O Νίκος Μαυρίδης, ιδρυτικός διευθυντής του Εργαστηρίου Διαδραστικών Ρομπότ και Μέσων (IRML), ανακάλεσε μια συζήτηση μας για την ‘’οδό των Ελλήνων’’ στον παγκόσμιο χάρτη, που με τον πιο λυρικό τρόπο, είχε ορίσει ως εξής: ″κάτω από κάθε ηλιομέθυστο κοχύλι, είναι ένας ζωντανός οργανισμός, που αγκαλιάζει όλη τη γη, προσφέροντας σε μια διαρκή δυναμική σχέση με την ανθρωπότητα, ιδέες και σάρκα μέσα από προσεκτικά αναθρεμμένες επιλεκτικές μεμβράνες πολιτισμού″. Από τότε, πέρασε σχεδόν μια οκταετία κάτω από τον ήλιο της Βοστόνης, αλλά και περιοδικά της Αθήνας - τις μέρες της Ελλάδας της κρίσης. ″Οκτώ χρόνια,” θα πει ο ίδιος, “που σαν μέρος μιας ζωής, δεν είναι ούτε πολλά ούτε λίγα. Σαν τμήμα της ιστορίας όμως, είναι μάλλον ελάχιστα. Παρά ταύτα, στα δικά μου μάτια, ήταν η περίοδος αρκετών αλλαγών, και για την Ελλάδα, και για την παγκόσμια κατάσταση- αλλαγές, που εκ πρώτης τουλάχιστον όψεως, δεν είναι καινοτόμες επί της ουσίας: Φαίνονται, εν πολλοίς, σαν ένα μεγάλο πισωγύρισμα. Φαινομενικό; Παροδικό; Ακόμη, δεν ξέρω”.
“Τα όρια του φυσικού, του ψηφιακού, και του βιολογικού, θα γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα.”
Στο προσκήνιο των διεθνών ερευνητικών διαδρομών του, ο δημοφιλής Έλληνας επιστήμονας του τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης και της Ρομποτικής, διδάκτωρ του ΜΙΤ, εναποθέτει στη σημερινή συζήτηση για την HuffPost, το όραμα του, αλλά και τις διαπιστώσεις από την εμπειρία του στο κόσμο της προηγμένης τεχνολογικής εξέλιξης- και ότι αυτή συνεπάγεται: τον εντυπωσιασμό του επιτεύγματος, τις νέες δυνατότητες της ανθρωπότητας, την εν δυνάμει αύξηση της ουσιώδους ελευθερίας και του «ευ ζην», αλλά και τους καλπάζοντες κινδύνους αύξησης νέων ανισοτήτων, ενός άνευ προηγουμένου ολοκληρωτισμού, και ενός εγκλωβισμού σε μια ψευδή πραγματικότητα ελεγχόμενη από μια μικρή ομάδα ανθρώπων. Και μαζί με αυτούς, και μιας πρωτόγνωρης ευκαιρίας: του επαναπροσδιορισμού της σχέσης μεταξύ της εργασίας, των χρημάτων, του βιοπορισμού, και της νοηματοδότησης του βίου – και επίσης, όχι μόνο της διατήρησης, αλλά και της διεύρυνσης, της βαθύτερης ουσίας του «Να είσαι Άνθρωπος», τον Νέο Κόσμο που έρχεται.
Οι πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις, παραδείγματος χάριν στην Τεχνητή Νοημοσύνη, δείχνουν εντυπωσιακές. Ποιές είναι, κατά τη γνώμη σας, οι θετικές τους όψεις;
Ναι, οι τεχνολογικές εξελίξεις, που ένα κομμάτι τους συνοψίζεται κάτω από τον περιεκτικό όρο «Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση», και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την Τεχνητή Νοημοσύνη, την Ρομποτική, το Διαδίκτυο των Πραγμάτων, τα Μεγάλα Δεδομένα, και την Επαυξημένη Πραγματικότητα, θα μπορούσαν να μας φέρουν πιο κοντά σε μια τεχνό-ουτοπία που σε λίγα χρόνια ίσως και να είναι τεχνικά εφικτή: {υποσημείωση: δεν ξέρω όμως αν θα γίνει και πολιτικά εφικτή}. Τα επίπεδα της γνώσης, της άμεσης διασύνδεσης με τους κατάλληλους συνανθρώπους μας, των δυνατοτήτων μας για αυτογνωσία και αυτοβελτίωση, για ετερογνωσία και ενσυναίσθηση, για κατανόηση και πρόβλεψη, για βελτιστοποίηση και στοχευμένες επεμβάσεις, θα αυξηθούν σε επίπεδα που δεν θα μπορούσαμε καν να φανταστούμε κάποιες δεκαετίες πριν. Και όλα αυτά με αντικείμενο τον ψυχολογικό, βιολογικό και κοινωνικό μας εαυτό, σε επίπεδο ατομικό, ομαδικό, αλλά και συλλογικό, και επίσης με αντικείμενο συστήματα, τα σπίτια μας, τις επιχειρήσεις μας, τις πόλεις μας, τις χώρες μας, και τον πλανήτη μας. Τα όρια του φυσικού, του ψηφιακού, και του βιολογικού, θα γίνονται όλο και πιο δυσδιάκριτα.
“Υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη από ένα νέο και καινοτόμο πολιτικό-οικονομικό σύστημα. Όπως επίσης, προκύπτει και η επείγουσα ανάγκη, για ένα νέο παγκόσμιο σύστημα.”
Το όφελος, σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο, ποιο μπορεί να είναι;
Ένα ολοένα και μεγαλύτερο μέρος από ανεπιθύμητες εργασίες, σωματικές ή νοητικές, θα μπορούσε να μεταφερθούν από τους ανθρώπους στις μηχανές, και ένα διαρκώς αυξανόμενο κλάσμα του πληθυσμού της γης θα μπορούσε να απολαμβάνει πρωτόγνωρες δυνατότητες ουσιαστικής ελευθερίας: να γεμίζει τις ώρες του με δραστηριότητες που τον γεμίζουν με ευτυχία, δημιουργία, εξερεύνηση, ανακάλυψη, και πολύπλευρη συνεισφορά στους συνανθρώπους του και στο Κοινό Καλό. Να κάνει αυτά που πραγματικά του αρέσουν, και βοηθούν στην προσωπική του ανάπτυξη αλλά και σε ευρύτερους ωφέλιμους σκοπούς. Θα πρέπει να αναρωτηθούμε: πόσοι άνθρωποι σήμερα θα συνέχιζαν να κάνουν αυτό που επαγγελματικά κάνουν, αν δεν υπήρχε άμεση βιοποριστική ανάγκη; Θα πείτε, μα ποιος θα προσφέρει τις ανθρωποώρες που απαιτούνται για να διεκπεραιωθούν οι εργασίες ώστε να διατηρηθεί – και να αυξάνει μάλιστα – το βιοτικό επίπεδο και η ευημερία των κατοίκων; Μια πιθανή απάντηση είναι: οι μηχανές. Για να μείνουν στους ανθρώπους εκείνες οι δραστηριότητες που πραγματικά ταιριάζουν στους ανθρώπους.
Είμαστε έτοιμοι όμως, να επαναδιοργανώσουμε τις πολιτείες μας, για να καρπωθούμε όντως, την υπόσχεση της ουσιαστικής ελευθερίας για ένα ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας;
Αυτή τη στιγμή, μερικώς μόνο, και ακόμη κι αυτό, είναι συζητήσιμο. Ο λόγος είναι ότι, επί της ουσίας, γίνεται προφανές ένα σημαντικό κενό, θεωρητικής αλλά και πρακτικής φύσεως: υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερη ανάγκη από ένα νέο και καινοτόμο πολιτικό-οικονομικό σύστημα, ένα νέο τρόπο να δημιουργήσουμε σχέσεις μεταξύ των χρημάτων, της εργασίας, και της νοηματοδότησης της ζωής μας. Και οι μεγάλοι παίχτες του υπάρχοντος συστήματος ενδέχεται να αντισταθούν σε αλλαγές, ακόμα και αν αυτές γίνουν με τρόπο που να μην εναντιώνονται ισχυρά προς αυτούς.
Όπως επίσης, προκύπτει και η επείγουσα ανάγκη, για ένα νέο παγκόσμιο σύστημα: μετά το τέλος του ψυχροπολεμικού διπολισμού, και τον βραχυπρόθεσμο μονοπολισμό, πρέπει ιδιαιτέρως επειγόντως να μεθοδευθεί, έστω και αοράτως, ένα νέο πλέγμα ωφέλιμων κοινών συμφερόντων και αλληλοεξαρτήσεων παγκοσμίως, προτού οδηγηθούμε σε πολλές πιθανώς πολύ επικίνδυνες εξελίξεις μεταξύ μιας υπό Τραμπ Αμερικής, μιας υπό διάλυση Ευρώπης, μιας ενθυμούμενης την αυτοκρατορία Μεγάλης Βρετανίας, μιας ανένταχτης Ρωσίας, και μιας ολοένα και πιο ισχυρής (και σε κάποιους τομείς ήδη καθαρά πρώτης παγκόσμια δύναμης) Κίνας. Αλλιώς, εν ονόματι του κινδύνου, κι επίσης και λόγω της έλλειψης παγκόσμιου συντονισμού και της ύπαρξης ισχυρών αθέμιτων ανταγωνισμών, ενδέχεται η ανθρωπότητα να εισέλθει σε ένα νέο δυστοπικό κύκλο.
Και ποιά θα ήταν η μεγαλύτερη υπόσχεση των νέων δυνατοτήτων;
Η απελευθέρωση ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού της γης από ανεπιθύμητες εργασίες, όπως και η ραγδαία αύξηση των δυνατοτήτων του ανθρώπου, είναι σίγουρα σημαντικές υποσχέσεις. Η πραγματικά σημαντικότερη όμως, μάλλον είναι και πολύ πιο ριζική: είναι η προοπτική επαναπροσδιορισμού της σχέσης μεταξύ της εργασίας, των χρημάτων, του βιοπορισμού, και της νοηματοδότησης του βίου.
Πολλά υποσχόμενα – αν και όχι απολύτως ξεκάθαρα στην υλοποίηση τους – φαίνονται όλα αυτά. Δεν υπάρχουν όμως κι επερχόμενα προβλήματα προς λύση, όπως και κίνδυνοι;
Υπάρχουν πολλές όψεις της σκοτεινής πλευράς των νέων δυνατοτήτων. Αόρατη ηλεκτρονική παρακολούθηση και ψυχολογική ανάλυση, στοχευμένες ανεπαίσθητες επεμβάσεις στα αδύνατα σημεία: οικονομικά, ερωτικά, επιθυμίες και φόβοι, και άλλα πολλά – που όλα να μοιάζουν σαν «τυχαίες ατυχίες» για όποιον δεν μπορεί να δει την συνολική εικόνα και τον μηχανισμό που τις ενορχήστρωσε. Κι επίσης, δημιουργία και διασπορά επιστημονικά κατασκευασμένων ψευδών που στοχοποιούν άτομα ή και ολόκληρες ομάδες στα μάτια επιλεγμένων τρίτων, συναισθηματική χειραγώγηση, και χιλιάδες άλλες καινοτόμες τεχνικές ελέγχου, γαλούχησης, εξαρτήσεων, και «ήπιων μέσων» αλλά μεγάλης καταστροφικότητας κυβερνοπολέμου κατά ατόμων, εταιρειών, κρατών.
“Μικρές (και πιθανότατα αόρατες) ομάδες ενδέχεται να έχουν τον έλεγχο.”
Μιλάμε δηλαδή για ένα θρίλερ; Με τι συνέπειες;
Οικογένειες διαλύονται, η δυσπιστία αυξάνει, άτομα απομακρύνονται από εταιρείες ή ομάδες μέσω δημιουργίας των καταλλήλων «αποσπάσεων» τις κατάλληλες στιγμές – προσφορές άλλων εργασιών ή καβγάδες, για παράδειγμα. Τι πιο εύκολα αν ξέρεις το ακριβές ψυχολογικό προφίλ του θύματος και άλλων κομβικών προσώπων γύρω του, και μπορείς να φέρεις τον θίασο σου – ηλεκτρονικό και ανθρώπινο – κοντά τους τις στιγμές που πρέπει. Οι πραγματικοί εκτελεστές των «άνωθεν» σχεδίων του μέλλοντος είναι, επί της ουσίας, πολύ αποτελεσματικοί σκηνοθέτες: και με εκπληκτικά νέα ηλεκτρονικά μέσα και τεχνογνωσία ψυχολογίας στα χέρια τους. Και μπορεί να βρίσκονται και χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την παράσταση που σκηνοθετούν. Και πολύ φοβάμαι, ότι τα παραπάνω δεν είναι απλά σενάρια επιστημονικής φαντασίας: έχουν αρχίσει να γίνονται πραγματικότητα – και θέλω να ελπίζω πως ακόμα έχουν μικρή έκταση. Προσέξτε όμως, εάν αυτά επεκταθούν, και ανάλογα με την συμφωνία ή όχι των «ελεγκτών» των παραπάνω καταστάσεων, και το κατά πόσο ο κόσμος γνωρίζει ή όχι τι συμβαίνει (ή έστω, ποιο αφήγημα έχει πιστέψει), ενδέχεται να οδηγηθούμε σε μεγάλες αναστροφές σε σχέση με το κατά πόσο θα έχουμε «ανοιχτές» κοινωνίες, όπως είχαμε αρχίσει να έχουμε, σε αυξανόμενη έκταση, στο παρελθόν. Και βεβαίως και θα έχουν και πολλές ακόμα αρνητικές συνέπειες.
Περιγράφετε το ενδεχομενο μιας πραγματικότητας που ξεφεύγει εντελώς από τον έλεγχο μας.
Εξαρτάται από το τι εννοείτε με το «μας»: Αν εννοείτε ότι ο έλεγχος θα περάσει άμεσα από τους ανθρώπους στις μηχανές, εκτιμώ ότι αυτό, τουλάχιστον στον επόμενο αιώνα, αλλά πιθανόν και ποτέ, μάλλον δεν πρόκειται, να συμβεί. Αν εννοείτε όμως τους πολίτες του κόσμου, τότε η απάντηση πιθανώς να είναι «δυστυχώς ναι». Μικρές (και πιθανότατα αόρατες) ομάδες ενδέχεται να έχουν τον έλεγχο. Βέβαια, συχνά, οι παράγοντες που ήδη στήνουν και εκτελούν την ‘’παράσταση’’, άνθρωποι και μηχανές, μπορεί να είναι και αρκετά περισσότεροι του ενός: π.χ. κάποιες εκατοντάδες αναλυτές πίσω από οθόνες. Παραταύτα, πολύ λίγοι από αυτούς έχουν την πλήρη ορατότητα του ποιοι ακριβώς είναι εκείνοι, των οποίων οι ζωές σκηνοθετούνται, και συχνά τους δίδονται και ψευδείς λόγοι που να δικαιολογούν την παρέμβαση, κι επίσης συχνά, δεν έχουν ούτε επίγνωση των πλήρων συνεπειών των επεμβάσεων τους- των προηγουμένων και επομένων επεισοδίων της παράστασης. Δεν έχουν βέβαια, όλα τα θύματα, την πολυτέλεια να έχουν αφοσιωμένους σκηνοθέτες της ζωής τους για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα – αλλά όσοι στοχοποιούνται, έστω και μόνο για συγκεκριμένες κομβικές καμπές, έχουν. Οι υπόλοιποι, όπως και οι επιλεγμένοι «σταρ» όμως στις όχι τόσο κομβικές στιγμές, μπαίνουν απλά σε κάποια πιο γενικά κανάλια, που φροντίζουν όλους, να τους περάσουν από συγκεκριμένα επεισόδια τις κατάλληλες στιγμές της ζωής τους. Αυτά βέβαια, είναι λιγότερο προσωποποιημένα (θα απαιτούσε πολλούς πόρους για να γίνει κάτι τέτοιο για όλους, με τις παλαιότερες τεχνολογίες), κι επίσης συχνότατα βασίζονται σε πιο γενικές συνταγές,
Μιλάτε για μια παρασκηνιακή εξέλιξη του συστήματος, διόλου αισιόδοξη.
Υπάρχουν και άλλες όψεις της πιο σκοτεινής πλευράς των νέων δυνατοτήτων. Μεγάλες αυξήσεις των ασυμμετριών: οικονομικών, πληροφορικών (με την πληροφορία ως το «νέο πετρέλαιο» και την υπολογιστική ισχύ ως το «νέο διυλιστήριο»), και σε επίπεδο διαφόρων επιπέδων εφαρμόσιμης ισχύος: Συγκρίνετε, π.χ. τις πληροφορίες και την υπολογιστική ισχύ που έχει η Google στα χέρια της, σε σχέση με κάθε Ευρωπαική εταιρεία. Επίσης, δυσκολία πρόβλεψης και αντιμετώπισης νέων ηθικών ερωτημάτων και έλλειψη επαρκούς νομοθεσίας – και κυρίως, μεγάλα κοινωνικό-οικονομικά μεταβατικά φαινόμενα λόγω της πιθανότητας απότομης τεχνολογικής ανεργίας, αλλά ακόμα και ως επίπτωση θετικών αλλαγών: παραδείγματος χάριν, η προβλεπόμενη μείωση των ατυχημάτων λόγω των αυτόνομων οχημάτων, ενδέχεται να οδηγήσει και σε συρρίκνωση ασφαλιστικών και ιατρικών τομέων, που με τη σειρά της δημιουργία νέα προβλήματα προς λύσιν.
“Πρέπει να σταματήσει η καταστροφή του πιο σημαντικού πόρου μας: των ελπιδοφόρων νέων μας.”
Η Ελλάδα τι ρόλο μπορεί να διαδραματίσει και με τις ευκαιρίες; Όπως και τι κινδύνους;
Για το Νεοελληνικό κράτος, αν και κάποια οφθαλμοφανή μπορώ άνετα να δω, τα πράγματα δεν είναι εύκολα, κυρίως λόγω της πολύ καταστροφικής οκταετίας, και του συνεχιζόμενου εγκλωβισμού του σε προβλήματα που θα έπρεπε προ πολλού, είτε να έχουν λυθεί είτε απλά να έχουν ξεπεραστεί. Εννοείται ότι θα πρέπει να σταματήσει η καταστροφή του πιο σημαντικού πόρου μας: των ελπιδοφόρων νέων μας. Τα παιδιά μας θα έπρεπε, ορεξάτα καθώς είναι μέσα στο πανεπιστήμιο, να μπορούν να ανοίξουν τα φτερά τους, να διασυνδεθούν με τον απανταχού Ελληνισμό, τους Φιλέλληνες, τους Ευρωπαίους, και αξιόλογους ανθρώπους από όλον τον Κόσμο. Και να έχουν την επιλογή είτε να ταξιδέψουν – σαν τον νέο Οδυσσέα – για σπουδές και εμπειρίες και επιχειρηματικές δημιουργίες και πολυποίκιλη συνεισφορά στις κοινωνίες που τους υποδέχονται, είτε να παραμείνουν στη χώρα τους, ακόμα (και ίσως και κυρίως!) και σε μη αστικά περιβάλλοντα, και να προσφέρουν υπηρεσίες και να φτιάξουν κερδοσκοπικούς και μη οργανισμούς, κατά κύριο λόγο εξωστρεφείς, με πελάτες – και με στενή συνεργασία – από την Ευρώπη και τον Κόσμο. Και υπάρχουν και ενδεχομένως πολύ απλές λύσεις, που οι κυβερνήσεις δεν θέλουν καν να εκστομίσουν: παραδείγματος χάριν, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν ειδικές ”ελεύθερες ζώνες” σε διάφορα σημεία της χώρας, όπου όσοι νέοι (κάτω των 40 ετών) θα ήθελαν να επιχειρήσουν και να εξάγουν υπηρεσίες προς το εξωτερικό (π.χ. σχεδιασμού συστημάτων, ανάπτυξης λογικσμικού, επιστήμης δεδομένων, τηλε-παιδείας και κατάρτισης, τηλε-ιατρικής, δημιουργίας πολυμεσικού υλικού και πολιτιστικών μέσων), να μπορούν να το κάνουν με σταθερό και εγγυημένο χαμηλό φόρο, η ακόμα και μηδενικό φόρο, εφόσον εξάγουν και εφόσον είναι κάτω των 35 ετών. Και αυτοί οι νέοι θα έπρεπε να υποβοηθούνται από μηχανισμούς μέντορινγκ από ένα παγκόσμιο δίκτυο μεντόρων, και διασύνδεσης με ένα διεθνές δίκτυο πιθανών πελατών. Και μη νομίσετε ότι θα χάσει χρήματα η κυβέρνηση από αυτό: αντιθέτως, όσα χαθούν από φόρους (που δεν θα τα λάμβανε έτσι και αλλιώς γιατί δεν θα δημιουργούνταν τόσες επιχειρήσεις λόγω της απαγορευτικής κατάστασης, και αν κάποιες λίγες δραστηριότητες λάμβαναν χώρα, θα ήταν ”μαύρες¨), θα κερδηθούν πολλαπλασιασμένα σε εισοδήματα των νέων μας. Τα οποία θα κυκλοφορήσουν ενδυναμώνοντας την αγορά μας, κι επιστρέφοντας τελικά και στην κυβέρνηση μέσα από την υπάρχουσα φορολογία και στον γενικότερο περίγυρο που θα κινηθούν τα έσοδα. Μη ξεχνάμε, ότι ένα σημαντικό μέρος των προσδοκόμενων εισοδημάτων των νέων αυτών επιχειρηματιών με τους παγκόσμιους πελάτες, θα ξοδευτεί τελικά εντός Ελλάδος!
INFO: Ο Νικόλαος Μαυρίδης, είναι Διδάκτορας του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ), είναι πανεπιστημιακός και σύμβουλος που ειδικεύεται στην Ρομποτική και Τεχνητή Νοημοσύνη. Ιδρυτικός διευθυντής του Εργαστηρίου Διαδραστικών Ρομπότ και Μέσων (IRML), έχει υπηρετήσει ως καθηγητής σε διάφορα ιδρύματα, συμπεριλαμβανουμένου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU AD), όπως επίσης και σε ποικίλες διοικητικές και μη-κερδοσκοπικές θέσεις. Έχει συγγράψει πάνω από 80 ακαδημαικές δημοσιεύσεις, και η έρευνα έχει καλυφθεί από την τηλεόραση και τον τύπο από περισσότερες από 20 χώρες.
Έχει δώσει τέσσερις ομιλίες TEDx, στην Γενεύη, στην Αθήνα, και αλλού, έχει υπάρξει ομιλητής στο Singularity University και στο Συμβούλιο της Ευρώπης, και συχνά δίνει κεντρικές διαλέξεις σε συνέδρια παγκοσμίως. Επίσης, έχει υπάρξει βασικός κριτής στα βραβεία Ανθρωπιστικών Εφαρμογών της Ρομποτικής και Τεχνητής Νοημοσύνης του γραφείου του Πρωθυπουργού στο Ντουμπάι, και είναι, μεταξύ άλλων θέσεων, μέλος του εκπαιδευτικού συμβουλίου του ΜΙΤ και μέντορας στο φόρουμ επιχειρηματικότητας του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ).