Της Χριστίνας Ι. Σταμούλη -Δικηγόρου – Διαχειρίστρια του Αρχείου Ι.Ε.Σταμούλη
Δεν είμαι Διστομίτισσα εξ αίματος, θεωρώ όμως τον εαυτό μου Διστομίτισσα στην ψυχή, αφού είχα την τύχη να ζήσω, στιγμή προς στιγμή, τη γέννηση και, 25 χρόνια τώρα, την εξέλιξη μιας σπουδαίας νομικής ιδέας, αυτό που αδόκιμα ίσως θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «Δικαστική διεκδίκηση της Ιστορικής Μνήμης και της Συγγνώμης». Αναφέρομαι στη νομική εκείνη ιδέα του Γιάννη Σταμούλη, η οποία, στηριζόμενη από την έγκριση της τότε Κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, αναβίωσε και έβαλε σε νέα βάση, όχι μόνο την κατά το Δίκαιο οφειλόμενη επανόρθωση της σύγχρονης Γερμανίας, αλλά και το θέμα της διατήρησης της ιστορικής μνήμης των θηριωδιών του Β’ΠΠ.
Θέλω να πιστεύω, ότι ο μέσος Έλληνας πολίτης γνωρίζει (έστω και σε γενικές γραμμές) αυτήν την όμορφη πορεία προς τη Δικαίωση. Φορώντας, νυχθημερόν, τα γυαλιά της Δικαιοσύνης, μέσα από τα οποία ονειρευόταν έναν δημοκρατικό κόσμο, ο Γιάννης Σταμούλης, ονειρεύτηκε τη δικαίωση των χαροκαμμένων πολιτών του Διστόμου και, ίσως -ποιος ξέρει- όλων των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας που έπληξε τόσες και τόσες γωνιές της χώρας μας.
Η δικαστική πορεία του Διστόμου έγραψε έκτοτε ιστορία. Ιστορικές αποφάσεις εκδόθηκαν από το Πολυμελές Πρωτοδικείο Λιβαδειάς και από την Ολομέλεια του Αρείου Πάγου. Ιστορικές αποφάσεις εκδόθηκαν, ακολουθώντας το παράδειγμα του Διστόμου, στην άλλη άκρη της υφηλίου, στη Νότια Κορέα, για το έγκλημα της Αναγκαστικής Εκπόρνευσης1.
Ιστορικές αποφάσεις εκδόθηκαν στη γειτονική Ιταλία, ακολουθώντας το παράδειγμα του Διστόμου, για τους Ιταλούς-θύματα του εγκλήματος της Καταναγκαστικής Εργασίας. Ιστορικές αποφάσεις εκδόθηκαν από τα ιταλικά Δικαστήρια επίσης, όταν οι Διστομίτες χρειάστηκε να γίνουν «δικονομικοί τουρίστες» για να διεκδικήσουν το έμπρακτο της γερμανικής συγγνώμης, καθώς η ίδια τους η χώρα, τους έβαλε εμπόδιο.
Ιστορική η Δίκη στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης όπου, χάρη στο Δίστομο, η ισχυρή Γερμανία χρειάστηκε να βρει λόγια για να αναφερθεί στη απίστευτη θηριωδία, λόγια που δεν τα είχε βρει και δεν είχε τολμήσει να τα αρθρώσει για πολλές δεκαετίες!
Γνώρισα τον Λουκά Κουρούμαλη το 1995, όταν ήμουν ακόμη νέα, φρέσκια δικηγόρος, όταν ακόμη δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι ζούσα την ιστορία που γραφόταν! Ο Λουκάς ήταν ένας από τους δύο επιζώντες της Σφαγής που δεν ήταν Διστομίτης εξ αίματος! Έγινε, βίαια και απότομα, Διστομίτης στην ψυχή. Ο πατέρας του είχε τοποθετηθεί και υπηρετούσε ως υπάλληλος της δασικής υπηρεσίας στο Δίστομο και η οικογένειά του κατοικούσε στο ίδιο σπίτι με την οικογένεια του Ειρηνοδίκη Κριτσώπη, του έτερου θύματος που δεν ήταν Διστομίτης.
Οκτώ χρονών παιδάκι, ο Λουκάς, έζησε την εκτέλεση των δύο γονιών του. Ανοίγοντας ο Γερμανός την πόρτα, πυροβόλησε και η ίδια σφαίρα σκότωσε τη μητέρα του Κριτσώπη και διαπέρασε τα γόνατα του Λουκά. Αφού έδεσε μόνος του τα δυο του πόδια που αιμορραγούσαν και ακούγοντας έναν θόρυβο που τον έκανε να νομίσει ότι οι Γερμανοί επιστρέφουν, σύρθηκε και πέρασε τη νύχτα ανάμεσα στα άψυχα σώματα των δυο γονιών του2. Μόνο την επομένη τον περιέθαλψαν οι χωριανοί, μεταφέροντάς τον στο φαρμακείο για να περιποιηθούν τα τραύματά του.
Ο Λουκάς ήταν από τους πιο πιστούς υποστηρικτές του αγώνα του Σταμούλη. Παρακολουθούσε ακούραστα τις δίκες, τις εκδηλώσεις και ερχόταν συχνά πυκνά στο δικηγορικό μας γραφείο για να ενημερώνεται. Τον θυμάμαι να ρουφάει ακούραστα τις πληροφορίες και τις νομικίστικες εξηγήσεις μας και να ρωτάει, προσπαθώντας να κατανοήσει πλήρως την πολυπλοκότητα της διαδικασίας, κυρίως όταν αυτός ο αγώνας μεταφέρθηκε στην Ιταλία.
Με τιμούσε με το ενδιαφέρον του, με συχνά τηλεφωνήματα και επισκέψεις χρόνια μετά το θάνατο του Γιάννη Σταμούλη, μέχρι που, λίγα χρόνια πριν έφυγε και εκείνος, πλήρης ημερών. Ένας γλυκύτατος άνθρωπος με εγγενή ευγένεια και πηγαίο χαμόγελο που, εκείνος που δεν ήξερε την ιστορία του, δεν θα μπορούσε ούτε κατά διάνοια να φανταστεί την τραγική του εμπειρία. Φυσικά, δεν απουσίαζε ποτέ από την επέτειο και η παρουσία του στο Μαυσωλείο ήταν ανελλιπής και ακούραστη.
Όμως, ο Λουκάς δεν αξιώθηκε να ζήσει την έκφραση μιας ειλικρινούς συγγνώμης από την επίσημη Γερμανία. Αντίθετα, όσο βρισκόταν ανάμεσά μας, η σύγχρονη δημοκρατική Γερμανία εκπροσωπείτο αρχικά από σκληρούς ανέκφραστους διπλωματικούς υπαλλήλους και στη συνέχεια διαπιστευμένους, οι οποίοι, ανάλογα με την προσωπική του τοποθέτηση ο καθένας, άλλοτε υιοθετούσαν μια σκληρή τυπικά προσκυνηματική στάση και άλλοτε έμοιαζαν λίγο πιο προβληματισμένοι και αγχωμένοι. Επιπλέον, όσο ο Λουκάς βρισκόταν ανάμεσά μας, αλλά και μετά, η Γερμανία σκαρφίζεται κάθε πιθανό και απίθανο τερτίπι -νομικό και επικοινωνιακό- για να αποφύγει την Έμπρακτη Συγγνώμη που της ζήτησε ο Γιάννης Σταμούλης, ξεκινώντας το δικαστικό αγώνα.
Σήμερα το βράδυ, ανήμερα της επετείου αυτής της αποφράδας μέρας, ο νέος Γερμανός Καγκελάριος, ο κ. Σολτς θα βρίσκεται σε επίσημη επίσκεψη μόλις 400 χιλιόμετρα από το Μαρτυρικό Δίστομο, στην επίσης Μαρτυρική Θεσσαλονίκη.
Στη λιτή ανακοίνωση της Καγκελαρίας αναφέρεται ότι στο επίκεντρο του διήμερου ταξιδιού του Γερμανού καγκελάριου θα βρεθούν «η ευρωπαϊκή προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων, η γερμανική συμβολή στη βελτίωση της περιφερειακής συνεργασίας και η υπέρβαση διμερών εμποδίων».
Το διάβασες αγαπητέ μου Λουκά; «…η υπέρβαση διμερών εμποδίων»! Μήπως, αντί για κούφια λόγια και κούφιες συγγνώμες, κάποιος από τους συμβούλους του θα έπρεπε να του πει να μιμηθεί τον προκάτοχό του, τον σπουδαίο σοσιαλδημοκράτη Βίλι Μπράντ και να έρθει να κλίνει το γόνυ στο Μαυσωλείο μας, όπως εκείνος έκανε πριν 52 χρόνια στη Βαρσοβία;
Και έπειτα, γυρνώντας στο Βερολίνο, να δώσει εντολή στους νομικούς και τους επικοινωνιολόγους της κυβέρνησής του, να σταματήσουν να επικαλούνται κάθε πιθανό και απίθανο νομικό και επικοινωνιακό τερτίπι, από τα εκατοντάδες που -25 χρόνια δημιουργούν διμερή εμπόδια;
Αυτή θα ήταν μια ειλικρινής προσπάθεια υπέρβασης διμερών εμποδίων, δεν συμφωνείς Λουκά;!