Πενήντα χρόνια με τον Μάη του 68 κάθε εφημερίδα κάθε ηλεκτρονικό σάιτ και κάθε συστημικό ίδρυμα, πραγματοποιεί κάποιο αφιέρωμα στα πενήντα χρόνια από τον Μάη του ’68. Μια εξέγερση που στρεφόταν ενάντια στο «σύστημα» σε κάθε μορφή του «γιορτάζεται» σήμερα από τους κύριους φορείς του; Πρόκειται για ένα φαινόμενο με δύο πλευρές. Η μια πλευρά είναι η ενσωμάτωση του Μάη και των φορέων του και η δεύτερη είναι η προσπάθεια συγκάλυψης του περιεχομένου του. Ως προς το πρώτο ζήτημα, δηλαδή την ενσωμάτωση του «Μάη», θα πρέπει να θυμόμαστε ότι έχουν περάσει 50 χρόνια και ένας μεγάλος αριθμός από τους φορείς, τις οργανώσεις, τα κινήματα που είχαν εμφανιστεί τότε, σήμερα βρίσκονται στην εξουσία, από τη διαφήμιση και την… πολιτική μέχρι την λογοτεχνία.
Αξίζει όμως ταυτόχρονα να σκεφτούμε ότι το 1968 στην Αμερική ήταν πολύ πρόσφατο το κίνημα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και των μαύρων ενώ πριν δέκα χρόνια ένας μαύρος έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ! Είναι μία εξέλιξη, την οποία δεν θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε χωρίς την ύπαρξη του Μάη.
Ο Μάης είναι μια ολόκληρη ιστορική περίοδος που αρχίζει από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 και φτάνει μέχρι και τη δεκαετία του ’70, ενώ δεν υπήρξε ένα φαινόμενο αποκλειστικά δυτικό ούτε ακόμα στενότερα αποκλειστικά γαλλικό και φοιτητικό, διότι έτσι συγκαλύπτεται το ουσιαστικό περιεχόμενο ενός κινήματος που αρχίζει από τον Γκεβάρα, φτάνει στην Κίνα, την Παλαιστίνη, την εξέγερση στην Πολωνία και την Τσεχοσλοβακία ενάντια στον «υπαρκτό σοσιαλισμό και στο μεγαλύτερο εργατικό απεργιακό κίνημα στην ιστορία.
Σε ότι αφορά στη διεθνή του διάσταση σπάει το πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, το μοίρασμα του κόσμου μεταξύ Ανατολής-Δύσης. Εμφανίζεται η Κίνα και κινήματα που δεν ελέγχονται από την Σοβιετική Ένωση. Από το κίνημα των αδεσμεύτων μέχρι το Βιετνάμ και το αντάρτικο της Λατινικής Αμερικής.. Ιδιαίτερα στη Δύση και στις λεγόμενες σοσιαλιστικές κοινωνίες ο Μάης δεν είναι μόνο κριτική στις μορφές ιδιοκτησίας, δηλαδή ποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής, αλλά κριτική στη γραφειοκρατία των Ανατολικών χωρών, στις γραφειοκρατίες των κομμάτων, των συνδικάτων. Το πραγματικό ζήτημα σε όλες τις κοινωνίες είναι η διαιώνιση του καταμερισμού ανάμεσα σε διευθυντές και διευθυνόμενους. Στην Τσεχοσλοβακία το κίνημα παίρνει και μορφή εθνικής εξέγερσης ενάντια στη Σ. Ένωση.
Στη Δύση ζούμε την κρίση του παλιού καπιταλιστικού μοντέλου επικεντρωμένου στην παραγωγή και έχουμε εισέλθει σε ένα μοντέλο που είναι επικεντρωμένο στην κατανάλωση, στον καταναλωτικό καπιταλισμό. Η κριτική της καπιταλιστικής οργάνωσης της εργασίας γίνεται ταυτόχρονα και κριτική στον καταναλωτισμό.
Ένα ζήτημα που τίθεται για πρώτη φορά είναι και το οικολογικό. Δηλαδή το ζήτημα της καταστροφής της φύσης και των συνεπειών της ανάπτυξης, ιδιαίτερα στην Αμερική. Παράλληλα αμφισβητείται και η οργάνωση του χώρου, γι’ αυτό έχουμε και τα πρώτα κινήματα για την γειτονιά, για την κατανομή του εργατικού δυναμικού, τη σχέση του ανθρώπου με την φύση.
Και τέλος δεν μπορούμε και δεν πρέπει να υποτιμήσουμε το τεράστιο δυναμικό της γυναικείας αμφισβήτησης, ενάντια στην ανδροκρατία και τον αποκλεισμό των γυναικών από το δημόσιο χώρο, τόσο στο κοινωνικό, όσο και πολιτικό πεδίο.
Εμφανίζονται όλα μαζί λοιπόν πράγμα που πολύ σπάνια συμβαίνει, γι′ αυτό έχουμε και την ιδιαιτερότητα της έκρηξης, γιατί εμφανίζονται ταυτόχρονα η κρίση της σοβιετικής ηγεμονίας, το αντιαποικιακό κίνημα και το Βιετνάμ και όλα τα νέα κινήματα στη Δύση
Προφανώς λοιπόν εκείνο το στοιχείο που επέτρεψε στον Μάη να γίνει μεγάλο επαναστατικό κίνημα είναι ότι δεν περιορίστηκε στους φοιτητές αλλά ότι επεκτάθηκε σε όλη την κοινωνία.
Αυτό το γεγονός είναι που έκανε την φοιτητική αμφισβήτηση να ριζοσπαστικοποιηθεί παραπέρα και παράλληλα να καθολικοποιηθεί και να γίνει μεγάλο κίνημα, διαφορετικά θα έμενε μια φοιτητική κινητοποίηση όπως έγινε στην Γερμανία. Εκεί έχουμε ένα πιο ριζοσπαστικό φοιτητικό κίνημα, όμως το φοιτητικό κίνημα δεν συναντιέται με το εργατικό ενώ στη Γαλλία. ο φοιτητικός Μάης μπόρεσε να γίνει ο Μάης διότι έπαψε να είναι φοιτητικός και πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη γενική απεργία στην ιστορία.
Όταν ζούσες εκείνη την περίοδο, κάθε μέρα γινόταν μια εξέγερση, κάπου υψώνονταν οδοφράγματα... από την Πράγα έως το Μεξικό και την Ιαπωνία. Το ’68 ήταν μια παγκόσμια επανάσταση.
Οι μηχανισμοί της ενσωμάτωσης
Δεν μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε τον σημερινό κόσμο χωρίς τις αλλαγές που έγιναν τότε. Δεν μπορούμε να φανταστούμε την διαφορετική θέση της γυναίκας, των μαύρων ή των μειονοτήτων, παρ’ ό,τι σήμερα το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο τείνει να τα χρησιμοποιήσει ως όργανα διάλυσης της συνοχής των κοινωνιών. Θα ήταν τρομερό λάθος να πετάξουμε τα δικαιώματα των μαύρων, των γυναικών ή των μειονοτήτων. Επειδή έγιναν αντικείμενο χειραγώγησης από την πλευρά της νέας τάξης πραγμάτων δεν σημαίνει ότι αυτά καθεαυτά έπαψαν να έχουν αξία.
Και εάν η σεξουαλική επανάσταση που στόχευε σε πιο ειλικρινείς σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων μεταβλήθηκε σε σεξουαλική κατανάλωση δεν σημαίνει ότι είναι υπεύθυνος ο Μάης, αλλά η καταναλωτική ενσωμάτωσή του.
Μέσα σε μη επαναστατικές συνθήκες, η ιδεολογία του Μάη μεταβλήθηκε σε όχημα για την επέκταση των καταναλωτικών σχέσεων. Παρ’ ότι το κίνημα ήταν αντικαταναλωτικό, ωστόσο επειδή διέλυσε την παλιά δομή της ιεραρχίας, η οποία έφερνε εμπόδια στην κατανάλωση, η νεοφιλελεύθερη εκδοχή του «Μάη» μπόρεσε να χρησιμοποιηθεί ως όργανο για την επέκταση της κατανάλωσης. Υπ’ αυτή την έννοια η κριτική π.χ. της αστικής, ενταγμένη στη λογική του εμπορεύματος μπορεί να οδηγήσει όντως στην διάδοση της πορνογραφίας! Κάθε επαναστατικό κίνημα εξ άλλου είναι αντιφατικό. Το ίδιο σε μικρότερη κλίμακα συνέβη με το «Πολυτεχνείο» και τη «γενιά του Πολυτεχνείου» στην Ελλάδα. Όταν εξαντλήθηκαν οι θετικές και μεταρρυθμιστικές του διαστάσεις έγινε κατεστημένο και όργανο ιδεολογικής καταστολής. Αυτό όμως σημαίνει ότι πρέπει να επιστρέψουμε στον Γεώργιο Παπαδόπουλο, ή θα πρέπει να θεωρήσουμε αρνητική την εξέγερση του Πολυτεχνείου;
Εξάλλου η σχέση ανατροπής/ενσωμάτωσης, διέπει όλες τις κοινωνίες. Ο χριστιανισμός π.χ. από κίνημα απελευθέρωσης ενσωματώθηκε κάποτε στις κυρίαρχες δομές στην συνέχεια. Πρόκειται για μια διαχρονική πραγματικότητα. Είναι μια διαδικασία χωρίς τέλος.
Τα όρια του «Μάη»
Κατά τον ίδιο τρόπο οι ιδέες του ’68, η πολλαπλότητα, η πολυποικιλότητα, η άρνηση της ομοιομορφίας μεταβλήθηκε π.χ. σε άρνηση της ομοιομορφίας των… καταναλωτικών προϊόντων. Από ένα μοντέλο αυτοκινήτου σε… εκατοντάδες ή και χιλιάδες. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως θα πρέπει να διεκδικήσουμε εκ νέου την επιστροφή στην ομοιομορφία, αλλά να καταδείξουμε ότι η δήθεν πολυμορφία των προϊόντων είναι η απόλυτη ομοιομορφία των ανθρώπων μέσα στην αυξανόμενη ανισότητα, ενώ πως το αίτημα του Μάη ήταν η πολυμορφία των υποκειμένων μέσα στην όσο το δυνατό μεγαλύτερη ισότητα.
“Η σύγχρονη νεο-φιλελεύθερη ιδεολογία αντλεί επιχειρήματα από κάποιες παρανοήσεις του Μάη”
Ταυτόχρονα, και εδώ μπορεί και πρέπει να γίνει μια κριτική στον Μάη, όπως είναι φυσικό κάθε κίνημα ανατροπής έχει μέσα του την υπερβολή, δηλαδή ο Μάης συχνά μαζί με τα ξερά, δηλαδή την κοινωνική και γνωστική ιεραρχία έτεινε να κριτικάρει και κάθε μορφή ετερονομίας, απαραίτητη για την ίδια τη συγκρότηση της κοινωνίας. Ο Ο′ Νηλ όταν είχε εκδώσει το Αντιαυταρχικό σχολειό και εν συνεχεία είδε ότι με «μια ορισμένη εκδοχή του αντιαυταρχικού σχολειού οδηγούμαστε στην λογική της απόλυτης ασυδοσίας». Γι’ αυτό αμέσως μετά εξέδωσε ένα βιβλίο που λέγεται Ελευθερία όχι αναρχία.
Δηλαδή δεν είναι δυνατόν να δομηθεί η κοινωνία χωρίς κάποιες αξίες κοινωνικοποίησης οι οποίες έχουν μέσα τους και στοιχεία ιεραρχίας όπως κάνουν όλες οι κοινωνίες από την πρωτόγονη εποχή μέχρι σήμερα. Στην προσπάθεια απόρριψης των μορφών της καπιταλιστικής κοινωνικοποίησης κάποιες φορές η ιδεολογία του Μάη έφτασε στην άρνηση κάθε μηχανισμού κοινωνικοποίησης, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο για τον «υπερκαπιταλισμό» του όλα επιτρέπονται. Η σύγχρονη νεο-φιλελεύθερη ιδεολογία αντλεί επιχειρήματα από κάποιες παρανοήσεις του Μάη.
Γιατί λοιπόν πραγματοποιήθηκε η ενσωμάτωση και γιατί άνθρωποι που είχαν και την εναλλακτική λογική ενσωματώθηκαν; Πως η Λιμπερασιόν που βγήκε από την μαοϊκή Υπόθεση του Λαού, έφτασε να είναι εφημερίδα του Ρόντσιλντ; Γιατί κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε στο γνωστό κλισέ, πως «κάθε επανάσταση οδηγεί στην ενσωμάτωση» κ.λπ. – Ότι έγινε και στην Ελλάδα με την λεγόμενη γενιά του Πολυτεχνείου.
Υπάρχει όμως ένας βασικότερος λόγος για την ενσωμάτωσης του Μάη. Είναι το ότι τα αιτήματα που έβαζε ο Μάης έχουν εγκαταλειφθεί και δεν υπάρχουν πια κινήματα που να διεκδικούν κάτι ανάλογο, ούτε έχουν την αντικαταναλωτική λογική, ούτε αντι-εραρχική. Στα πανεπιστήμια π.χ. το κύριο αίτημα των φοιτητών είναι η εξασφάλιση της εργασίας χωρίς οιαδήποτε αμφισβήτηση της προσφερόμενης γνώσης. Η αμφισβήτηση της συστημικής γνώσης, της τηλεόρασης, του διαδικτύου, δεν τίθεται καν σαν ζήτημα. Βλέπει κανείς μια οπισθοδρόμηση σε σχέση με τα αιτήματα που είχαν μπει το ’68. Αυτό είναι το σημαντικότερο.
“Η σύγκρουση εν τέλει θα δοθεί με τις τεχνοφασιστικές εκδοχές του κεφαλαίου, με τον μετάνθρωπο. Αυτή θα είναι η μεγάλη σύγκρουση του 21ου αιώνα”
Από τη στιγμή που αυτό το νέο μοντέλο από την δεκαετία του ’90 γίνεται κυρίαρχο, σβήνουν τα παλιά κινήματα ενώ ενσωματώνονται οι θεσμικές τους μορφές. Οι παλαιότεροι έχουμε ζήσει την μετάβαση από τα κινήματα στις ΜΚΟ, όπου αυτό που κάποτε ήταν συμμετοχή σε κίνημα μεταβλήθηκε σε αμειβόμενους επαγγελματίες. Η Γκρηνπις που ξεκίνησε ως πρωτοπόρα οικολογική οργάνωση και κατέληξε να γίνει μια παγκόσμια πολυεθνική οργάνωση με προϋπολογισμούς αντίστοιχους των πολυεθνικών.
Στο μέλλον, πιθανότατα το κέντρο των ανατροπών δεν θα είναι πλέον η Δύση, αλλά θα είναι οι χώρες που και πιο νεανικούς πληθυσμούς έχουν και λιγότερο εξαρτημένες από αυτό το μοντέλο είναι και εν τέλει δεν είναι και γερασμένες πολιτιστικά. Η Δύση τα έχει δοκιμάσει όλα. Νέες απόπειρες πιστεύω ότι θα δούμε πάλι πιθανότατα εκτός Δύσεως. Όλα τα αιτήματα θα βγούνε ως ανάγκη πλέον. Το ’68 είχανε βγει ως προανάκρουσμα. Τον 21ο αιώνα θα ξαναβγούν ως ανάγκη, διότι ο άνθρωπος θα πρέπει να κάνει μια ανθρωπολογική στροφή και να σταματήσει την επέκταση. Η σύγκρουση εν τέλει θα δοθεί με τις τεχνοφασιστικές εκδοχές του κεφαλαίου, με τον μετάνθρωπο. Αυτή θα είναι η μεγάλη σύγκρουση του 21ου αιώνα.
Ο Μάης ως άμεσο επαναστατικό πρόταγμα «ηττήθηκε». Ωστόσο οι θεματικές του συνεχίζουν να είναι επίκαιρες και το νέο θέατρο των αντιπαραθέσεων θα είναι πλέον κυριολεκτικά πλανητικό . Στο Παρίσι έγινε η γενική επανάληψη, και το δράμα θα παιχτεί σε άλλο σκηνικό, πλανητικών διαστάσεων, και με άλλους πρωταγωνιστές, πολλές δεκαετίες μετά.