Ίρια Αργολίδας: ένα χωριό με ήπιο κλίμα και πολύ εύφορο κάμπο που απλώνεται σε μια έκταση 12 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Εδώ οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια των κηπευτικών.
Χαίρεσαι να βλέπεις τη μεγάλη, πολύχρωμη πεδιάδα που μοιάζει με συρραφή από πίνακες γνωστών ιμπρεσιονιστών ζωγράφων με την αλληλουχία των αγρών από αγκινάρες, μπρόκολα, λάχανα, λόλες, ρομάνες, μαρούλια και iceberg!
Η εύφορη αυτή περιοχή, που ευνοείται από το εξαιρετικό της μικροκλίμα ξεφεύγει από τους περιορισμούς πολλών άλλων ελληνικών αγροτικών περιοχών όπου το μικρό μέγεθος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και το υψηλό επίπεδο κατακερματισμού δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια ευελιξίας και επιλογών.
Στο χωριό συναντήσαμε τον παραγωγό Θωμά Χουντάλα, έναν άνθρωπο ζυμωμένο με τούτη εδώ τη γη και τη σύγχρονη γεωργική ιστορία της.
Γεννημένος το 1946, μιλούσε με ενθουσιασμό για μια πορεία ετών, και τις προσπάθειές του να αναπτυχθεί σαν παραγωγός και στη συνέχεια να βοηθήσει τους γύρω του ως εκλεγμένος πρόεδρος του αγροτικού συνεταιρισμού του χωριού, το 1982, και ως αντιπρόσωπος του χωριού στην ένωση αγροτικών συνεταιρισμών Αργολίδας. Ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως γεφυροποιό για μια σειρά από πρωτοβουλίες και δράσεις που ανέλαβε στην περιοχή, αλλά κυρίως γιατί πρώτος έφερε στα Ίρια το μαρούλι iceberg.
Αγκινάρες τέλος
Μέχρι το 1984 ο αυτοδημιούργητος Θωμάς είχε σταθεί καλά στα πόδια του σαν οικογενειάρχης και σαν γεωργός - εισοδηματίας. Ήδη καλλιεργούσε 60 στρέμματα αγκινάρες, 45 δικά του και τα υπόλοιπα ‘μισιακά’ όπως λέει. Είχε αρχίσει και μια σημαντική παραγωγή από μαρούλια (60 στρέμματα). Έχοντας χτίσει και ένα μεγάλο σπίτι 700 τ.μ. στο Ναύπλιο, με επτά διαμερίσματα, είχε ένα ακόμη καλό εισόδημα και από εκεί, εισπράττοντας 18.000 δραχμές ενοίκιο από το κάθε διαμέρισμα. Κάθε Παρασκευή, που πήγαινε στην πόλη, κουβαλούσε μαζί του και από ένα δέμα αγκινάρες και πρόσφερε στους ενοικιαστές. Μέχρι που μια μέρα ένας από αυτούς του είπε «Θωμά, με βάζεις σε μπελά, η γυναίκα μου θέλει να τις καθαρίζω εγώ..»
- Αγκινάρα τέλος.. είπε τότε ο Θωμάς από μέσα του, παρότι η παραγωγή ήταν στο pick και έδινε χρήματα .. βέβαια όχι τόσα όσα τα φυλλώδη λαχανικά.
Παρόλα αυτά η αγκινάρα εξακολουθεί να αποτελεί το σήμα κατατεθέν για την ευρύτερη περιοχή των Ιρίων όπου μέχρι πρόσφατα παραγόταν το 80% της ελληνικής αγκινάρας! Εντούτοις τα τελευταία χρόνια πολλοί ντόπιοι παραγωγοί έχουν στραφεί στα φυλλώδη λαχανικά, ακολουθώντας το παράδειγμα του Θωμά, με αποτέλεσμα αυτό το ποσοστό να έχει μειωθεί σημαντικά.
Ώρα για στάγδην άρδευση
Ο Θωμάς, ως συνδικαλιστής αλλά και μέσω των εταιριών που ήθελαν να διαφημίσουν τα προϊόντα τους, είχε την ευκαιρία να ταξιδεύει και να βλέπει τις εξελίξεις περί τα γεωργικά: από Ισραήλ, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, από όπου και αν πήγαινε, ξεσήκωνε και έφερνε καινούργιες ιδέες κάθε φορά.
Το 1983, η εταιρία FMC (FMC Corporation) ήρθε στην Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Αργολίδας (ΡΕΑ) να πουλήσει ειδικά ψυγεία κηπευτικών προϊόντων και κάλεσε δέκα άτομα από την περιοχή της Αργολίδας να επισκεφτούν το Ισραήλ. Η FMC είναι μια μεγάλη εταιρεία που παρέχει καινοτόμες λύσεις στους καλλιεργητές διαθέτοντας ένα ισχυρό χαρτοφυλάκιο προϊόντων και προηγμένων τεχνολογιών. Σήμερα απασχολεί περίπου 6.500 εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο. Στο Ισραήλ ο Θωμάς είδε για πρώτη φορά τον τρόπο ποτίσματος με ‘στάγδην άρδευση’. Μόλις γύρισε στο χωριό διατυμπάνισε παντού ότι αυτόν τον τρόπο ποτίσματος θα πρέπει να υιοθετήσουν πλέον.
Ακόμη και ο πατέρας του τον κοίταξε δύσπιστα λέγοντάς του: «μάλλον κουνήθηκε το κεφάλι σου στο αεροπλάνο παιδί μου». Κάθε φορά που ο Θωμάς έφερνε ιδέες, ανάστατο γινόταν το χωριό.
«Αυτό κάνουν οι γεφυροποιοί λέει τώρα με καμάρι ο Θωμάς. Χτίζουν γέφυρες εκεί που άλλοι ακολουθούν την πεπατημένη ..»
«Να κάνετε συμβολαιακή γεωργία»
Αυτό συμβούλευε όταν τον ρωτούσαν «τι βλέπεις πρόεδρε;» όταν επισκεπτόταν τα χωριά ως πρόεδρος της Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλόγων Αργολίδας. Με τον τρόπο αυτό οι αγρότες μπορούν να πωλούν προϊόντα συγκεκριμένης ποσότητας και ποιότητας σε «προκαθορισμένη» τιμή σε κάποιον έμπορο ή βιομηχανία, με βασικό πλεονέκτημα ότι έχουν τη δυνατότητα να προγραμματίζουν την παραγωγή των προϊόντων τους και να διασφαλίζουν τη διάθεση και την τιμή τους στην αγορά σε ετήσια βάση. Φέτος για παράδειγμα ήξεραν ότι θα πουλήσουν το iceberg στα 70 λεπτά το κιλό. Στα Ίρια υπάρχουν πέντε έως επτά χιλιάδες στρέμματα με διαφορετικά είδη μαρουλιού που το κάθε στρέμμα μπορεί να παράγει 7.500 έως 8.500 μαρούλια ετησίως.
Θεωρούσε τον εαυτό του συνδικαλιστή με την καλή έννοια και ήθελε να συμβάλλει ώστε να βελτιώνονται οι συνθήκες και η απόδοση όλων των αγροτών της περιοχής για να υπάρχει επάρκεια και να μην χρειάζεται να γίνονται εισαγωγές.
Το ίδιο αποφασιστικός και σύγχρονος ήταν όταν συμβούλευε και τα παιδιά του. Στην κόρη του, όταν πήγε στην Αθήνα να σπουδάσει στην ιατρική σχολή, έλεγε: «Να πηγαίνεις σινεμά, θέατρο, ταξίδια και να μαθαίνεις γλώσσες! Μην ξοδεύεις πολύ χρόνο για μαγειρέματα και δουλειές του σπιτιού».
Iceberg; Αυτή είναι σαλάτα!
Ήταν Ιούνιος του 1984, Πέτρου και Παύλου, θυμάται ο Θωμάς όταν πήγε επίσκεψη στο Ναύπλιο στο σπίτι της πρώτης του εξαδέλφης που γιόρταζε ο άντρας της. Εκεί έφαγε για πρώτη φορά σαλάτα iceberg, που ήταν εισαγόμενη από τη Γαλλία, και του άρεσε τόσο πολύ που δεν χόρταινε και ξαναγέμιζε πολλές φορές το πιάτο του. Πρόσεξε ότι το ίδιο έκαναν και οι άλλοι καλεσμένοι. «Αυτή είναι η σαλάτα που θα τρώει ο κόσμος πλέον!» έκανε τη γρήγορη σκέψη ο Θωμάς». Την άλλη μέρα βγήκε στην αγορά αλλά δεν βρήκε πουθενά σπόρο. Πήρε λοιπόν τηλέφωνο τον κουνιάδο του στην Αμερική και ζήτησε να του φέρει σπόρο. Έτσι άρχισε να πειραματίζεται με το νέο αυτό είδος παραγωγής.
“The icebergs are coming, the icebergs are coming!”
″Έρχονται τα παγόβουνα!” Με αυτόν τον τρόπο υποδεχόταν σε κάθε πολιτεία της Αμερικής, στη δεκαετία του 1940, τα τρένα που έφερναν τα iceberg από την Καλιφόρνια μέχρι την ανατολική ακτή καλυμμένα με βουνά από θρυμματισμένο πάγο που έκανε τα ανοιχτά βαγόνια να μοιάζουν με παγόβουνα. Τα τραγανά με κλειστά κεφάλια iceberg (crisphead lettuce), έχοντας και το πλεονέκτημα ότι διατηρούνται περισσότερο χρόνο από τα φυλλώδη μαρούλια, δεν γνώριζαν κανένα αντίπαλο μέχρι τη δεκαετία του 1970, ταυτίστηκαν δε με το πως είναι να μεγαλώνει κανείς στην Αμερική.
Τον Αύγουστο του 1970, η ένωση αγροτών UFW (United Farm Workers), με επικεφαλής τον ιδρυτή της Καίσαρα Τσάβες, ξεκίνησε μια σειρά απεργιών και ζήτησε από τους καταναλωτές να μποϊκοτάρουν το iceberg στην προσπάθειά τους να διαπραγματευτούν με τους παραγωγούς καλύτερους μισθούς και συνθήκες εργασίας. Η απεργία έγινε γνωστή ως ‘απεργία για το μπολ της σαλάτας’ (Salad Bowl stirke).
Τα προβλήματα συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια με νέες απεργίες, μαζικές συλλήψεις και εκτεταμένη βία. Οι απεργίες για το μπολ της σαλάτας θεωρούνται ως οι μεγαλύτερες απεργίες των απασχολούμενων σε αγροτικές εργασίες στην ιστορία των ΗΠΑ. Οι φορτώσεις φρέσκου μαρουλιού σταμάτησαν, και η τιμή του διπλασιάστηκε σχεδόν σε μια νύχτα. Οι ιδιοκτήτες καλλιεργητές του μαρουλιού έχαναν $500.000 την ημέρα. Σε πολλές περιπτώσεις απάντησαν με βία.
Αργότερα, όταν η δημοτικότητά του iceberg φάνηκε να πέφτει κάποια στιγμή στην Αμερική και να παραχωρεί τη θέση του σε άλλα φυλλώδη λαχανικά, οι μεγάλοι προμηθευτές προσπάθησαν το 2007 να εφαρμόσουν νέες πρακτικές marketing και αποφάσισαν να το συνδέσουν με την οικογένεια και την παράδοση. Έτσι σκέφτηκαν την ‘ημέρα του πατέρα’! Η ημέρα της μητέρας είχε τις φράουλες, η ημέρα των ευχαριστιών το σέλινο, οπότε κατέληξαν ότι το iceberg ήταν το πλέον κατάλληλο για την ‘ημέρα του πατέρα’ ως το τέλειο συνοδευτικό για τις μπριζόλες και τα stakes.
Το iceberg άρεσε και στους Άγγλους που το χρησιμοποιούσαν σαν βασικό συστατικό για τα κοκτέιλ γαρίδας, ένα δημοφιλές ορεκτικό στη δεκαετία του ’80. Ήταν διαφορετικό από τα κλασσικά αγγλικά μαρούλια εκείνη την εποχή με τα ανοιχτού πράσινου χρώματος και τραγανά του φύλλα. Η ζήτησή του κάποια στιγμή έπεσε κατά 35 τοις εκατό, σύμφωνα με τη Βρετανική telegraph το 2011.
Η πτώση αποδόθηκε στην αλλαγή προτιμήσεων στη γεύση των πελατών που είχαν απομακρυνθεί από τα πιο γλυκά λαχανικά, όπως το Iceberg, και αναζητούσαν πιο εξωτικές γεύσεις. Ταξιδεύοντας σε άλλες χώρες, και αναπτύσσοντας γούστα για εξωτικά τρόφιμα, ήθελαν να αναπαράγουν αυτές τις γεύσεις και στο σπίτια τους. Οι σεφ, ακόμη και σήμερα θεωρούν το iceberg έναν εντελώς ήπιο τρόπο για να προσθέτουν ένα τραγανό και δροσερό συνοδευτικό σε ένα πλούσιο και ιδιαίτερα γευστικό πιάτο που δεν χρειάζεται άλλες ‘κορώνες’ και υπερβολές. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την ελληνική κουζίνα που τα πλούσια σε θερμίδες και σε συστατικά παραδοσιακά ελληνικά φαγητά εξισορροπούνται θαυμάσια με ένα τόσο τραγανό δροσερό και ουδέτερο πρώτο πιάτο ή συνοδευτικό.
Ανατολικά της Εδέμ;
Βλέποντας την κινηματογραφική μεταφορά του λογοτεχνικού έργου Ανατολικά της Εδέμ του John Steinbeck, που εκτυλίσσεται στις καταπράσινες κοιλάδες της Καλιφόρνια, η κόρη του μπαρμπα -Θωμά, θορυβημένη από το γεγονός ότι μια ολόκληρη περιουσία χάνεται όταν η οικογένεια των πρωταγωνιστών επενδύει στην καλλιέργεια μαρουλιών προσπαθώντας να τα μεταφέρει κατεψυγμένα στην άλλη άκρη της Αμερικής, ενημερώνει την οικογένειά της για πιθανούς κινδύνους του εγχειρήματος.
Ήταν ο δεύτερος ή τρίτος χρόνος από όταν ο Θωμάς είχε ξεκινήσει να καλλιεργεί iceberg και έκανε τις πρώτες δειλές κρούσεις σε μια ελληνική αγορά όπου σχεδόν όλο το iceberg ήταν εισαγόμενο. Η οικογένεια, ο πατέρας και η σύζυγός του, ‘έπεσαν να τον φάνε’ θυμάται, θεωρώντας ότι τσαλαβουτούσε σε αχαρτογράφητα νερά. Απτόητος ο Θωμάς φύτευε 500 έως 1000 φυτά κάθε δέκα μέρες στη διάρκεια της χειμερινής περιόδου, από Οκτώβριο έως Μάιο, για να δημιουργήσει μια κρίσιμη μάζα εμπορεύσιμης ποσότητας. «Πρέπει να φας θεριό να θεριέψεις» του είχε μάθει η μάνα του και ήξερε ότι για να βγεις στην αγορά με αξιώσεις πρέπει να έχεις κάτι σημαντικό να αρθρώσεις. Διαφορετικά «αν κάνεις ψιλοπράγματα ψειρής θα μείνεις». Άλλωστε την ίδια λογική είχε εφαρμόσει προηγουμένως και για τα απλά μαρούλια όταν αποφάσισε να πει τέλος στις αγκινάρες και να στραφεί στα φυλλώδη λαχανικά: έτσι από τρία στρέμματα μαρούλια που καλλιεργούσε τον πρώτο χρόνο, το 1982, τα αύξησε στα τριάντα το 1983 και έφτασε τα εξήντα την τρίτη χρονιά.
Τώρα πια σειρά είχε το iceberg. Πίστευε βαθιά μέσα του ότι το εγχείρημά του θα πετύχει .. και ας γκρίνιαζαν οι δικοί του στο σπίτι. Μέχρι και οι χωριανοί ‘είχαν πάρει στο ψιλό’ την προσπάθειά του: «Έρχεται ο Θωμάς με τις μυζήθρες στα χέρια» άκουσε κάποιον να λέει περιπαικτικά, όταν τον είδε να κρατάει τα νέα αυτά ‘εξωτικά’ μαρούλια με τα τραγανά φύλλα που μεγαλώνοντας παίρνουν το σχήμα σφαιρικού κεφαλιού και μοιάζουν περισσότερο με λάχανο. Στο χωριό ήξεραν τις μυζήθρες που είναι στρογγυλές.
Ο Θωμάς είχε πάντα το νου του μήπως δει ή ακούσει κάποια πληροφορία που μπορεί να τον βοηθάει στα σχέδιά του. Διάβαζε συστηματικά εφημερίδες όπως το Έθνος, το Ποντίκι και το Βήμα της Κυριακής, εκείνη την εποχή, θυμάται. Τo 1989, και ενώ ξεφύλλιζε τον ‘Βηματοδότη’, το μάτι του έπεσε σε ένα άρθρο που έλεγε ότι το διεθνές σήμα burger της Wendy’s έμπαινε στην ελληνική αγορά. Ο Έλληνας εισαγωγέας - επιχειρηματίας περιέγραφε το εγχείρημά του και το γεγονός ότι όλα τα προϊόντα που χρησιμοποιούσε ήταν Ελληνικά, ενώ προβληματιζόταν γιατί δεν έβρισκε ποσότητες ελληνικού iceberg και αναγκαζόταν να εισάγει. Επί τόπου ο Θωμάς τηλεφώνησε στον διευθυντή της επιχείρησης λέγοντάς του «Έλα στα Ίρια να δεις τι έχω!». Όταν εκείνος λόγω κωλύματος ακύρωσε την επίσκεψη στα Ίρια και χάθηκε η συγκεκριμένη παρτίδα ο Θωμάς φόρτωσε 20 κλούβες από την επόμενη παρτίδα στο αγροτικό αυτοκίνητό του και εμφανίστηκε στα γραφεία της εταιρίας. Ο διευθυντής φάνηκε ικανοποιημένος από το προϊόν, κάλεσε όμως και την αρμόδια τεχνολόγο τροφίμων η οποία, και επιβεβαίωσε την εξαιρετική τους ποιότητα.
-Θέλουμε να μας στέλνεις πέντε τόνους την εβδομάδα.. του είπαν.
Τα iceberg του Θωμά είχαν βρει το δρόμο τους. Το deal έκλεισε.
«Επί τέσσερα χρόνια τα έτρωγαν τα πρόβατα, ήρθε η ώρα να τα φάνε οι άνθρωποι!» ..ήταν η πρώτη χαρούμενη σκέψη του.
Θέλουμε 10 τόνους Iceberg την εβδομάδα!
Πριν ακόμη περάσουν λίγοι μήνες κάποιο στέλεχος των McDonald’s, που ο Θωμάς τον αποκαλούσε με το μικρό του όνομα Παύλο, είδε τα iceberg του Θωμά να κυκλοφορούν στην κεντρική λαχαναγορά, ρώτησε και έμαθε ποιος είναι ο παραγωγός τους.
-Βρε πως έκανες εσύ τέτοια iceberg; ρώτησε με απορία και θαυμαστό όταν συνάντησε τον Θωμά.. Εγώ προσπάθησα στον Αλμυρό Βόλου, στη Χαλκιδική, στην Πρέβεζα, στην Κρήτη και στο Μπράλο της Λαμίας αλλά πουθενά δεν πρόκοβαν. Εσύ πως τα κατάφερες και μάλιστα τόσο καλά; Για να συνεχίσει: -Θέλω δέκα τόνους την εβδομάδα!
-Δεν είμαι δα και εργοστάσιο να παράγω τόσα πολλά.. ήταν η απάντηση του Θωμά.
-Εντάξει, εντάξει, δεν χανόμαστε είπε ο Παύλος γελώντας χορταστικά. Αυτό δεν θα εμποδίσει τη συνεργασία μας. Όταν δεν θα έχεις αρκετή ποσότητα θα με ειδοποιείς μια εβδομάδα νωρίτερα ώστε να προλαβαίνω να εισάγω.
- Άφησέ με να το σκεφτώ, να δω τι μπορώ να κάνω και θα σου απαντήσω σε ένα μήνα, είπε ο Θωμάς.
Κάπως έτσι λοιπόν άρχισε η συνεργασία και με τα McDonald’s. Όλο και μεγάλωνε η παραγωγή του Θωμά και τα κατορθώματά του στη συμβολαιακή γεωργία. Παρόλα αυτά συχνά σκεφτόταν ο ίδιος ότι δεν πρέπει να πάρουν τα μυαλά του αέρα γιατί όπως είχε μάθει και από τους γονείς του «ο άνθρωπος δεν χάνεται από τη μοναξιά αλλά από την παραθάρρια (όταν ξεθαρρεύει πολύ)».
Πως οι δίδυμοι πύργοι ”ακούστηκαν” στα Ίρια..
Και μετά ήρθε η 11η Σεπτεμβρίου 2001, η μέρα που άλλαξε την Αμερική και τον κόσμο. Ποιος να φανταζόταν ότι οι τρομοκρατικές επιθέσεις στις ΗΠΑ, το γνωστό πλέον σε όλους μας 11/9, θα μπορούσε ακόμη να αλλάξει τα δεδομένα και το πλαίσιο λειτουργίας της ελληνικής αγοράς iceberg. Τα McDonald’s, ως εταιρία αμερικανικών συμφερόντων, ήθελαν πλέον να γνωρίζουν αν οι παραγωγοί απασχολούν μουσουλμάνους εργάτες στα χωράφια τους και αν η μεταφορά των προϊόντων γίνεται αποκλειστικά με κλειστά ψυγεία για να αποκλειστεί το ενδεχόμενο δολιοφθοράς. Οι απαντήσεις του Θωμά όπως πάντα ήταν ειλικρινείς. Απασχολούσε κάποιους Αλβανούς και Βούλγαρους μουσουλμάνους εργάτες εκείνη την εποχή και είπε όλη την αλήθεια γνωρίζοντας ότι, εκ των πραγμάτων δεν θα υπήρχε περιθώριο για περαιτέρω συνεργασία.
Ο Θωμάς έπρεπε να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Ήδη είχαν κλείσει και τα Wendy’s για διαφορετικούς λόγους. Και ενώ ένα - ένα κεφάλαιο έκλεινε, μια νέα συνεργασία θα άνοιγε αυτή τη φορά με την εταιρία ‘Φρεσκούλης’. Στην αρχή του ζήτησε 50 κλούβες iceberg για δοκιμή ώστε να αρχίσει να πειραματίζεται κόβοντας και παρασκευάζοντας έτοιμες σαλάτες στα κοφτήρια της εταιρίας. Ο Θωμάς, σαν παλιός συνδικαλιστής, ήθελε να γίνει η περιοχή του κόμβος παραγωγής, όπως μάλλον σιγά - σιγά έγινε, και άνοιξε ο δρόμος για πολλούς ακόμη συγχωριανούς του.
Από το 2004 και μετά ο Θωμάς συνεργάζεται με τον μπαρμπα – Στάθη που απορροφάει 25-30 τόνους iceberg την εβδομάδα από την παραγωγή του. Πριν 4-5 χρόνια ο ‘μπαρμπα- Στάθης’ κάλεσε το ζευγάρι Θωμά και Παρασκευής Χουντάλα στη Θεσσαλονίκη για να δείξει η κυρία Παρασκευή πως καθαρίζουν τις αγκινάρες γιατί η εταιρία ήθελε να ξεκινήσει να κάνει συσκευασίες με κατεψυγμένες αγκινάρες. Παράλληλα του είπαν ότι ευχαρίστως θα απορροφούσαν ποσότητες που αντιστοιχούν σε παραγωγή από 200-300 στρέμματα λόλες, κάτι για το οποίο ο Θωμάς δεν μπορούσε να δεσμευτεί και τους παρέπεμψε σε τρείς συντοπίτες του.
Το ανθρώπινο δυναμικό που απασχολεί σήμερα ο Θωμάς είναι 7-12 άτομα την ημέρα ενώ δουλεύουν σκληρά ο ίδιος, η σύζυγος και ο γιός του. Οι τρείς τους κάνουν ποιοτικό έλεγχο καθημερινά με δείκτες όπως το χρώμα των φύλλων και η διάμετρος του μαρουλιού iceberg. Τα φύλλα στο κέντρο του κεφαλιού πρέπει επίσης να είναι τραγανά και γεμάτα χυμούς.
Οι περισσότεροι εργάτες είναι Πακιστανοί μετανάστες που δουλεύουν στα Ίρια εποχιακά (από Οκτώβριο έως τέλος Μαΐου).
Πακιστανοί και άλλοι μετανάστες παντού
Σε όλο τον γύρω κάμπο, σπέρνουν, συλλέγουν, συσκευάζουν τα λαχανικά από την πλούσια συγκομιδή της περιοχής. Είναι γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των εργαζομένων στη γεωργία της Ελλάδας είναι μετανάστες. Ο εποχιακός χαρακτήρας της δουλειάς αυτών των ανθρώπων σημαίνει ότι σπάνια παραμένουν σε ένα μέρος και βρίσκονται σε μια συνεχή αβεβαιότητα. Με αυτόν τον τρόπο οι μετανάστες καλύπτουν τα τοπικά και εποχιακά ελλείμματα απασχόλησης, λόγω και των χαμηλών μισθών στη γεωργία, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση του κόστους παραγωγής και στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των αγροτικών προϊόντων στις διεθνείς αγορές (Kasimis & Papadopoulos, 2005). Επιπλέον, αυτό το αλλοδαπό εργατικό δυναμικό δίνει στους αγρότες τη δυνατότητα να αποδεσμεύονται από τη βαριά γεωργική εργασία, και τους επιτρέπει να οργανώνουν καλύτερα την παραγωγή τους, να ασχολούνται με το marketing των προϊόντων τους και να αυξάνουν το εισόδημά τους. Η ελληνική γεωργία χάρη σε αυτούς έχει ωφεληθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 (Papadopoulos and Fratsea, 2017).
Δεν είναι όμως εξίσου ευνοϊκές οι συνθήκες για τους ίδιους που φτάνουν σε μια ξένη χώρα χωρίς σπίτι, χρήματα ή άδεια παραμονής. Η γεωργική εργασία είναι συχνά η μόνη επιλογή που έχουν. Με συνέντευξη στο aljazeera μια ομάδα πακιστανών μεταναστών, που εργάζονται στην Αργολίδα, περιγράφουν τη θλιβερή και μάλλον προσβλητική εικόνα για την άτυπη εργασία και τις συνθήκες διαβίωσής τους στην Ελλάδα και αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι «λίγοι από αυτούς λαμβάνουν πραγματικά όλα τα χρήματα που τους οφείλουν τα αφεντικά τους, εντούτοις παραμένουν στην περιοχή γιατί δεν έχουν καλύτερη επιλογή καθώς και γιατί φοβούνται τη σύλληψη και την απέλαση».
Συνολικά η παρουσία των μεταναστών στην ελληνική ύπαιθρο οφείλεται σε ένα συνδυασμό δημογραφικών, κοινωνικών, οικονομικών και διαρθρωτικών παραμέτρων.
Θωμά τι έχεις σπουδάσει;
Πέρασαν πολλά χρόνια, από όταν ο Θωμάς εκπροσωπούσε το Νομό Αργολίδας σαν νομαρχιακός σύμβουλος για τη γεωργία στο Νομαρχιακό Συμβούλιο. Κάποια στιγμή, ένας δάσκαλος που ήταν διευθυντής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και συμμετείχε στα ίδια αυτά συμβούλια για λογαριασμό της δημοτικής εκπαίδευσης, περνούσε κάτω από το σπίτι του Θωμά. Αφού καλημερίστηκαν εγκάρδια, ο δάσκαλος κοντοστάθηκε για μια στιγμή και κοιτάζοντας κατάματα το Θωμά τον ρώτησε: «Αλήθεια Θωμά, δεν μου είχες πει ποτέ τότε τι έχεις σπουδάσει;».
Από τι φαίνεται ο Θωμάς Χουντάλας, παρότι δεν σπούδασε, είχε καταφέρει να δημιουργήσει μια φήμη και μια εκτίμηση γύρω από το πρόσωπό του, εκπροσωπώντας την Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών στο Νομαρχιακό Συμβούλιο. Ακόμη και σήμερα δεν μπορεί να ξεχάσει την τρομάρα του όταν πρωτο-ξεκίνησε να πηγαίνει στα συμβούλια. Ήταν συνέχεια σφιγμένος για το γεγονός ότι δεν ήξερε γράμματα. Παρόλα αυτά, σιγά – σιγά, κατάφερε να επιβληθεί με το θάρρος, την αποφασιστικότητα, τη συνεχή ενημέρωση και τη οξυδέρκειά του.
Γεννήθηκε σε έναν μικρό οικισμό στο νομό Αργολίδας τα Χουνταλέικα του Δήμου Ασκληπιείου, και συνέχισε να μένει εκεί με τον παππού και τη γιαγιά έως ότου ήρθε η ώρα να πάει στο σχολείο και μετακόμισε στα Ίρια για να είναι μαζί με τους γονείς του που ήδη βρισκόταν εκεί εκτρέφοντας πρόβατα.
Μαθήματα έπαιρνε και μέσα από την οικογένειά του: απλά και πρακτικά διδάγματα, όχι αυτό που λέμε γράμματα με τη στενή έννοια.
Μάθημα Νο 1: Επικοινωνία και κοινωνικότητα.
Το σπίτι στα Χουνταλέικα ήταν στο ψηλότερο σημείο του οικισμού, αλλά και πέρασμα. «Βγες Θωμά και, αν δεις κάποιον να περνάει, φώναξέ τον να έρθει μέσα να τον κεράσουμε» του έλεγε ο ελληνο-αμερικανός παππούς του.
Μάθημα Νo 2: Επιμονή και ‘σκυλίσια’ αντοχή στα δύσκολα.
«Το σκυλί να το δεις πόσο τρέχει όταν το κυνηγάνε»
Μάθημα Νo 3: Αντιμετωπίζεις τις προκλήσεις. Πατάς στα πόδια σου ακόμη και αν χρειάζεται να αντιπαρατεθείς και να παλέψεις.
«Πρέπει να φας θεριό να θεριέψεις»
Μάθημα Νo 4: Βάζεις υψηλούς στόχους και οράματα
«αν κάνεις ψιλοπράγματα ψειρής θα μείνεις». «Thing big!» .. με άλλα λόγια.
Μάθημα Νo 5: Εργατικότητα, επαγρύπνηση μέρα – νύχτα, συνέργειες..
«Βοηθάει η νύχτα και η αυγή σαν μάνα και σαν αδερφή» όπως και
«πρέπει να φας και ξένο ψωμί για να μάθεις».
Μάθημα Νo 6: Αυτοσυγκέντρωση, προσεκτικές κινήσεις, σεμνότητα
«ο άνθρωπος δεν χάνεται από τη μοναξιά αλλά από την παραθάρρια»
Τελείωσε το δημοτικό σχολείο το 1958 και από τότε σχεδόν δεν σταμάτησε ποτέ να δουλεύει, αρχικά δίπλα στην οικογένειά του και αργότερα μόνος του. «Βοηθάει η νύχτα και η αυγή σαν μάνα και σαν αδερφή» συνήθιζε να λέει η μητέρα του, μια ήπια και ευγενική παρότρυνση, για να φτουράει η δουλειά της οικογένειας νύχτα και μέρα.
Ο μικρός Θωμάς παρατηρούσε πως μεγάλωναν τις περιουσίες τους οι τσιφλικάδες στα Ίρια και ονειρευόταν να μπορέσει και εκείνος μια μέρα να έχει δικά του κτήματα, ζώα και περιουσία. Πάντα σχεδίαζε μπροστά και από ότι φαίνεται τα κατάφερε. «Η ζωή ήταν πάντα γαλαντόμα για μένα» λέει και ξαναλέει.
Η Γη είναι η ζωή μου!
«Ποτέ δεν σκέφτηκα να κάνω κάτι άλλο. Όταν υπηρετούσα στο στρατό σαν χειριστής μηχανημάτων, το ’67, μου πρότειναν να μείνω στη ΜΟΜΑ με 5000 δραχμές μισθό, συν 200 δραχμές επίδομα ενοικίου, συν 100 δραχμές επίδομα για το γάλα, συν οικογενειακό επίδομα. Κι’ όμως ήθελα να γυρίσω στα χωράφια μου» συνεχίζει.
Ο Θωμάς έχει καθημερινή επαφή με τη γη του και όταν φεύγει, έστω και για λίγο από τα Ίρια δεν τον χωράει ο τόπος. Χαίρεται για το γεγονός ότι και ο γιός του ο Θάνος, ενώ σπούδασε μηχανικός πολιτικών και δομικών έργων και είχε μια καλή δουλειά στην Αθήνα, βρίσκεται αυτή τη στιγμή στα Ίρια με καινούργιες ιδέες και σχέδια για συστήματα ευφυούς γεωργίας, επίγειους σταθμούς για μετεωρολογικές προβλέψεις, drones κλπ.
Όσο για την πορεία του iceberg στην Ελληνική αγορά, αν κρίνουμε από αυτά που μας είπε ο μπαρμπα - Θωμάς, θα λέγαμε ότι η ζήτησή του καλά κρατεί. Αλλά ακόμη και αν καμιά φορά τα iceberg δεν είναι τοποθετημένα καλά στη βιτρίνα, για να τραβάνε το μάτι, ο εννιάχρονος εγγονός του ο Απόστολος είναι σε θέση να κάνει ευγενική παρατήρηση στον μανάβη:
-Κύριε, παρακαλώ κατεβάστε πιο χαμηλά τα iceberg να τα βλέπει ο κόσμος για να τα αγοράζει, είπε με σοβαρό ύφος μια μέρα όταν είδε τα iceberg κάπως παραμερισμένα μπαίνοντας σε μανάβικο της Αθήνας με τη μητέρα του για να ψωνίσουν. Μαθητής στην τέταρτη τάξη του δημοτικού σχολείου ο Απόστολος έχει αντιληφθεί πολύ καλά ότι τα ωραία δωράκια που δέχεται από τον παππού έχουν να κάνουν με τις πωλήσεις των μαρουλιών iceberg της οικογένειας στην ελληνική αγορά.
Βέβαια, αν κάποια στιγμή φανεί ότι αλλάζουν τα γούστα ή η γεύση των καταναλωτών περί τα σαλατικά, μια Ελληνική εκδοχή της ‘ημέρας του πατέρα’ ίσως ‘επιστρατευτεί’ από το ελληνικό marketing για να ανεβάσει και πάλι ψηλά τον πήχη των προτιμήσεων για το τραγανό και δροσερό αυτό μαρούλι. Αλλά κάτι τέτοιο μπορεί να μην χρειαστεί όταν όλοι γνωρίζουν ότι με τις ελάχιστες θερμίδες που περιέχει το iceberg είναι ιδανικό στις δίαιτες με σαλάτες ή μέσα σε σάντουιτς και τάκος.
Επιπλέον πολλοί είναι εκείνοι που επιλέγουν τη χορτοφαγία (vegetarians) και τη Vegan διατροφή που αποκτούν φανατικούς οπαδούς κυρίως ανάμεσα στους πιο νέους (millennials) και τις γυναίκες. Τα δικαιώματα των ζώων, η προστασία του περιβάλλοντος και η υγεία των ίδιων των καταναλωτών είναι οι βασικοί λόγοι που όλο και περισσότεροι γίνονται χορτοφάγοι ή βιγκανιστές. Το γεγονός ότι τα ζώα αναπαράγονται κάτω από βασανιστικές συνθήκες και η κτηνοτροφία είναι υπεύθυνη για περισσότερο από το 15% των αερίων εκπομπών του θερμοκηπίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο παγκοσμίως, έχει δημιουργήσει έναν παγκόσμιο προβληματισμό και σε πολλές περιπτώσεις αποστροφή για την κατανάλωση κόκκινου κρέατος. Πολλοί ‘αστέρες’ του κινηματογράφου, της μουσικής της πολιτικής, δηλώνουν vegan και αυτό το γεγονός από μόνο του αποτελεί διαφήμιση. Υπάρχουν και vegan αθλητές, με ρεκόρ επιδόσεων, ένα γεγονός που ίσως καταρρίπτει τους παλιούς διατροφικούς μύθους. Οι βιγκανιστές αποστρέφονται όλα τα ζωϊκά προϊόντα και κυρίως το κόκκινο κρέας. Η τάση αυτή βρίσκει αρκετούς οπαδούς ακόμη και στην Ελλάδα παρότι θεωρείται κρεατοφαγική χώρα. Μεγάλες εταιρίες τροφίμων προβλέπουν ότι η ζήτηση για φυτικά τρόφιμα θα συνεχίσει να αυξάνεται παγκοσμίως. Ακόμη και οι αλυσίδες fast food διαθέτουν πλέον χορτοφαγικές επιλογές. Στις μέρες μας οι καταναλωτές θέλουν επίσης να γνωρίζουν από πού προέρχεται το φαγητό τους και με ποιο τρόπο παράγεται.
Η ελληνική ύπαιθρος έχει πολλά να προσφέρει ακόμη. Μακάρι περισσότεροι νέοι να υιοθετήσουν τις αρχές και τα μαθήματα του μπαρμπα – Θωμά και να στραφούν στην καλλιέργεια της γης επιστρατεύοντας γνώσεις και σύγχρονες τεχνολογίες. Εκείνος που σίγουρα έχει πιάσει το νόημα είναι ο μικρός εγγονός του του μπαρμπα – Θωμά ο Πάρις, μαθητής της δευτέρας δημοτικού, που μια μέρα είπε στη μητέρα του «πρέπει να πάω στον παππού να μου μάθει πως καλλιεργούν τα μαρούλια!».
Αναφορές
Kasimis, C., & Papadopoulos, A. G. (2005). The multifunctional role of migrants in the Greek countryside: implications for the rural economy and society. Journal of Ethnic and Migration Studies, 31(1), 99-127.
Papadopoulos, A. G., & Fratsea, L. M. (2017). Temporary Migrant Workers in Greek Agriculture, e-paper Heinrich Böll Foundation. Disponibile all’indirizzo: https://www. boell. de/sites/default/files/e-paper_temporary-migrantworkers-in-greek-agriculture. pdf.