένα ξεχωριστό θέμα για ανάλυση. Εν προκειμένω το παρόν άρθρο θίγει το θέμα της απόκρυψης της αληθινής πίστης κάποιου ατόμου λόγω εξωγενών παραγόντων.