«Ο Μισάνθρωπος» του Μολιέρου είναι ένα έργο για όσους πολλές φορές φαντασιώνονται ότι πηγαίνουν να ζήσουν στο βουνό για να γλιτώσουν από τους ανθρώπους. Για όσους δεν αντέχουν την υποκρισία, αυτό το μέγα ελάττωμα της κοινωνίας. Η υποκρισία είναι κατά βάση κοινωνικό ελάττωμα, καθότι χρειάζεται πάνω από δύο άτομα για να εκδηλωθεί. Είναι και εύκολο εργαλείο επιβίωσης ή τρόπου να επιτυγχάνει κανείς τους στόχους του σε έναν κόσμο που λειτουργεί με υπερβολικά πολλά ψέματα.
Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά είναι ιδανικό μέρος για να παιχτεί ένα έργο τέτοιας εποχής, καθότι και το ίδιο είναι διασωσμένο στολίδι από άλλο αιώνα, αν και αρκετά μεταγενέστερο. Η παράσταση του Πίτερ Στάιν είναι λιτή όσον αφορά στα σκηνικά. Ουσιαστικά υπηρετεί το έργο χωρίς να θέλει να αναδείξει άσχετές ιδέες του σκηνοθέτη ή με σύγχρονες παρεμβολές. Έτσι καταλαβαίνει κανείς ότι η φύση των ανθρώπων δεν αλλάζει ανά τους αιώνες. Τα κουστούμια και το στήσιμο των ηθοποιών κάποιες στιγμές με έκαναν να νιώθω πως ξεφύλλιζα εικονογραφημένο βιβλίο.
Ποιος είναι ο Μισάνθρωπος, λοιπόν; Είναι ο αριστοκράτης Αλσέστ, ο οποίος αρνείται εμμονικά να ενταχθεί σε μια κοινωνική ζωή όπου οι άνθρωποι άλλα λένε και άλλα πιστεύουν, σε έναν φαρμακερό κύκλο κολακείας και έπαρσης. Εκείνος, μόνιμα οργισμένος από όλους και όλα, θα πει στον καθένα την αυστηρή γνώμη του και δεν τον ενδιαφέρει αν θα τον μισήσουν. Ο Αλσέστ έχει όμως ερωτική σχέση με μια γυναίκα που είναι ακριβώς αυτό που κατηγορεί κι αυτό είναι εμπόδιο στην άμεμπτη ζωή που επιθυμεί τόσο να ζήσει.
Διάφοροι χαρακτήρες παρελαύνουν στο έργο, χαρακτήρες που βρίσκονται ανάμεσά μας σήμερα ή είμαστε εμείς οι ίδιοι. Οι ποιητές που γράφουν παίρνοντας πολύ στα σοβαρά τον εαυτό τους δεν γίνεται να μην μας παραπέμψουν στη σημερινή γραφομανία. Η γοητευτική νέα που της αρέσει να ζει τη ζωή της παίζοντας με τους ανθρώπους, η μεγαλύτερη γυναίκα που υποδεικνύει την ηθική με κίνητρο ίσως τη ζήλια, ο νάρκισσος. Στο έργο υπάρχουν και οι πιο ενάρετοι χαρακτήρες που αγαπούν τον Μισάνθρωπο γιατί εκτιμούν την ειλικρίνειά του, αν και εκείνοι είναι πιο προσαρμόσιμοι. Στα λόγια τους και στις αλληλεπιδράσεις των ηρώων βρίσκουμε την κοινωνική ζωή που ζούμε. Η συγκέντρωση των αριστοκρατών εύκολα μας θυμίζει το σαλόνι ενός σπιτιού και μια παρέα συγχρόνων, που συζητά για κάποιους μη παρόντες.
Ο Μισάνθρωπος τελικά ίσως άσκοπα να τους μισούσε όλους τόσο, εφόσον όλοι θα πάρουν το μάθημά τους και φυσικά κι ο ίδιος. Το έργο μας δείχνει πως όλοι βιώνουμε τις συνέπειες του τρόπου ζωής μας και πως πρέπει να προσέχουμε πολύ τι λέμε με απόλυτο τρόπο γιατί πολύ εύκολα αυτό μπορεί να γίνει βέλος που αλλάζει πορεία και στρέφεται εναντίον μας. Ο ίδιος παρόλο που είναι αξιοθαύμαστα θαρραλέος και ειλικρινής, παρόλο που αγαπά τη σύνεση και την αλήθεια, παραβλέπει το γεγονός ότι όλοι είμαστε ατελείς, ότι όλοι έχουμε τα τυφλά μας σημεία. Αν ασχολούμαστε υπερβολικά με τα ελαττώματα των άλλων χάνουμε την ευκαιρία να εντοπίσουμε και να διορθώσουμε τα δικά μας ελαττώματα. Όντας τυφλοί στον δικό μας εαυτό, μπορεί να βαδίσουμε επικίνδυνα κοντά σε γκρεμούς και να πέσουμε.
Κάτι ακόμη που μου άρεσε στο έργο ήταν ο έμμετρος λόγος. Ζούμε σε μια εποχή ξεκομμένη από την ποίηση, μα η ποίηση υπάρχει σχεδόν όσο υπάρχει ανθρώπινος πολιτισμός. Αν φαίνεται σήμερα παρωχημένη στους περισσότερους, είναι σημαντικές τέτοιες προσπάθειες που την αναδεικνύουν σε ένα πιο μοντέρνο πλαίσιο. Οι ερμηνείες των ηθοποιών ήταν πολύ καλές κι έχω την εντύπωση πως το έργο τους θα ήταν δύσκολο, αφού καλούνταν να ερμηνεύσουν χαρακτήρες μέσα σε ασταμάτητες ομοιοκαταληξίες.
Τέλος, με αφορμή την παράσταση αυτή είναι ευκαιρία να μάθουμε και κάτι για τον Μολιέρο. Ο Μολιέρος γεννήθηκε το 1622 και ο πατέρας του ήταν βασιλικός διακοσμητής. Προοριζόταν να γίνει θαλαμηπόλος του βασιλιά. Τελικά σπούδασε Νομική και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου. Ερωτεύτηκε μια ηθοποιό και κατέληξε ηθοποιός και θεατρικός συγγραφέας στην αυλή του Βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ’. Η κριτική διάθεση στις κωμωδίες του τον έκανε αντιπαθή στην αυλή αλλά είχε την υποστήριξη του Βασιλιά. Η βασιλεία του Λουδοβίκου ΙΔ’ θεωρείται καθοριστική για τον γαλλικό πολιτισμό.
Το 1673 ο Μολιέρος έπαιζε βαριά άρρωστος στο «Κατά φαντασίαν ασθενής». Έπαιξε μέχρι το τέλος βήχοντας και αιμορραγώντας και λίγες ώρες μετά πέθανε στο σπίτι του. Επειδή ήταν ηθοποιός δεν επιτρεπόταν να ταφεί σε ιερό νεκροταφείο, τελικά ο βασιλιάς επέτρεψε μια μυστική τελετή τη νύχτα. Πολύ ενδιαφέρουσα ζωή από έναν άνθρωπο που αψήφησε τις οικογενειακές και κοινωνικές προσδοκίες και έζησε τολμώντας να εκφράζεται. Και πολύ καλά έκανε αφού μέχρι σήμερα μπορούμε να απολαμβάνουμε τα τόσο διαχρονικά του έργα.
Δεν θέλω να αποκαλύψω το τέλος. Ο Μισάνθρωπος τελικά θα σηκώσει το βάρος των ιδεών του και θα δεχτεί το τίμημα; Γιατί αυτό που έρχεται αυτός ο ήρωας να μας μάθει είναι ότι το να είσαι ο εαυτός σου πάντα έχει τίμημα.